ڤیکتۆر ھوگۆ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

| وێنە = Victor Hugo circa 1880.jpg

| قەبارەی وێنە =

| شوێنی لەدایکبوون = فەڕەنسا

| شوێنی مردن = پاریس، فەڕەنسا

| ھۆکاری مردن = =

| ڕێکەوتی مردن = ٢٢ی ئایاری ١٨٨٥ (تەمەن ٨٣)

| شوێنی گۆڕ =

| نیشتەجێ =

| نەتەوە = [[فەڕەنسی]]

| ناوەکانی تر =

| نەژاد =

| ھاووڵاتی = =

| ڕادەی خوێندەواری =

| دایەن =

| پیشە = [[شاعیر]]، [[نووسەری شانۆگەری]]، [[ڕۆماننووس]]، چالاکوانی [[مافەکانی مرۆڤ]]

| ساڵانی چالاکی =

| شار =

| مووچە =

| دارایی =

| باڵا =

| کێش =

| ناسراو بەبەھۆی ھۆی =

| سەرناو = =

| وادە = =

| پێشوو =

| جێگر =

| حیزب = =

| بەرانبەرەکان =

| ئایین = =

| ھاوسەر =

| منداڵەکان =

| دایک و باوک = =

| خزمەکان =

| خەڵاتەکان =

| ئیمزا واژوو = Victor Hugo Signature.svg

| ماڵپەڕ = =

| پەراوێزەکان =

'''ڤیکتۆر ماری ھوگۆ''' (لەدایکبووی ٢٦ی شوباتی ١٨٠٢ –١٨٠٢–مردووی ٢٢ی ئایاری ١٨٨٥) شاعیر وشاعیر، [[نووسەری شانۆگەری]] و، [[ڕۆماننووس]] و، [[کاربەدەستی دەوڵەت]] و چالاکوانێکی [[مافەکانی مرۆڤ]]ی فەڕەنسی بوو.

سەرەتا ناوبانگی ئەدەبی ھوگۆ لە فەڕەنسادا بەبەھۆی ھۆی ھۆنراوەکانیەوەھۆنراوەکانییەوە بوو، بەڵام ڕۆمانەکانیشی ھەمدیسان ڕۆڵیان ھەبوو لە ناوبانگیەکەیناوبانگییەکەی. لەنێو چەندین بەرگ ھۆنراوە، [[بیرکردنەوەکان]] ''[[:fr:Les Contemplations|Les Contemplations]]'' و [[ئەفسانەی سەدەکان]] ''(La Légende des siècles)'' پایەیەکی ڕەخنەگری بەرزیان ھەیە، ھوگۆ ھەندێکجار وەک گەورەترین شاعیری فەڕەنسی دەناسرێ. ناسراوترین کارەکانی لە دەرەوەی فەڕەنسا ڕۆمانەکانی [[بێنەوایان]] ''(Les Misérables)'' و ''Notre-Dame de Paris''(ھەروەھا بە ئینگلیزی ناسراوە بە ''The Hunchback of Notre-Dame'').

لە شاپەرستێکی پابەندەوە لەو کاتەی گەنج بوو، بۆچوونەکانی ھوگۆ گۆڕا بە تێپەڕ بوونی چەند دەیەیەک ئەو بوو بە لایەنگرێکی توندڕەوی [[کۆماری]]، لە کارەکانیدا پەنجە بۆ زۆربەی باسە سیاسی و کۆمەڵایەتیەکانکۆمەڵایەتییەکان و ڕێچکە ھونەریەکانیھونەرییەکانی سەردەمی خۆی درێژ دەکات. بۆ ماوەی ١٥ ساڵ لە ساڵی ١٨٥٥ بۆ سالی ١٨٧٠ لەمەنفا ژیانی بەسەر بردووە، دامەزرێنەر و سەرۆکی فەخری کۆمەڵەی ئەدیبان و ھونەرمەندانی جیھانی بووە لە ساڵی ١٨٧٨، ئەندامی ئەنجومەنی پیرانی فەرەنسا و ئەندامی کۆمەڵەی نیشتیمانی فەرەنسا بووە. لە ٢٢ ئایاری ١٨٨٥ و لەتەمەنی ٨٣ ساڵیدا لە [[پاریس]] کۆچی دوایی کردووە و لەگۆڕستانی مەزنەکانی پاریس نێژراوە.

