گلووکۆز: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''گلوکۆز'''[[ئینگلیسی|Glucose]] جۆرێک [[شەکر|شەکری]] ناو [[خوێن]]ە کە [[خانە|خانەکانی]] لەش بەکاری دەهێنندەھێنن و دەیکەنە [[وزە]] .

==پێکهاتەیپێکھاتەی گلوکۆز ==

گلوکۆز مۆنۆساکاریدێکە بە فۆرمووڵی C6H12O6 یان H-(C=O)-(CHOH)5-H کە پێنج دەستەی هایدرۆکسیلھایدرۆکسیل لە بیچمێکی تایبەتدا لە دەوری زنجیرە [[کاربۆن|کاربۆنییەکەی]] چنراوە.

هەمووھەموو فۆرمەکانی گلوکۆز بێ ڕەنگە و بە ئاسانی لە ئاو، ترشی ئەستیک و چەندتوێنەرێکی تردا دەتوێنەوە. گلوکۆز بە ڕێژەیەکی زۆرکەم لە ئەتنۆڵ و مەتنۆڵدا دەتوێتەوە.

خەستی گلوکۆزی [[خوێن]] لە دەوروبەری90-80 میلی گرەم لە دیسی لیتر ، سەرلەبەیانان بە دڵی ناشتا و ڕێژەی ئەم خەستییە، یەک کاتژمێر پاش ژەمێک نان خواردن دەگاتە 140-120(م.گ/د.ل)، بەڵام سیستەمە فیدبەکەکان خێرا (دوای2کاتژمێر)ئەم ڕێژە هەڵدەگەڕێنەوەھەڵدەگەڕێنەوە ڕادەی ئاسایی خۆی. بە پێچەوانەوە لە کاتی برسییەتیدا ، [[گلوکۆتیۆجینز]] لە [[جەرگ]]دا بۆ قەرەبووی کەمایەسی گلوکۆز دەکەوێتە کار. ئەم ڕێژانە لە [[شەکرە|نەخۆشانی شەکرە]] دا نەختێ بەرزترە.

[[جەرگ]] وەک سیستەمێکی [[بافر|بافری]] گرنگ، ئاگاداری گلوکۆزی [[خوێن]]ە ؛ واتە: لە کاتی بەرز بوونەوەی ڕێژەی گلوکۆزی خوێن دوای ژەمێک نان خواردن، ڕادەی دەردانی [[ئەنسۆلین]] یش بەرز دەبێتەوە و خێرا نزیکەی ۳/۲ گلوکۆزی هەڵمژراویھەڵمژراوی ڕیخۆڵەکان دەکاتە [[گڵایکۆجین]] و لە [[جەرگ]] دا پاشەکەوتی دەکا.

لەگەڵ دابەزینی خەستی گلوکۆز لە [[خوێن]]دا ، [[ڕژێن|ڕژێنی]] [[ هیپۆتاڵامسھیپۆتاڵامس]] و کۆئەندامی دەماری سیمپاتیک دنە دەدرێ بۆ ڕژاندنی [[ئیپی نێفرین]] لە [[ڕژێنی سەروڵک]]. ئیپی نفرین کار دەکاتە سەر جەرگ و دەبێتە هۆیھۆی ئازادکرنی گلۆکۆز

ڕێژەی زۆری گلوکۆز دەبێتە هۆیھۆی [[تەوژمی ئۆسمۆزی]] لە شلەی دەرەوەی خانەکاندا.

ئەگەر ڕێژەی گلوکۆز بەرز بێتەوە، تەوژمی ئۆسمۆزی دەرەوەی خانەکانیش بەرز دەبێتەوە هەرھەر ئەمەش دەبێتە هۆیھۆی شێوانی هاتوچۆیھاتوچۆی کاژی سایتۆپلاسمی خانەکان و ئەنجامی خراپی وەک لەدەست دانی ئاوی خانەکان و... .

نەخۆشی شەکرە، کۆنیشانێکە لە تێکچوونی [[مێتابۆلیزم|مێتابۆلیزمی]] [[کاربۆهیدراتکاربۆھیدرات|کاربۆهایدریتکاربۆھایدریت]] ، [[چەوری]] و [[پرۆتین]] ، کە لە نەبوونی [[ئەنسۆلین]] یان خۆڕاگری [[شانە|شانەکان]] بە ئەنسۆلین ڕوو دەدات.

شەکرە دوو جۆری هەیەھەیە: بەسراو بە ئەنسۆلینەوە، کە لە نەبوونی ئەنسۆلیندا سەرهەڵدەداسەرھەڵدەدا و نەبەسراو بە ئەنسۆلین (خۆڕاگر لە ئاست ئەنسۆلین)، کە بە هۆیھۆی کەم بوونەوەی هەستۆکیھەستۆکی و کاردانەوەی خانەکان بە ئەنسۆلین بەدی دێت.

لەم نەخۆشانەدا میتابوولیزمی گلوکۆز(سووت و سازی گلوکۆز) لە هەمووھەموو خانەکانی لەش بێجگە خانەکانی مێشک تێک دەچێت. لە گرنگترین نیشانەکانی شەکرە: تینوویەتی زۆر، میزکردنی زۆر، خورینی لەش، ماندوویی، تەزینی دەست و پێ، دابەزینی کێش و دەرهاتنیدەرھاتنی برین و کوان لە پێ کە درەنگ چاک دەبێتەوە. لە زۆربەی نەخۆشانی شەکرەی جۆری دوو، قەڵەوی خۆ دەنوێنێ کە پێویستە ڕچیمێکی خۆراکی تەندروستیان بۆ ڕەچاو بکرێت.

== پێوەندی گلوکۆز لەگەڵ دیکەی پێکهاتەکانیپێکھاتەکانی لەش==

ڕادەی وزەی پێویست لە شەوانەڕۆژێکدا لە 1600 کیلۆکالۆری لە دۆخی حەسانەوەدا تا 6000 کیلۆکالۆری بە پێی چالاکی، دەگۆڕێت. ڕادەی سووتەمەنی پاشەکەفتەی مرۆڤێکی 70 کیلۆیی، 1600کیلۆکالۆری لە [[گڵایکۆجین]] ، 24000 کیلۆکالۆری لە [[پرۆتین]] ، 35000 کیلۆکالۆری تری ئەسیل گڵایسرۆڵە. کەوابێ ئەم پاشەکەفتە پێداویستی ئەم مرۆڤە بۆ 1 تا3 مانگ دابین دەکا، بەڵام ئەم هەمارەھەمارە لە ڕۆژێکدا بەتاڵ دەبێتەوە و دەچێتە کار و بەلەز ڕێژەی دادەبەزێ و دەبێ قەرەبوو بکرێتەوە. [[ترشی چەور|ترشە چەورەکان]] ناتوانن ببنە گلوکۆز.

سەرچاوەیەکی گەورەی تری گلوکۆز، [[ترشی ئامین| ترشە ئامینەکانە]] کە لە شی بوونەوەی [[پرۆتین|پرۆتینەکان]] بەرهەمبەرھەم دێت.

[https://web.archive.org/web/20170906182950/http://www.madrase.com/ دانشنامهدانشنامە مدرسهمدرسە]