|
== مێژوو ==
{{شێواز|بەش}}
مێژووی سه‌رهه‌ڵدانی ئه‌نتیبایۆتێكس زۆر قوڵتره‌قوڵتره له‌وه‌ی بیری لێبكه‌ینه‌وه‌لێبكه‌ینه‌وه، ،كه كه‌بریتییه بریتییه له‌له گیراوه‌ی ده‌رمانێك و به‌كاردێت بۆ ڕاگرتنی یان هێوركردنه‌وه‌هێوركردنه‌وه یان له‌ناوبردنی به‌كتریاكان. وه‌وه له‌له به‌ناوبانگترین ئه‌نتیبایۆتێكسه‌كان (په‌نسیلین) و (ستریپتۆمایسین) و (ئه‌مۆكسیسیلین) و (فینۆكسیمیتیلیسیلین) .
به‌كارهێنانی ئه‌نتیبایۆتێكس له‌لایه‌ن مرۆڤه‌وه‌مرۆڤه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ سه‌رده‌می كۆنی مرۆڤایه‌تی و به‌به شێوه‌یه‌كی ساده‌ساده له‌له سه‌رده‌می ئاشورییه‌كان و بابلیه‌كان و سۆمه‌ریه‌كان و میسریه‌كان و یونانی و رۆمانی و فینیقی كۆن به‌كارهاتووه‌به‌كارهاتووه و سیمبوڵی خۆی هه‌بووه‌هه‌بووه.
ئه‌نتیبایۆتێكس وه‌كو زاراوه‌زاراوه شتیكی تازه‌تازه و سه‌رده‌میانه‌یه ،سه‌رده‌میانه‌یه، به‌ڵام وه‌كو چه‌مك كۆنه‌كۆنه و زه‌مه‌نی به‌كارهێنانی په‌یوه‌سته‌په‌یوه‌سته به‌به په‌یدابوونی مرۆڤ و بڵاوبوونه‌وه‌ی له‌له ناوچه‌ناوچه و هه‌رێمه‌هه‌رێمه ئاوه‌دانه‌كانی سه‌ر ڕووی زه‌وی و به‌شێوه‌یه‌كی ساده‌ساده و ساكار به‌كارهاتووه‌به‌كارهاتووه و په‌یتا په‌یتا له‌له ڕووی دروستكردنه‌وه‌دروستكردنه‌وه و له‌له ڕووی كاریگه‌رییه‌وه‌كاریگه‌رییه‌وه ئاڵۆزتر بووه بووه. بۆ نمونه‌نمونه له‌له ڕؤژگاری ڕابووردوودا سه‌موونی به‌سه‌رچوو به‌كارهێنراوه‌به‌كارهێنراوه وه‌كو چاره‌سه‌رێكی هه‌نووكه‌یی بۆ له‌ناوبردنی نه‌خۆشی و هه‌ندێك ده‌رد و ڕێگری كردن له‌له بڵاوبونه‌وه‌ی و ته‌شه‌نه‌كردنی له‌ناو خه‌ڵكدا .
وه‌چه‌رخانی ئه‌نتیبایۆتێكس ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ سه‌ره‌تایسه‌ره‌تای سه‌ده‌ی بیسته‌م و له‌م كاته‌وه‌كاته‌وه تاوه‌كو ئێستا به‌شێوه‌یه‌كی زانستیانه‌زانستیانه و سه‌رده‌میانه‌سه‌رده‌میانه پێشكه‌وتنی به‌رچاوی به‌خۆیه‌وه‌به‌خۆیه‌وه بینیووه ،بینیووه، هه‌م له‌له ڕووی ژماره‌ی ئه‌و تاقیگانه‌ی كه‌كه ئه‌نتیبایۆتێكس به‌رهه‌م ده‌هێنن و هه‌م ژماره‌ی ئه‌نتیبایۆتێكسه‌كان زۆر زۆر زیادی كردووه‌كردووه و له‌هه‌مان كاتتدا كاریگه‌ریه‌كانی بۆ ڕێگه‌گرتن له‌له نه‌خۆشی وهه‌روه‌ها چاره‌سه‌ری هه‌ندێك نه‌خۆشی پێشكه‌وتنی به‌رچاوی به‌خۆیه‌وه بینیوه‌به‌خۆیه‌وه بینیوه.