هۆگۆھۆگۆ یەکەم ڕۆمانی خۆی (''Han d'Islande'', 1823) ساڵێک پاش هاسەرگیرییەکەیھاسەرگیرییەکەی لە ساڵی ١٨٢٣دا بڵاو کردەوە و دووەم ڕۆمانیشی( (''Bug-Jargal'', 1826))پاش سێ ساڵ بڵاوکردەوە. لە نێوان ساڵەکانی ١٨٢٩ و ١٨٤٠دا پێنج بەرگی دیکەی شیعری بڵاوکردەوە((''Les Orientales'', 1829; ''Les Feuilles d'automne'', 1831; ''Les Chants du crépuscule'', 1835; ''Les Voix intérieures'', 1837و  ''Les Rayons et les Ombres'', 1840))، کە ناوبانگی ئەویان وەک یەکێک لە مەزنترین شاعیرانی لاواندنەوە و  شیعری لیریکی سەردەمی خۆی سەرخست.

وەکو زۆرێک لە شاعیرانی گەنجی نەوەی خۆی، هۆگۆھۆگۆ تەواو کاریگەر بوو بە فرانسوا ڕێنێ شاتۆبریاند، فیگەری ناسراوی جوڵەی ئەدەبی ڕۆمانتسیزم و فیگەری دیاری ئەدەبیاتی فەڕەنسای سەرەتاکانی سەدەی نۆزدەهەمنۆزدەھەم. لە سەردەمی گەنجیدا، هۆگۆھۆگۆ خۆی یەکلایی کردەوە کە یان دەبێت بە شاتۆبریاندێکی دیکە یانیش هیچھیچ و دەبێت ژیانی لە زۆر ڕووەوە هاوشانیھاوشانی پێشینانی بوارەکەی بڕوات. هەروەکوھەروەکو شاتۆبرایند برەوی بە ڕۆمانتسیزم دا و لە سیاسەتەوە تێوەگلا (ئەگەرچی زیاتریش وەک پاڵەوانی سیستمی کۆماری) و بەهۆیبەھۆی هەڵوێستەھەڵوێستە سیاسییەکانییەوە نەفیکرا.<ref>{{Cite book|last=Bellos|first=David|title=The Novel of the Century : The extraordinary adventure of Les Miserables|publisher=Particular Books|year=2017|isbn=978-1-84684614-14470470-7|location=|pages=162|quote=|via=}}</ref>

هەرھەر لە سەرەتای تەمەنییەوە سەرکەوتن و ناوبانگی بەدەست هێناھێنا. یەکەم کۆمەڵە شیعری بە ناوی (''Odes et poésies diverses'')  لە ساڵی ١٨٢٢ لە سەردەمی لویسی هەژدەهەمداھەژدەھەمدا بڵاوکرایەوە. ئەگەرچی شیعرەکان بەهۆیبەھۆی پڕپەرۆشی و ڕەوانبێژییەکەیانەوە جێگای سەرسامی بوون بەڵام  کۆمەڵە شیعری (''Odes et Ballades'') ی کە چوار ساڵ دواتر لە ساڵی ١٨٢٦دا بڵاوکرایەوە، دەریخست کە هۆگۆھۆگۆ شاعیرێکی مەزن و شارەزایەکی سروشتی شیعری لیریکی و گۆرانی داهێنەرانەداھێنەرانە.<ref name="Stephens 2019 p. 24">{{cite book|last=Stephens|first=B.|url=https://books.google.co.uk/books?id=laCKDwAAQBAJ&pg=PA24|title=Victor Hugo|publisher=Reaktion Books|year=2019|isbn=978-1-78914-111-5|series=Critical Lives|page=24|language=lt}}</ref>

یەکەم بەرهەمیبەرھەمی خەیاڵیی هۆگۆھۆگۆ سەرەتا لە شوباتی ١٨٢٩دا و لەلایەن چاڕڵس گۆسەلینەوە بێ ناوی نووسەر بڵاوکرایەوە کە ڕەنگدانەوەی ویژدانی کۆمەڵایەتی نالەباری ئەوکاتە بوو کە بوو بەهۆیبەھۆی دروستبوونی بەرهەمیبەرھەمی دواتری. ''Le Dernier jour d'un condamné'' (''The Last Day of a Condemned Man'') کە کاریگەرییەکی گرنگی لەسەر نووسەرانی دواتری وەکو ئەلبێرت کامۆ، چارڵس دیکنس، فیدۆر دیستۆیڤسکی جێهێشتجێھێشت. کڵەود جویکس کە کورتە چیرۆکێکی دیکۆمێنتارییە لە بارەی بکوژێکی ڕاستەقینەوە کە لە فڕەنسا لەسێدارەدراوە، لە ساڵی ١٨٣٤دا دەرکەوت و لە لایەنلەلایەن هۆگۆھۆگۆ خۆیەوە بە پێشەکییەک دانرا بۆ بەرهەمەبەرھەمە مەزنەکەی لەسەر نادادی کۆمەڵایەتی بە ناوی ''Les Misérables''.<ref>Escholier, Raymond, ''Victor Hugo raconté par ceux qui l'ont vu'', Librairie Stock, 1931, p. 11.</ref>

