|
'''یەکێتی سۆڤیەت''' (بە [[ڕووسی]]: Советский Союз)، بە فەرمی '''یەکێتی کۆمارە سۆشیالیستەکانی سۆڤیەت''' (بە [[ڕووسی]]: Сою́з Сове́тских Социалисти́ческих Респу́блик)، دەوڵەتێکی سۆشیالیستی<ref>http://www.thefreedictionary.com/Union+of+Soviet+Socialist+Republics</ref> زلھێز بوو لە [[ئۆڕاسیا]]، کە لە ساڵی ١٩٢٢دا دامەزرا تاکوو ٢٥ی کانوونی یەکەمی ١٩٩١ ھەڵوەشا و کۆتایی بە حکوومەتی کۆمۆنیستی ھات.
یەکێتی سۆڤیەت دەوڵەتێکی تاک-پارتی بوو<ref>سیستەمی تاک پارتی لەلایەن حیزبی کۆمۆنیستی یەکێتیی سۆڤیەت ،سۆڤیەت، http://www.historylearningsite.co.uk/party_systems.htm</ref> لەلایەن پارتی کۆمۆنیستەوە حوکم دەکرا<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Communist_Party_of_the_Soviet_Union</ref><ref>{{cite web |url=http://education.yahoo.com/reference/encyclopedia/entry/CommunisUSSR |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |accessdate= ٦ی ئابی ٢٠١٣ |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111029210220/http://education.yahoo.com/reference/encyclopedia/entry/CommunisUSSR |archivedate=٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١ }}</ref> لە دامەزراندیەوە ھەتا ھەڵوەشانی لە کۆتاییەکانی ١٩٩١.<ref>http://www.coldwar.org/articles/90s/fall_of_the_soviet_union.asp</ref>.
== مێژووی دامەزراندن ==
لە ١٧ەی ئۆکتۆبەر ساڵی [[١٩١٧]] بە بە بڕیارو پلانێکی نەخشە بۆداڕێژراوی پێشوەختی [[ڤلادیمیر لێنین]] <ref>{{cite web |url=http://www.stel.ru/museum/Russian_revolution_1917.htm |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |accessdate= ٦ی ئابی ٢٠١٣ |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130704001659/http://www.stel.ru/museum/Russian_revolution_1917.htm |archivedate= ٤ی تەممووزی ٢٠١٣ }}</ref>و زۆرایەتی مەکتەبی سیاسی و کۆمیتەی ناوەندی حزبی سۆسیال دیموکراتی کرێکاری ڕووسیا[[بەلشەڤی]] و بە فەرماندەیی [[لیۆن ترۆتسکی]]،<ref>ڕۆڵی تڕۆتسکی لە شۆڕشی ئۆکتۆبەر ،ئۆکتۆبەر، http://www.trotsky.net/russian_revolution.html</ref>، کرێکاران و سەربازان و جوتیاران و ژنان و لاوانی ڕێکخراو لە حزبی بەلشەفی و شوراکاندا لە ھەموو لایەکەوە ھێرشیان بردە سەر حکومەتی کرنیسکی کادیت و ھاوکارەکانی لە سۆسیال شۆڕشگێڕەکان و مەنشەفییەکان و لە ماوەیەکی کەمدا و بە کەمترین زیانی گیانی، کە لە ژمارەی پەنجەکانی مرۆڤێک تێپەڕی نەدەکرد، دەستیان بەسەر کۆشکی زستانەی حکومەت لە پێترۆسبورگدا گرت و زۆربەی سەرانی حکومەتیان دەست بەسەر کرد. ئەمەش بووە سەرەتای چەخماخەیەک بۆ ھێرش بردنە سەر زۆربەی ھەرە زۆری دامودەزگاکانی حکومەتی کرنیسکی لە سەراسەری ڕووسیا بەم شێوە لە کەمترین ماوەدا حزبی بۆلشەڤی بۆ یەکجاری کۆتایی بەدەسەڵاتی چەند سەدەی ئیمپراتۆری تزاری و ھەشت مانگەی حکومەتی بۆرژوایی کرنیسکی ھێنا و لە جێگای دا دەسەڵات و حکومەتی کۆماری شورایی کرێکاران و جوتیاران و سەربازان، کە ڕێکخراو بوون لە شوراکان و ئەرتەشی سوردا، ڕاگەیاند.
