بازرگانیی مرۆڤ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''بازرگانی مرۆڤ''' بریتییە لە مامەڵە کردن بە مرۆڤەوە لەرێی کڕین و فرۆشتنەوە بەمەبەستی بەکارهێنانیانبەکارھێنانیان وەكوەک کرێکاریی زۆرەملێ، کۆیلەی سێكسیسێکسی یان بازرگانی سێكسیسێکسی کە کەسی بازرگان یان کەسانی دیکە لێی سوودمەند دەبن.<ref name="Unodcvhhhorg">{{cite web|url=http://www.unodc.org/unodc/en/human-trafficking/|title=UNODC on human trafficking and migrant smuggling|publisher=[[United Nations Office on Drugs and Crime]]|year=2011|accessdate=22 March 2011}}</ref><ref name="Amnesty.org.au">{{cite web|url=https://www.amnesty.org.au/refugees/comments/20601/|title=Amnesty International – People smuggling|publisher=Amnesty.org.au|date=23 March 2009|accessdate=22 March 2011|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110309163736/http://www.amnesty.org.au/refugees/comments/20601/|archivedate=9 March 2011|df=dmy-all}}</ref> ئەم دیاردەیە دەکرێت ئەمانەش لەخۆبگرێت: دۆزینەوەی هاوسەرێكھاوسەرێک لە چوارچێوەی هاوسەرگیریھاوسەرگیری زۆرەملێی دا<ref name="ecpat.org.uk2">{{cite web|url=http://www.ecpat.org.uk/sites/default/files/forced_marriage_ecpat_uk_wise.pdf|title=Child Trafficking for Forced Marriage|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130718000206/http://www.ecpat.org.uk/sites/default/files/forced_marriage_ecpat_uk_wise.pdf|archivedate=18 July 2013|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/uk-england-manchester-24463577|title=Slovakian 'slave' trafficked to Burnley for marriage|newspaper=[[BBC News]]|date=9 October 2013}}</ref><ref>{{cite web|url=http://inst.uchicago.edu/sites/inst.uchicago.edu/files/uploads/2013%20BA%20Thesis_Cruz%20Leo_PDF.pdf|title=MARRIAGE IN FORM, TRAFFICKING IN CONTENT: Non – consensual Bride Kidnapping in Contemporary Kyrgyzstan|accessdate=2 November 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20140415115828/http://inst.uchicago.edu/sites/inst.uchicago.edu/files/uploads/2013%20BA%20Thesis_Cruz%20Leo_PDF.pdf|archive-date=15 April 2014}}</ref> یان دەرهێنانیدەرھێنانی ئەندام و شانەی جەستە<ref>{{cite web|url=http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/trafficking/docs/news/organtrafficking_study.pdf|title=Trafficking in organs, tissues and cells and trafficking in human beings for the purpose of the removal of organs|year=2009|accessdate=18 January 2014|publisher=United Nations}}</ref><ref>{{cite web|url=http://fightslaverynow.org/why-fight-there-are-27-million-reasons/otherformsoftrafficking/organ-removal/|title=Human trafficking for organs/tissue removal|publisher=Fightslaverynow.org|accessdate=30 December 2012|date=30 May 2010}}</ref> کە دەکرێت دەرهێنانیدەرھێنانی هێلکەدانیھێلکەدانی ئافرەت و سکپڕبوون لەجیاتی ئافرەتێکی تریش لەخۆبگرێت.<ref>{{cite web|url=http://www.councilforresponsiblegenetics.org/genewatch/GeneWatchPage.aspx?pageId=313|title=Human trafficking for ova removal or surrogacy|publisher=Councilforresponsiblegenetics.org|date=31 March 2004|accessdate=30 December 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20131203005235/http://www.councilforresponsiblegenetics.org/genewatch/GeneWatchPage.aspx?pageId=313|archive-date= ٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣|dead-url=yes}}</ref> دیاردەی بازرگانییەکە دەکرێت لە ناو هەمانھەمان وڵات یان لە چەند وڵاتێكیوڵاتێکی جیاوازدا ڕووبدات و هەروەهاھەروەھا بە تاوان دادەنرێت لە دژی کەسی ئەنجامدراو چونکە سەرپێچی مافەکانی جوڵەی قوربانییەکە دەکات لەڕێی زۆرلێکردن و بەکارهێنانیانبەکارھێنانیان بەشێوەیەکی بازرگانی.<ref>{{Cite web|url=https://www.unodc.org/unodc/en/human-trafficking/what-is-human-trafficking.html|title=What is Human Trafficking?|last=Liam.MCLAUGHLIN|website=www.unodc.org|access-date=2018-09-06}}</ref>