== هۆگۆھۆگۆ بە شانۆییەکانیشانۆیییەکانی ''Cromwell'' (1827) و ''Hernani'' (1830) ==

بوو بە پێشڕەوی ڕەوتی ئەدەبی ڕۆمانتسیزم. شانۆنامەی ''Hernani'' کە مژدەی گەیشتنی ڕۆمانتسیزمی فەڕەنسی بەخشی، لە تەختی شانۆی Comédie-Française نمایش کرا، بە چەندین شەوی پڕئاژاوە پێشوازی لێکرا ئەوەش بەهۆیبەھۆی پێکدادانی نێوان ڕۆمانتیکی و ترادیشناڵیستەکان لە بارەی ڕەچاونەکردنی یاسا نوێیەکانی کلاسیزم لە شانۆییەکەداشانۆیییەکەدا.

ناوبانگی هۆگۆھۆگۆ لەگەڵ شانۆییەکانیشانۆیییەکانی دواتریدا هەڵکشاھەڵکشا لەوانەش Marion Delorme (1831), The King Amuses Himself (1832), and Ruy Blas (1838).

ڕۆمانی "«قەمبووڕەکەی نۆتردام"»ی هۆگۆھۆگۆ لە ساڵی ١٨٣١ بڵاوکرایەوە و هەرھەر زوو وەرگێردرایە سەر زمانەکانی دی لە تەواوی ئەوروپادا. یەکێک لە کاریگەرییەکانی ڕۆمانەکە ناچارکردنی پاریس بوو بۆ بنیاتنانەوەی کاتیدرائی نۆتردام کە سەرنجی هەزارانھەزاران گەشتیاری بۆ خۆی ڕاکێشا کە ئەو ڕۆمان بەناوبانگەیان خوێندبۆوە. هەروەهاھەروەھا کتێبەکە ئیلهامبەخشیئیلھامبەخشی پێزانینی زیاتر بوو بۆ باڵەخانەکانی سەردەمی ڕێنیسانس کە دوای ئەوە دەستکرا بە پارێزگاریکردنێکی چالاکانە لیێان.

هۆگۆھۆگۆ هەرھەر لە سییەکانی سەدەی نۆزدەهەمەوەنۆزدەھەمەوە بەرنامەی بۆ ڕۆمانێکی گەورە لە بارەی غەمخواریی و نادادی کۆمەڵایەتییەوە داڕشت بەڵام حەڤدە ساڵی ویست بۆ ڕۆمانی بێ نەوایان کە تەواو ببێت و تا دواجار لە ساڵی ١٨٦٢دا بڵاوبۆوە.<ref>Brockett, Oscar G. ''History of the Theatre''. Eight Edition. Boston: Allyn & Bacon, 1999. P. 339.</ref>

هۆگۆھۆگۆ جێهێشتنیجێھێشتنی زیندانی  Bagne of Toulon ی لە لایەنلەلایەن زیندانییەکانییەوە لە یەکێک لە چیرۆکەکانی سەرەتایدا بە ناوی "Le Dernier Jour d'un condamné   بەکارهێنا،بەکارھێنا، ئەگەرچی تا ساڵی ١٨٤٥ دەستی بە نووسینی کتێبەکە نەکرد، لە ساڵی ١٨٣٩ چوو بۆ شاری تۆولۆن بۆ سەردانی زیندانی باگن و تێبینی وردی لەبارەی شوێنەکەوە وەرگرت. لەسەر یەکێک لە لاپەڕەی تێبینییەکانی لەبارەی زیندانەکەوە بە پیتی گەوە و تۆخ ناوێکی شیاوی بۆ پاڵەوانی کتێبەکە نووسیوە کە "جین ترێجیان"ە. کاتێک دواجار کتێبەکە نوسرا ناوەکە بوو بە "جین ڤاڵجیان".