دیاره‌دیاره به‌به هۆی نه‌بوون یاخود كه‌می و ساده‌یی ده‌رمانه‌كان چاره‌سه‌ری هه‌ندێك (ده‌رد) مه‌حاڵ بووه‌بووه و‌و مێژووی مرۆڤایه‌تی گه‌واهیده‌ری ئه‌وه‌ن ئه‌و ده‌ردانه‌ده‌ردانه هه‌م له‌له ڕابووردووی دوری مرۆڤایه‌تی و هه‌م له‌له سه‌ده‌كانی ناوه‌ڕاست بووهتهبووهته هۆی له‌ناوبردنی ژماره‌یه‌كی زۆری مرۆڤایه‌تی و تانانه‌ت بووهتهبووهته هۆی له‌ناوبردنی زیاتر له‌له نیوه‌ی خه‌ڵكی هه‌ندێك له‌له ووڵاتان هاوشێوه‌ی هه‌ندێك ووڵاتانی ئه‌فریقیای ناوه‌ڕاست له‌له سه‌رده‌می سه‌ده‌كانی ناوه‌ڕاست و ته‌نانه‌ت له‌له سه‌رده‌می هاوچه‌رخیشدا.
زانای به‌ناوبانگی ئوسكتله‌ندی ئه‌لیكسه‌نده‌ر فلیمنگ (1881-1955١٨٨١–١٩٥٥) به‌به داهینه‌ری راسته‌قینه‌ی ئه‌نتیبایۆتێكس داده‌نرێت‌داده‌نرێت ئه‌گه‌ر چی فلیمنگ خودی ئه‌و زاراوه‌ی بۆ ئه‌و ده‌رمانه‌ی دروستی كردبوو بوكارنه‌هێناوه‌بوكارنه‌هێناوه كه‌كه بریتی بووه‌بووه له‌له (په‌نسیلین) ، وه‌وه چیرۆكی دۆزینه‌وه‌ی ئه‌و ده‌رمانه‌ی كه‌كه پێیوه‌یه‌وه‌پێیوه‌یه‌وه به‌ناوبانگ بوو به‌به شێوه‌یه‌كی له‌ناكاو و پێشبینی نه‌كراوبوو ،نه‌كراوبوو، به‌ڵام بووه‌بووه مایه‌ی ئه‌وه‌ی ده‌رمانێك به‌رده‌ست بكات بۆ چاره‌سه‌ری هه‌ندێك نه‌خۆشی له‌له ڕۆژگاری خۆییدا و بۆ كاتی خۆی شۆرشێكی زانستی بووه‌بووه و گرنگیه‌كی زۆری هه‌بووه‌هه‌بووه و لێكه‌وته‌ی زۆری به‌دوای خۆیدا هێناوه هێناوه.
دیاره‌دیاره چیرۆكی دۆزینه‌وه‌ی ئه‌و ده‌رمانه‌ده‌رمانه بۆ ئه‌وه‌ئه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ده‌گه‌ڕێته‌وه كه‌كه فلیمنگ و دوای ماوه‌یه‌ك دابڕانی له‌له تاقیگه‌كه‌ی به‌به هۆی گه‌شتێكی بۆ ووڵاتی سۆید ساڵی 1928 ،١٩٢٨، سه‌ره‌نجی دا كه قارچكێك (پینسیلین نۆتێتم) كاسه‌یه‌كی بچووكی پڕ له‌له به‌كتریای شێواندووه‌شێواندووه و به‌به قه‌ده‌ر قه‌باره‌ی فه‌نگه‌زه‌كه‌فه‌نگه‌زه‌كه به‌كتریا له‌ناوچووه‌له‌ناوچووه و ئه‌م ڕووداوه‌ڕووداوه بووه‌بووه هۆی سه‌رهه‌ڵدانی بیری زانستی پراكتیكی سه‌باره‌ت به‌به دروستكردنی ده‌رمان له‌له تاقیگاكاندا بۆ چاره‌سه‌ری نه‌خۆشی جۆراوجۆر و هه‌ر له‌له هه‌مان ساڵدا (1928١٩٢٨) یه‌كه‌م ده‌رمانی ئه‌نتیبایۆتیكسی خسته‌خسته به‌رده‌ست به‌كارهێنه‌ران بۆ چاره‌سه‌ركردنی نه‌خۆشی و ناوی لێنا (په‌نسیلین).
به‌به بڵاوبوونه‌وه‌ی ئه‌م جۆره‌جۆره ده‌رمانه‌ده‌رمانه سه‌ره‌تاییه‌سه‌ره‌تاییه له‌له جیهاندا ،جیهاندا، ئه‌نجامه‌كه‌ی بریتی بوو له‌له ڕزگاركردنی ژیانی زیاتر له‌له 200٢٠٠ ملیۆنمیلیۆن كه‌س وه‌وه له‌له جه‌نگی جیهانی دووه‌م بووهتهبووهته هۆكاری‌هۆكاری رزگار كردنی ڕێژه‌ی 12-15%١٢–١٥٪ له‌له سه‌ربازانی هاوپه‌یمانان له‌له جه‌نگی جیهانی دووه‌مدا .
