سەقز: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

 

== سەقز لە ئاوێنەی مێژوودا ==

 

لە دەورانی دەسەڵاتداری مادەکاندا، [[سەکاکان]] بە بەردەوامی ھێرشیان دەکردە ھەرێمی دەسەڵاتدارییان و شەڕیان پێدەفرۆشتن. سکاکان ھەندێک جار لە گەڵ ئاشوورییەکان دەبوون بە ھاوپەیمان، و ھەندێک جاریش لە گەڵ مادەکان ھاوپەیمانیان دەبەست و بە دژی [[ئاشوورییەکان]] شەڕیان دەکرد. پاش ھێرش کردنی سەر لە نوێی ئاشوورەکان بۆ سەر مادەکان، خشتیرییە بۆ کۆتایی ھێنان بە ھێرشەکانی ئاشوورییەکان، پەیمانێکی گەورەی ھاوپەیمانی لە گەڵ مانایییەکان و سەکاکان بەست و بە کرەوە بەرەێکی گەورەی شەڕی دژ بە ئاشوورییەکان کردەوە.

دەگوترێت کە ئەم شارە بە نێوی (ئیزیرتا)، لە یەکەمین یەکگرتنی مادەکاندا، پێتەختی [[ماد]] بووە. سەرکردەکانی ماد لە دەروبەری شاردا کۆمەڵێک قەڵا وسەنگەریان، ساز کردبوو کە گرینگترینیان زێویە و ئادامائیت ھەڵکەوتوو لە گوندی قەپڵانتووە. ھەر وەک پێشتریش ئاماژەمان پێدا لەو دەورانەدا سارگێنی دووھەم، پاشای ئاشوورییەکان ھێرشی کردە سەر مادەکان و پاش سەرکەوتن بە سەریاندا ئیزیرتا، زێویە و ئادامیت بە دەستی سوپاکەی وێران کران.

 

ناوچەی سەقز بێ‌گومان یەکێکە لە کۆنترین و مێژوویترین شوێنەکان. لە زەمانی مادەکاندا سقز ناوی «ئەسکیت» بووە. دوای ھێرشی [[ئاشووریەکان]] بۆ سەر [[مادەکان]] و داگیرکردنی سەقز، ناوی ئەو ناوچە دەگۆڕن بە «ساکز» یان «سەکاکز». دوای ماوەی ٣٠ ساڵ [[ھەڤەخشترە|ھووەخشترە]] پاشای [[ماد]] توانی ھێرش کاتە سەر لەشکری دۆژمنان و وڵاتە داگیرکراوەکان بگەڕێنێتەوە سەر حکوومەتی ماد؛ بەڵام ناوی سەقز ھەر وەک خۆی دەمێنێتەوە. ئەمڕۆکە لە ھەموان ڕوونە کە سەقز پایەتەختی [[ماناییەکان]] بووە و «مانا» یەکێک بووە لە تایفەکانی ماد. حکوومەتی [[مادەکان]] بە شێوەی پێکھاتە بووە؛ واتە لە نزیکی ٣٠ وڵات کە سیستمێکی حکوومی وەک [[فیدراڵیزم|فیدراڵی]] ئەمڕۆژی لە نێوانیان دا بوو.

 

شوێنی مێژووی شاری سەقز، لە ڕۆژھەڵاتی ئێستای شاردایە کە بە زەحمەت بڕێک لە نیشانەکانی ئەدۆزرێتەوە. گەورەترین بە جێ‌ماوی سەردەمی [[ماناییەکان]]، [[قەڵای زێویە]]یە و بە بڕوای ھەندێک لە مێژووناسەکان [[ھگمەتانەی]] بەناوبانگ نەک لە [[ھەمەدان]]ی ئەمڕۆ بەڵکوو لە [[زێویە، سەقز|زێویە]]دا بووە.

 

ئایینی خەڵکی ناوچەی سەقز، ھەروەک زۆرینەی وڵاتەکانی [[ماد]]، [[زەردەشتی]] بووە ھەتا [[ئیمپراتۆری پارت|پارتەکان]] و پاش ئەو [[عەرەبەکان]] ھێرشیان کردە سەر ناوچەکە. خەڵکی زۆرێ لە شاران بۆ بەرگری لە شەڕ، ئایینی [[عەرەبەکان]] واتە [[ئیسلام]] وەر دەگرن، بەڵام خەڵکی شاری سەقز بۆ وەرنەگرتنی [[ئیسلام]] شارەکەیان جێ ھێشت و بەرەو کوێستان ڕی کەوتن. ڕۆژگارێکی ناخۆشیان بووە لەو سەردەمەدا ھەر بۆیە لە ناو چیرۆک و گۆرانییەکانی ئەو ناوچەدا یادگارەکانی ئەبینرێتوە:

لە دوای ھاتنی [[ئیسلام]] لە بەر سنووری بوونی ناوچەکە ھەر دەم کەسێک لە حکوومەتێکەوە دەسەڵاتدار بووە. ماوەیەک [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]]، ماوەیەک ئێرانییەکان. لە چەن سەد ساڵی ڕابردووشدا [[یەکێتیی سۆڤیەت]] و [[بریتانیا]] کاریگەری خۆیان ھەبووە لەسەر ناوچەکە.

 

==== خەباتی سیاسی لە سەقز ====

[[پەڕگە:Omar Mosque Saqqez.JPG|وێنۆک|ڕاست|250px|مزگەوتی حەزرەتی عومەر لە گەڕەکی شاناز]]

 

 

 

== شوێنەوارە مێژوویەکانی سەقز ==