ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
|
|
|
[[پەڕگە:Ham the chimp (cropped).jpg|وێنۆک|وێنەی شامپازی هام پێش ئەوەی بنێردرێتە دەرەوەی [[زەوی]]]]
'''هامھام''' (بە [[ئینگلیزی]]: Ham the Chimp) یەکەم گیانلەبەر بوو کە ئەمەریکا بینرێتە دەرەوەی [[زەوی]] هامھام لە دەوروبەری ساڵانی ١٩٥٧ لە دایک بوو بوو بەڵام دواتر دەگیرێت و دەبرێت بۆ فلۆریدا و لە دوایشد لە ساڵی ١٩٥٩ ناونووسکرا بۆ پڕۆگرامی بۆشایی ئاسمان و گوێزرایەوە بۆ بنکەیەکی هێزیھێزی ئاسمانی ئەمریکا تا لەوێ ڕاهێنانیڕاھێنانی پێبکرێت بۆ گەشتەکەی بۆشایی ئاسمانی ،ئاسمانی، بەڵام هامھام تەنیا شامپانزی نەبوو بەڵکو چەندان شامپانزی تریش لەو بنکەیە ڕاهێنانیانڕاھێنانیان پێدەکرا و زیاتر لە ١٨ مانگ شامپانزیەکان ڕاهێنانیانڕاھێنانیان پێ کرا و سەرەنجام هامھام لە نێوان شامپانزیەكانشامپانزیەکان هەڵبژێردراھەڵبژێردرا تا بنێردرێت بۆ بۆشایی ئاسمان و دوای ئاماده‌بوونیشئامادەبوونیش لهلە ساڵی ١٩٦١ ـدا بڕیاری ئه‌نجامدانیئەنجامدانی گه‌شته‌كه‌گەشتەکە دراو هامھام ئاماده‌كراوئامادەکراو دواتر ڕه‌وانه‌یڕەوانەی بۆشایی ئاسمانكرائاسمانکرا و به‌هۆیبەھۆی ئه‌وه‌یئەوەی هامھام مه‌شقیمەشقی پێكرابووپێکرابوو هه‌مووھەموو ئه‌وئەو ئه‌ركانه‌یئەرکانەی له‌سه‌ریلەسەری بوو لهلە كه‌شتیه‌كه‌یداکەشتیەکەیدا ئه‌نجامیئەنجامی دابوو و لهلە دوای ١٦ خوله‌كێكخولەکێک كه‌کە هامھام لهلە بۆشایی ئاسماندابوو و كاتیکاتی ئه‌وه‌ئەوە هاتھات بگه‌ڕێته‌وه‌بگەڕێتەوە بۆ زه‌ویزەوی بۆیه‌بۆیە كه‌کە هاته‌وه‌ھاتەوە ناو چینه‌كانیچینەکانی زه‌ویزەوی دواتر له‌سه‌رلەسەر ده‌ریاییدەریایی ئه‌تله‌نتیكئەتلەنتیک كه‌شتیه‌كه‌یکەشتیەکەی هامھام نیشته‌وه‌نیشتەوە و بۆ ئه‌وه‌یئەوەی كه‌شتیکەشتی رزگاركه‌ریشیرزگارکەریشی پێ بگات چه‌ندچەند سه‌عاتێكیسەعاتێکی خایاند و دواتر كه‌کە كه‌شتیکەشتی رزگاركه‌ررزگارکەر گه‌یشتگەیشت هامیانھامیان له‌گه‌للەگەل خۆیان برده‌وه‌بردەوە و له‌وكاته‌شدالەوکاتەشدا باری ته‌ندرووستیتەندرووستی هامھام جێگیر بوو و هیچھیچ كێشه‌یکێشەی نه‌بوونەبوو دوای ئه‌وه‌شئەوەش هامھام به‌كارنه‌هێنرایه‌وه‌بەکارنەھێنرایەوە به‌لكووبەلکوو برا بۆ باخچه‌یه‌كیباخچەیەکی ئاژه‌ڵانئاژەڵان به‌ڵامبەڵام هامھام له‌ولەو باخچه‌یه‌داباخچەیەدا بۆ ماوه‌یماوەی ١٧ ساڵان به‌بە ته‌نیاتەنیا ژیاو تا دواتر ڕه‌وانه‌یڕەوانەی باخچه‌یه‌كیباخچەیەکی ئاژه‌ڵانیئاژەڵانی تر كراکرا كه‌کە له‌وێلەوێ له‌گه‌ڵلەگەڵ چه‌ندانچەندان شامپانزی لهلە جۆری خۆی تێكه‌ڵتێکەڵ كرایه‌وه‌کرایەوە و ده‌ستیدەستی به‌بە ژیانكردژیانکرد و لهلە كۆتایشداکۆتایشدا لهلە ساڵی ١٩٨٣ هامھام ژیانی به‌بە كۆتاکۆتا هاتھات و گیانی سپارد.
== دووەم شامپازی ==
دوای ئه‌وئەو گه‌شته‌گەشتە [[ئه‌مریكائەمریکا]] ویستی لێكۆلینه‌وه‌لێکۆلینەوە و توێژینه‌وه‌یتوێژینەوەی زیاتر بكاتبکات و هه‌ربۆیه‌شھەربۆیەش به‌رده‌وامبووبەردەوامبوو له‌سه‌رلەسەر مه‌شقمەشق پێكردنیپێکردنی شامپانزیه‌كانشامپانزیەکان و لهلە دواتریشدا شامپانزیه‌كشامپانزیەک به‌بە ناوی [[ئینۆوس]] به‌سه‌ركه‌وتوویبەسەرکەوتووی ڕه‌وانه‌یڕەوانەی بۆشایی ئاسمان كراکرا و ئه‌ویشئەویش بوو به‌بە یه‌كه‌میەکەم شامپانزی كه‌کە به‌بە ده‌وریدەوری خولگه‌یخولگەی زه‌ویدازەویدا بسووڕێته‌وهبسووڕێتەوە و دواتریش به‌بە سه‌لامه‌تیسەلامەتی گه‌رایه‌وه‌گەرایەوە بۆ زه‌ویزەوی و به‌ڵامبەڵام دوای ٦ مانگێكمانگێک مرد و‌و دوای ئه‌وه‌شئەوەش ئه‌مریكائەمریکا بۆی ده‌ركه‌وتدەرکەوت بۆشایی ئاسمان مه‌ترسیمەترسی نییه‌نییە و به‌سه‌ركه‌وتوویبەسەرکەوتووی یه‌كه‌میەکەم مرۆڤی ئه‌مریكیئەمریکی ڕه‌وانه‌یڕەوانەی بۆشایی ئاسمانكردئاسمانکرد به‌ناویبەناوی جۆن گلین.
== سەرچاوەکان ==
* [http://animal-cognition-lab.uga.edu/web-pages/BRMIC/NASA%20Life%20Sciences%20Data%20Archive.htm هامھام لە ئەرشیفی وێنەکانی ماڵپەری فەرمی ناسا]
* [https://history.nasa.gov/animals.html زانیایری تەواو دەربارەی ناردنی بۆ بۆشایی ئاسمان]
|