هەروەهاھەروەھا قاچاخچێتی مرۆڤ (کە بە قاچاخچێتی کۆچبەریش ناسراوە) کردەیەکی پەیوەستدارە بە بازرگانی مرۆڤەوە بەڵام بەوە جیادەکرێتەوە کە ڕەزامەندی کەسەکەی لەسەرە.<ref>{{cite web|url=http://www.anti-trafficking.net/differencebetweensmugglingand.html|title=Difference between Smuggling and Trafficking|publisher=Anti-trafficking.net|accessdate=30 December 2012|url-status=dead|archiveurl=https://archive.today/20130221065500/http://www.anti-trafficking.net/differencebetweensmugglingand.html|archivedate=21 February 2013|df=dmy-all}}</ref>

بەپێی (ڕێکخراوی کاری نێودەوڵەتی - ILO ) لە ساڵی ٢٠١٤ خەملێنراوە کە تەنهاتەنھا کاری زۆرەملێی (یەکێكیەکێک لە پێکهاتەکانیپێکھاتەکانی بازرگانی مرۆڤ) ساڵانە  نزیکی ١٥٠ بلیۆن دۆلار قازانج بەرهەمبەرھەم دەهێنێتدەھێنێت.<ref>[https://books.google.com.au/books?id=7DH6AwAAQBAJ&pg=PR1&lpg=PR1&dq=international+law+of+migrant+smuggling&source=bl&ots=xO8nj-Zl_7&sig=809b9slF05GpbWCINl2imcMEU04&hl=en&sa=X&ved=0CE8Q6AEwCWoVChMIp_WevoiCyAIVQhyUCh0IeAze#v=onepage&q=international%20law%20of%20migrant%20smuggling&f=false International Law of Migrant Smuggling], 2014, 9-10</ref> لە ساڵی ٢٠١٢ دا، (ڕێکخراوی کاری نێودەوڵەتی - ILO ) خەمڵاندی کە ٢١ ملیۆنمیلیۆن قوربانی لە کۆیلایەتییەکی سەردەمی دا گیریان خواردووە. لەو ٢١ ملیۆنە، ١٤.٢١٤٫٢ ملیۆنیان (ڕێژەی ٦٨٪) بەکاردەهێنرێنبەکاردەھێنرێن بۆ کارکردن، ٤.٥٤٫٥ ملیۆنیان (ڕێژەی ٢٢٪) بەکاردەهێنرێنبەکاردەھێنرێن بۆ مەبەستی سێکسی و ٢.٢٢٫٢ ملیۆنمیلیۆن (ڕێژەی ١٠٪) بەکاردەهێنرێنبەکاردەھێنرێن وەكوەک کاری زۆرەملێی سەپێنراو لەلایەن دەوڵەتەوە.<ref name="auto1">{{cite web|author1=Special Action Programme to Combat Forced Labour|title=Profits and poverty: The economics of forced labour|url=http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_norm/---declaration/documents/publication/wcms_243027.pdf|website=International Labour Organization|accessdate=24 October 2016|page=4|date=20 May 2014}}</ref>

دیاردەکە بە سەرپێچی بۆ مافەکانی مرۆڤ دادەنرێت بەپێی ڕێکەوتنە نێودەوڵەتییەکان. بەپێی ئامار و بڵاوکراوەیەکەی وەزارەتی دەرەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، هەریەكھەریەک لە وڵاتانی بەلاڕوس، ئێران، ڕوسیا و تورکمانستان یەکێکن لەو وڵاتانەی خراپترین دابینکەری پاراستنن لە دژی بازرگانی مرۆڤ و  کاری زۆرەملێیانە.<ref>{{cite web|url=https://www.rferl.org/a/the-worst-countries-for-human-trafficking/29327857.html|title=The Worst Countries For Human Trafficking|website=RadioFreeEurope/RadioLiberty}}</ref>

== هەوڵەکانھەوڵەکان ==

نوسینگەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ تاوان و ماددە بێهۆشکەرەکانبێھۆشکەرەکان (UNODC) زیاتر یارمەتی ڕێکخراوە ناحوکمییەکانی داوە لە بەرەنگاربوونەوەکانیان دژی بازرگانی مرۆڤ. شەڕی ناوخۆی لوبنان لە ساڵی ٢٠٠٦ کە بووە هۆیھۆی بێکار بوونی ٣٠٠ هەزارھەزار لە کرێکاری سریلانکا، ئیسۆپیا و فلیپین و هۆکاریھۆکاری بوون بە ئامانجی بازرگانان، بووە هۆیھۆی سەرهەڵدانیسەرھەڵدانی هەڵمەتێکیھەڵمەتێکی زانیاری لەناکاو بۆ بڵاوکردنەوەی هۆشیاریھۆشیاری دەربارەی بازرگانی مرۆڤ. هەروەهاھەروەھا بڵاوکراوەیەکی ساڵی ٢٠٠٦ بە ناوی (بازرگانی کردن بە مرۆڤەکانەوە: نەخشە جیهانییەکانجیھانییەکان – Trafficking in Persons: Global Patterns ) بووە یارمەتیدەر بۆ ناساندن و دیاریکردنی چەند جۆرێكجۆرێک لە وڵاتان بۆ بازرگانی مرۆڤ، لەوانە: ١٢٧ وڵاتی سەرچاوە، ٩٨ وڵاتی تێپەر و ١٣٧ وڵاتی چوون (مەبەست) دیاریکران.

