گوڵاڵە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گوڵاڵە مێژوویەکی کۆنی ھەیە ھەروەک گشت ئاواییەکانیئاوایییەکانی ناوچەکە (خانەقین و کفری و مەندەلی). ناونانی بەم ناوە بۆ ئەو گوڵە سورانەسوورانە دەگەڕێتەوە کە لە مێرگەکانی کەناری ڕووباری سیروانەوە چرۆ دەکەن.

گوڵاڵە ھەرلەدوایھەر دەستلەدوای بەسەرداگرتنیدەستبەسەرداگرتنی شانشینی ماد لەلایەن فارسەکانەوە دەستی بەسەردا گیراوە، و لە جەنگی گوڵاڵەگوڵاڵەدا، لەداگیرکاریلە داگیرکاریی فارسەکانەوە دەکەوێتە داگیرکاریژێر عەرەبەکان،داگیرکاریی عەرەبەکان. عەرەبەکان بەشانازیەوەبەشانازییەوە باس لە جەنگی گوڵاڵە دەکەن (معرکە جلولاء)(٦٣٧ ز) چونکە ئەوان توانیانتوانییان بەناوی ئاینی پیڕۆزیپیرۆزی ئیسلامەوە بێنە ناوچەکەناوچەکە، و تاوەکو ئەمڕۆ ماونەتەوە کە ژمارەی زۆڕینەزۆرینە پێک دێنن لەناوچەکە،لەناوچەکە. کەوتنی گوڵاڵە بەھۆی کەوتنی فارسەکان بوو لە شەھرەبان (المقدادیە). عەرەبەکان بە بەگرتنیگرتنی مەدائن و شەھرەبان و گوڵاڵە توانیانتوانییان لەشکرکێشیەکەیان پەرە پێ بدەن بەسەرکردایەتیبەسەرکردایەتیی (عومەری کوریکوڕی خەتاب) تاوەکوتاوەکوو تەواوی خاکی کوردستان،(کوردستان. ئیبن مستەوفی) ئاماژە بەوە دەکات کە گوڵاڵە بڕبڕەی فارسە سەفەویەکانسەفەوییەکان بووبوو، بەلەدەستبە دانیانلەدەستدانی نەیانتوانی لە ھیچ شوێنی تر خۆیان بگرنەوە،بگرنەوە. شاڕۆچکەیشارۆچکەی گوڵاڵە وەک ئەوەی کە ئێستا ھەیە دەگەڕێتەوە بیستەکانی سەدەی ڕابردوو، چونکە لەدوای جەنگی گوڵاڵە شارەکە چۆڵ کرا. کوردەکان ئەوەندە کەس و کاریان تێدا کوژرا جارێکی تر نەگەڕانەوە بۆی چونکە مێژوویەکی تاڵیان ھەبوو لەم شوێنە، تاوەکو بیستەکانی سەدەی ڕابردوو کە ئینگلیزەکان ھاتن عێراقیان داگیرکرد،داگیرکرد؛ ھێڵی شەمەندەفەری نێوان بەغدا و کەرکوکیانکەرکووکیان دامەزرانددامەزراند، و گوڵاڵە وەک وێستگەیەکی گەورەی دابەشکاری شەمەندەفەرەکان دەست نیشان کرا. جگە لەھەبونیلە ھەبوونی نەوت لەناوچەکە، بەمە قۆناغ بە قۆناغ خەڵک خانویانخانوویان لە نزیکی وێستگەکە دروست کرد،کرد؛ بەتایبەت ئەوکرێکارانەیئەو کرێکارانەی کە لە وێستگەکە کاریان دەکرد لەگەڵ کرێکارەکانی کۆمپانیای بەرھەم ھێنانیبەرھەمھێنانی نەوت.