بنوردیلە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دەربازدانی 0 سەرچاوە و تاگکردنی 1 بە مردوو #IABot (v1.5.1)
شائەمراز
ھێڵی ١:
[[پەڕگە:Standard Model of Elementary Particles.svg|چەپ|300px|وێنۆک|مۆدێلی ستانداردی بنوردیلەکان]]
جیهانجیھان گەورەترین کۆمەڵەیە کە لە بنوردیلەکان (بە [[ئینگلیسی]] : Elementary particle) پێک هاتووەھاتووە. ئەم بنوردیلانە بە هۆیھۆی هێزەکانیھێزەکانی [[هێزیھێزی ڕاکێشان|ڕاکێشان]] ، [[هێزیھێزی ئێلێکترۆمەگنەتیک|ئێلێکترۆمەگنەتیک]] و [[هێزیھێزی ناوکی|ناوکی]] پێکەوە بەسراونەتەوە. لێکدانەوەی پێکهاتەپێکھاتە و گوورانی جیهانجیھان بە یارمەتی تایبەتمەندی و کارلێکەکانی بنوردیلەکان بووز دەخوا.
 
ماکی جیهانجیھان لە بنوردیلەکان پێکهاتووەپێکھاتووە. هەمووھەموو شتەکان، [[لەشی مرۆڤ]] ، [[ئەستێرە|ئەستێرەکان]] و... کۆمەڵەیەکی پێکەوەبەسراوی وردیلەکانن کە لە ژمارە و شێوەی جفت و جۆر بوونیاندا لێک جیاواز دەبن. فیزیکی بنوردیلەکان تێگەیشتنی قووڵتر و ڕوانینێکی بەرزتر لە پێکهاتەپێکھاتە و گوورانی [[ئەتۆم|ئەتۆمەکان]]،
[[مولکوول|مولکوولەکان]] ، [[بلۆر]]ەکان ،ەکان، [[گاشەبەرد|گاشەبەردەکان]] ، [[ئەستێرە|ئەستێرەکان]]، [[گەلەستێر|گەلەستێرەکان]] و جیهانجیھان بەگشتی، پێشکەش دەکا. بۆیە لێکۆڵینەوە لە بنوردیلەکان لە فیزیکی هاوچەرخداھاوچەرخدا و بەتایبەت فیزیکی ئەستێرە و [[گەردوونناسی|گەردوون ناسی]] گرنگی زۆری پەیدا کردووە.
 
== تایبەتمەندی ==
بنوردیلەکان نابینرێن.
==تەنی بنوردیلەکان== نابینرێن.
 
== تەنی بنوردیلەکان ==
تەنی بنوردیلەکان زۆر بچووکە، بەم بۆنەوە دەکرێ خێراییەکەیان زۆر بەرز بکرێتەوە. وەک [[فۆتۆن|فۆتۆنەکان]] کە تەنیان نییە و تا بەرزترین خێرایی (واتە خێرایی نوور) دەڕۆن. سووکترین وردیلەی تەندار، [[ئێلێکترۆن]]ە بە کێشی نزیک بە me = 9x10-28 gr. کێشی [[پرۆتۆن]] mp=1836me و کێشی [[نۆترۆن]] mn=1838.6me ە.
==پوختەی بابەت==
بنوردیلەکان یەکەی سەرەکی پێکهێنەری جیهانن. بە پێی کێشی تەنی نەجمیان بە سێ دەستە دابەش دەبن: [[باریۆن|باریۆنەکان]] (وردیلە قورسەکان) ، [[نێپتۆن|نێپیۆنەکان]] (وردیلە سووکەکان) و [[مێزۆن|مێزۆنەکان]] (وردیلە مامناوەندییەکان).
 
== پوختەی بابەت ==
*زۆربەی بنوردیلەکان لە ئەنجامی بوونی [[وزە]] بە [[ماک]] دروست بوون. کەمترین وزە بۆ دروست بوونی گرووپێک لە وردیلەکان لە [[لاکێشەی وزەی ئەنشتاین]] بە دەست دێ.
بنوردیلەکان یەکەی سەرەکی پێکهێنەریپێکھێنەری جیهاننجیھانن. بە پێی کێشی تەنی نەجمیان بە سێ دەستە دابەش دەبن: [[باریۆن|باریۆنەکان]] (وردیلە قورسەکان) ، [[نێپتۆن|نێپیۆنەکان]] (وردیلە سووکەکان) و [[مێزۆن|مێزۆنەکان]] (وردیلە مامناوەندییەکان).
*لە چڕی زۆردا، وردیلە بێ سەقامەکان «نۆترۆن، هایپرۆن و مێزۆنەکان» سەقامگیر دەبن. ورەدیلە سەقامگیرەکانیش «ئێلێکترۆن و پرۆتۆنەکان» لەوانەیە بەهۆی پێکداداندا تیابچن.
 
* زۆربەی بنوردیلەکان لە ئەنجامی بوونی [[وزە]] بە [[ماک]] دروست بوون. کەمترین وزە بۆ دروست بوونی گرووپێک لە وردیلەکان لە [[لاکێشەی وزەی ئەنشتاین]] بە دەست دێ.
* لە چڕی زۆردا، وردیلە بێ سەقامەکان «نۆترۆن، هایپرۆنھایپرۆن و مێزۆنەکان» سەقامگیر دەبن. ورەدیلە سەقامگیرەکانیش «ئێلێکترۆن و پرۆتۆنەکان» لەوانەیە بەهۆیبەھۆی پێکداداندا تیابچن.
 
ئەگەر بێتو بنوردیلە سەقامگیرەکان، مسۆگەر نەبن، هیچھیچ شتێک لە جیهانداجیھاندا مسۆگەر نابێ.
 
== سەرچاوە ==
* [http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B0%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DB%8Cذرات_بنیادی| ویکی فارسی]{{dead link|date=September 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
 
[[پۆل:چەمکە فیزیکییەکان]]