هۆگۆھۆگۆ زیرەکانە ئاگاداری نایابیی ڕۆمانەکە بوو، وەک ئەوەی لە ٢٣ی ئاداریئازاری ١٨٦٢ لە  نامەیەکیدا بۆ خاوەنی دەزگای چاپەکە، ئەلبێرت لاکرۆیکس نووسیویەتی، " باوەڕم وایە کە ئەم کتێبە یەکێک دەبێت لە لوتکەی کارەکانم گە رڕ خاڵی وەرچەرخانیان نەبێت. بڵاوبوونەوی ڕۆمانی بێ نەوایان  گەیشتە بەرزترین ئاستی مەزاد. پێش شەش مانگ لە دەرچوونی، دەزگای چاپی بەلجیکی لاکرۆیکس و ''Verboeckhoven'' دەستیان کرد بە کەمپەینێکی بەبازاڕکردن لە ڕۆژنامەکانەوە سەبارەت بەو بەرهەمەبەرھەمە کە بۆ ئەو کاتە شتێکی ناباو بوو. هەروەهاھەروەھا بەشی یەکەمی ڕۆمانەکە بە ناوی "Fantine" لە هەمانھەمان کاتدا لە شارە گەورەکاندا بڵاوکرایەوە. ژمارەیەک لە کتێبەکە هە رھەر لە ماوەی کاتژمێرەکانی سەرەتادا فرۆشرا و کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر کۆمەڵگای فەڕەنسی هەبووھەبوو.<ref>''Le Bagne de Toulon (1748–1873)'', Académie du Var, Autres Temps Editions (2010), {{ISBN|978-2-84521-394-4}}</ref>

دامەزراوە ڕەخنەییەکانڕەخنەیییەکان بە گشتی دژایەتی ڕۆمانەکەیان دەکرد؛ دامەزراوەی تاین بە ناورد دەیبینی، Barbey d'Aurevilly گلەیی لە زمانە بازاڕییەکەی کرد، گۆستاڤ فلەوبێرت نە ڕاستی و نە مەزنی تێدا نەدۆزییەوە ''Goncourt'' brothers بە توندی ڕەخنەی لە لایەنە هونەرییەکەیھونەرییەکەی گرت، بۆدلێریش ئەگەرچی خوێندنەوەی ئەرێنی بۆ کردبوو لە ڕۆژنامەکاندا بە نهێنینھێنی بە " «بێزراو و گەوجانە"» سەرزەنشتی کرد. بێ نەوایان تا ڕادەیەکی وا لای جەماوەر پەسەند بوو کە ئەو ئاریشانەی بەرزی کردنەوە خرانە بەرنامەی کاری کۆڕی نیشتیمانی فەڕەنساوە. تا ئەمڕۆش ئەو ڕۆمانە ناودارترین ڕۆمانی هۆگۆیەھۆگۆیە. لە سەرانسەری جیهانداجیھاندا ناودارە و کراوەتە بەرنامەی فیلم و تەلەفزیۆنتەلەڤیزیۆن و شانۆ.

چیرۆکێکی نادڵنیایی هەیەھەیە کە دەڵێت کورتترین نامەگۆڕینەوەی مێژوو لە نێوان هۆگۆھۆگۆ و بڵاوکارەکەی Hurst and Blackettدا بووە و ئەوەش لە ساڵی  ١٨٦٢دا. هۆگۆھۆگۆ لە پشووی کاردا بووە کاتێک ڕۆمانی بێ نەوایان بڵاوبووەتەوە. بە ناردنی یەک یەکەی نووسینی  تەلەگرام و پرسینی "؟" پرسیاری کاردانەوەی خەڵکی کردووە بۆ کارەکەی. بڵاوکارەکەش وەک ئاماژەیەک بۆ سەرکەوتنی بەرهەمەکەبەرھەمەکە بە ناردنی نیشانەی "!" وەڵامی داوەتەوە.