دیاره‌دیاره زۆربه‌ی ئه‌و نه‌خۆشیانه‌ی دووچاری مرۆڤ دێت سه‌رچاوه‌كه‌ی بریتیه‌بریتیه له‌له زینه‌وه‌ره‌زینه‌وه‌ره ووردیله‌ییه‌كان (Microorganism) كه‌كه له‌له به‌رامبه‌ریدا جۆره‌كانی ئه‌نتیبایۆتیكس به‌كاردێت بۆ ڕێگرتن له‌له كاریگه‌ری ئه‌م جۆره‌جۆره زینده‌وه‌رانه‌زینده‌وه‌رانه و ئه‌و نه‌خۆشیانه‌ی لێیان ده‌كه‌وێته‌وه ده‌كه‌وێته‌وه. داهێنانی په‌نسیلین ته‌نها بۆ له‌ناوبردنی ئه‌و زینده‌وه‌ره ووردیله‌یانه‌زینده‌وه‌ره نه‌بووه‌ووردیله‌یانه ،نه‌بووه، به‌ڵكو بۆ چاره‌سه‌ری هه‌ندێك نه‌خۆشی هاوشێوه‌ی هه‌وكردنی سیه‌كان (Pneumonia) و ژه‌هراوی بوونی خوێن (Sepsis) هه‌ر ئه‌م كاریگه‌ریه‌ی پینسیلین وای لێ كرد له‌لایه‌ن خه‌ڵكه‌وه‌خه‌ڵكه‌وه ناوبنرێ ده‌رمانی خه‌یاڵی (Wonder Drug).
لێره‌دا جێی ئاماژه‌ئاماژه پێكردنه‌پێكردنه به‌به هۆی ئه‌و هه‌موو توانسته‌ی زانایانی زانكۆی ئۆكسفۆرد له‌له به‌ریتانیا به‌رده‌ستییان بوو له‌له ئامێر و تاقیگه‌تاقیگه و ته‌كنه‌لۆجیای پێشكه‌وتوو توانیان قه‌باره‌یه‌كی یه‌كجار گه‌وره‌ی ئه‌نتیبایۆتیكس دروست بكه‌ن له‌له جۆری په‌نسسلین له‌له تاقیگه‌كاندا و ئه‌و ده‌رمانه‌ده‌رمانه بخه‌نه‌بخه‌نه به‌رده‌ست ته‌واوی مرۆڤایه‌تی له‌له ته‌واوی ووڵاتانی جیهاندا ،جیهاندا، و وه‌كو پاداشتێك بۆ ئه‌و خزمه‌ته‌ی ئه‌لكسه‌ندر فلیمنگ پێشكه‌شی مرۆڤایه‌تی كردووه‌كردووه خه‌ڵاتی نۆبڵی له‌له ساڵی 1945١٩٤٥ وه‌رگرت له‌له بواری پزیشكی دا .
زاراوه‌ی ئه‌نتیبایۆتیكس بۆ یه‌كه‌م جار له‌له لایه‌ن سیلمان ۆوكسمان (1888-1973١٨٨٨–١٩٧٣) ساڵی 1939١٩٣٩ دا داهێنراوه‌داهێنراوه و ئه‌م زانایه‌زانایه به‌به باوكی ئه‌نتیبایۆتیكس ناوزه‌ند ده‌كرێ به‌به هۆی ئه‌وه‌ی له‌له ژیانی خۆیدا زیاتر له‌له 20٢٠ جۆری ئه‌نتیبایۆتیكسی دۆزیه‌ته‌وه .
یه‌كێك له‌له گرنگترین ئه‌و ئه‌نتیبایۆتیكسانه‌ی كه‌كه ۆوكسمان دۆزیویه‌ته‌وه‌دۆزیویه‌ته‌وه ناوی (سترێپتۆمایسین) كه‌كه ساڵی 1943١٩٤٣ دۆزیه‌وه‌دۆزیه‌وه و ئه‌و ده‌رمانه‌ده‌رمانه كاریگه‌ری هه‌یه‌هه‌یه له‌سه‌ر ڕێگه‌گرتن له‌له زینده‌وه‌ره‌زینده‌وه‌ره ووریله‌ییه‌كان له‌له دروستكردنی پرۆتینه‌پرۆتینه سه‌ره‌كییه‌كان و بۆ یه‌كه‌مین جار له‌له 20٢٠/11١١/1944١٩٤٤ له‌له نه‌خۆشخانه‌ی (Mayo) به‌كارهات بۆ چاره‌سه‌ری كه‌سێكی توشبوو به‌به نه‌خۆشی سیل (Tuberculosis).
== سەرچاوەکان ==
| 