چەندەهاچەندەھا خەمڵاندن و ئاماری جیاواز هەیەھەیە لەسەر قەبارە و ڕێژەی بازرگانی مرۆڤ و پیشەکانی بازرگانی سێکسی. بەپێی ڕوناکبیر کێڤن بەیلز، نووسەری (کەسانی فرێدراو  - Disposable People بڵاوکراوەی ساڵی ٢٠٠٤) خەملێنراوە کە نزیکی ٢٧ ملیۆنمیلیۆن کەس لە جیهانجیھان دا دووچاری "کۆیلایەتی سەردەمیانەی نوێ" بوونەتەوە.<ref name="treaties.un.org">{{cite web|url=https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XVIII-12-a&chapter=18&lang=en%7ctitle=UNTC%7cwork=un.org%7ctitle=UNTC%7cwork=un.org|title=UNTC|work=un.org}}</ref> لە ساڵی ٢٠٠٨ دا وەزارەتی دەرەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا خەملاندوویەتی کە ٢ ملیۆنمیلیۆن منداڵ بەکاردەهێنرێنبەکاردەھێنرێن بۆ بازرگانی سێکسی لەسەر ئاستی جیهانجیھان و هەرھەر لە هەمانھەمان ساڵ دا لێکۆڵینەوەیەكلێکۆڵینەوەیەک هەستاھەستا بە ناساندنی ١٢.٣١٢٫٣ ملیۆنمیلیۆن کەس وەكوەک "«کرێکاری زۆرەملێ و قوربانی بازرگانی سێکسی"» کە نزیکەی ١.٣٩١٫٣٩ ملیۆنیان وەكوەک کۆیلەی سێکسی کاریان پێوە دەکرێت و کچان و ژنان رێژەی ٩٨٪ ئەو ژمارەیە پێکدەهێننپێکدەھێنن.<ref>{{cite web|url=http://www.unodc.org/unodc/en/treaties/CTOC/index.html|title=Convention on Transnational Organized Crime|publisher=Unodc.org|accessdate=22 March 2011}}</ref>

دەرکردنی یاسای (قوربانیانی بازرگانی و پاراستن لە توندوتیژی - TVPA ) لە ساڵی ٢٠٠٠ لەلایەن ئەنجوومەنی پیرانی ویلایەتە یەکگرتووەکانەوە بووە هۆیھۆی دامەزراندنی (نوسینگەی چاودێری و بەرەنگاربوونەوەی بازرگانی مرۆڤ) سەر بە وەزارەتی دەرەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکان کە هەماهەنگیھەماھەنگی دەکات لەگەڵ حوکمەتەکانی دیکەدا بۆ بەرەنگاربوونەوەی بازرگانی مرۆڤ و بڵاوکردنەوەی زانیارییەکانی بازرگانی مرۆڤ بەشێوەیەکی ساڵانە. بڵاوکراوەکە هەڵدەستێتھەڵدەستێت بە هەڵسەنگاندنیھەڵسەنگاندنی گەشەی هەرھەر وڵاتێكوڵاتێک لە دژە بازرگانی و پۆلێن کردن و دانانی هەرھەر وڵاتێكوڵاتێک لە ئاستێكئاستێک دا بەپێی سیاسەت و رێکارە ئاماژەپێکراوەکانی نەهێشتنینەھێشتنی بازرگانی مرۆڤ لە یاسای (TVPA) دا.<ref name="ReferenceA">{{cite web|url=http://www.acf.hhs.gov/trafficking/about/fact_labor.pdf|title=Labor trafficking fact sheet|work=National Human Trafficking Resource Center|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100527205216/http://www.acf.hhs.gov/trafficking/about/fact_labor.pdf|archivedate=27 May 2010|df=dmy-all}}</ref>

ڕێکەوتنە جیهانییەکانجیھانییەکان:

* کۆنووس دژی قاچاغی کۆچبەران بەرێی وشکانی، ئاویی و هەواییھەوایی.

* کۆنووسی ئارەزوومەندانە دەربارەی فرۆشتن، لەشفرۆشی و ڕووتبازی (پۆرنۆگرافی) منداڵ.

* ڕێکەوتنامەی نەهێشتنینەھێشتنی کاری زۆرەملێی ڕێکخراوی کاری نێودەوڵەتی (ILO) ساڵی ١٩٥٧.

* ڕێکەوتنامەی کەمترین تەمەنی ڕێکخراوی کاری نێودەوڵەتی (ILO) ساڵی ١٩٧٣.

* ڕێکەوتنامەی خراپترین شێوازەکانی کارکردنی منداڵ، ڕێکخراوی کاری نێودەوڵەتی (ILO) ساڵی ١٩٩٩.

<references responsive="" />