هۆگۆھۆگۆ لە ڕۆمانی دواتردا ''Les Travailleurs de la Mer'' (''Toilers of the Sea'') کە لە ساڵی ١٨٦٦دا بڵاوبووەوە، لە کێشەی سیاسی و کۆمەڵایەتی دوورکەوتەوە. کتێبەکە پێشوازی باشی لێکرا، بە ئەگەرێکی زۆرەوە بەهۆیبەھۆی سەرکەوتنی پێشتری ڕۆمانی بێ نەوایانەوە. هۆگۆھۆگۆ رۆمانەکەیڕۆمانەکەی پیشکەش بە دوورگەی دەربەندی گێرنسی کرد کە پانزە ساڵی مەنفای تێدا بەسەربرد. لە ڕۆمانەکەدا چیرۆکی پیاوێک دەگێرێتەوە کە هەوڵیھەوڵی بەدەستهێنانیبەدەستھێنانی ڕەزامەندی باوكیباوکی خۆشەویستەکیی دەدات لە ڕێگەی رزگارکردنیڕزگارکردنی کەشتییەکەیەوە کە بە مەبەست لە لایەنلەلایەن کاپتنەکەیەوە لە دورگەیەکدا جێدەهێڵرێتجێدەھێڵرێت بەو هیوایەیھیوایەی ئەو بەو گەنجینەی پارەیەوە کە کەشتییەکە دەیگوازێتەوە هەڵبێت،ھەڵبێت، ئەوەش لە ڕێگەی شەڕێکی شەکەتکەری زانستی ئەندازیاریی مرۆڤ لە دژی هێزیھێزی دەریا و جەنگ دژی دڕندەیەکی دەریایی ئەفسانەئاسا کە ئاژەڵێکی دەرایی زەبەلاحە.<ref>Norris McWhirter (1981). ''Guinness Book of World Records: 1981 Edition''. Bantam Books, p. 216.</ref>

یەکێک لە ژیاننامەنوسانی هۆگۆھۆگۆ لە ڕوانگەیەکی ڕوکەشانەی سەرکەشیانەوە وا وەسفی دەکات: " «خوازەیەکە بۆ سەدەی نۆزدەهەمنۆزدەھەم- پێشکەوتنی تەکنیکی، داهێنانیداھێنانی بلیمەتانە و کاری شەکەتکەر بۆ سەرکەوتن بەسەر ئەو خراپەکارییەی دونیای ماددی لە خۆی گرتووە"». ئەو وشەیەی لە دوورگەی گێرنسیدا وەکو ئاماژە بۆ ئاژەڵە دەریایەکە بەکارهێنرابەکارھێنرا(''pieuvre'' کە هەندێجارھەندێجار بۆ ‌هەشتھەشت پێ بەکاردێت) بەهۆیبەھۆی بەکارهێنانیبەکارھێنانی لەو کتێبەدا، چووە زمانی فەڕەنسییەوە.

لە ڕۆمانی دواتردا ''L'Homme Qui Rit'' (''The Man Who Laughs'')هۆگۆھۆگۆ گەڕایەوە سەر ئاریشە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان کە لە ساڵی ١٨٦٩دا بلاوبۆوە و تێیدا وێنەیەکی ڕەخنەیی بۆ سیستمی بەگزادەیی کێشا. ڕۆمانەکە بە هەمانھەمان ڕادەی هەوڵەکانیھەوڵەکانی پێشتری سەرکەوتوو نەبوو، هۆگۆھۆگۆ خۆیشی دەستی بە دووان کرد لەبارەی دوورکەوتنەوەی ئاستی ئەو و هاوسەردەمەھاوسەردەمە ئەدیبەکانی لەوانەش فلەوبێرت و ئەمیل زۆلا کە ڕۆمانە ڕیالیستی و ناچرالیستیەکانیانناچرالیستییەکانیان خەریک بوو ئیدی ڕادەی خۆشخوانییان لە کارەکانی هۆگۆھۆگۆ زیاتر دەبوو.  

دوایین ڕۆمانی، ''Quatre-vingt-treize'' (''Ninety-Three'') لە ساڵی ١٨٧٤ بڵاوبۆوە و مامەڵەی لەگەڵ بابەتێکدا دەکرد کە هۆگۆھۆگۆ پێشتر خۆی لێ لادەدا: سەردەمی ترس و تۆقین لە شۆڕشی فەڕەنسیدا. ئەگەرچی جەماوەرداریی هۆگۆھۆگۆ لە پوکانەوەدا بوو لە کاتی بڵاوبوونەوەی ئەو ڕۆمانەیدا بەلام لە ئێستادا زۆرێک ئەو ڕۆمانە لە ئاستی ڕۆمانانە زیاتر ناسراوەکانیدا دادەنێن.

{{سەرچاوەکان|٢}}

* {{Gutenberg author | id=Hugo,+Victor }}

[[پۆل:ڤیکتۆر ھوگۆ|ڤیکتۆر ھوگۆ]]