== جوگرافیا ==
لە ساڵی ١٩٩١ کە ئەوکات یەکێتیی سۆڤییەت لە گەورەترین ڕووبەری دا بووە لەمێژووی وڵاتەکە ئەوا ئەوکات ڕووبەرەکەی زۆرتر بووە لە ٢٢ ملیۆنمیلیۆن کیلۆمەتر چوارگۆشە کە گەورترین وڵاتی ئەوکات بووە لەڕووی ڕووبەرەوە وە شەشەمین وڵاتیش بووە لەڕووی ژمارەی دانیشتوانەوە
== کۆمارە پێکھێنەرەکان == ▼پێڕستی کۆمارەکانی سۆڤیەت لەمانە پێکھاتبوون<ref>پێڕستی کۆمارەکانی سۆڤیەتی p://en.wikipedia.org/wiki/Republics_of_the_Soviet_Union#The_republics_and_the_dissolution_of_the_Soviet_Union{{dead link|date=September 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
▲== کۆمارە پێکھێنەرەکان ==
</ref>پێڕستی کەلەدوایکۆمارەکانی سۆڤیەت لەمانە پێکھاتبوون کە لەدوای ١٩٩١ زۆرینەیان لەم یەک دەوڵەتییە جیابوونەوە.
# [[ڕووسیا]]
# [[بیلاڕووس]]
== ڕۆژانی پشوو لە یەکێتیی سۆڤیەت ==
ڕۆژانی پشوو لە یەکێتیی سۆڤیەت ئەمانەی خوارەوە بوون<ref>پێڕستی ڕۆژانی پشوو لە یەکێتیی سۆڤیەت ،سۆڤیەت، http://en.wikipedia.org/wiki/Public_holidays_in_the_Soviet_Union</ref>
* ١ی کانوونی دووەم بەبۆنەی سەری ساڵی تازە
* ٨ی ئازار بەبۆنەی ڕۆژی ژنان
== ھەڵوەشانەوەی سۆڤیەتی ساڵی ١٩٩١ ==
* لە ساڵی ١٩٨٧ز یە‌کیە‌تییەکیەتی سۆڤێت پلانی ترۆشکای پە‌سە‌ندپەسەند کرد کە ناوە‌ڕۆکیناوەڕۆکی پلانە‌کەپلانەکە ئە‌وەئەوە بو کە کۆمپانیا پیشە‌سازییە‌کانپیشەسازییەکان خۆیان بە‌رھە‌مە‌کانبەرھەمەکان دروست بکە‌نبکەن لە بازاڕدا ساغی بکە‌نە‌وەبکەنەوە کە لە پێشدا لە‌سە‌رلەسەر داوای دە‌وڵە‌تدەوڵەت کاڵاکانیان دروست دەکرد،دەکرد، بە‌ڵامبەڵام کۆمپانیا و کارگە‌کانکارگەکان ئامادە نە‌بوننەبون بۆ ئە‌مئەم جۆرە بە‌رھە‌مھێنانەبەرھەمھێنانە کە وای کرد پیشە‌سازیپیشەسازی زۆر دواکە‌وێتدواکەوێت
* دابە‌زینیدابەزینی نرخی نە‌وتنەوت کە ئابووری یە‌کیە‌تییەکیەتی سۆڤێت پشتی پێوە دە‌بە‌ستدەبەست بە‌ھۆیبەھۆی ئە‌وە‌یئەوەی وڵاتانی [[کە‌نداویکەنداوی عە‌رە‌بیعەرەبی]] ڕێژە‌یڕێژەی دە‌رھێنانیدەرھێنانی نە‌وتیاننەوتیان زیاد کرد بە‌تایبە‌تبەتایبەت سعودیە کە سێ ئە‌وە‌ندەئەوەندە نە‌وتینەوتی زیاتر دەرھێنا،دەرھێنا، ھە‌رھەر ئە‌مئەم ھۆکارە‌شھۆکارەش بوو بووە ھۆی داگیرکردنی کوێت لە‌لایە‌نلەلایەن عێراقە‌وەعێراقەوە و پاشان شە‌ڕیشەڕی [[گە‌ردە‌لولیگەردەلولی بیابان]]
* نەبوونی پیشە‌سازیپیشەسازی پێداویستییە سە‌رە‌کییە‌کانیسەرەکییەکانی مرۆڤ وە‌کووەکو جل و بە‌رگبەرگ و پێڵاو... کە یە‌کیە‌تییەکیەتی سۆڤێت زۆربە‌یزۆربەی ھاوردە دە‌کرددەکرد و خە‌ڵکیخەڵکی ڕیزی زۆر درێژیان بۆ دە‌گرتدەگرت
* نە‌بوونینەبوونی خۆراکی پێویست لە وڵاتدا بە‌تایبە‌تیبەتایبەتی لە ساڵی ١٩٩٠و١٩٩١ لە‌وکاتە‌دالەوکاتەدا یە‌کیە‌تییەکیەتی سۆڤێت داوای یارمە‌تییارمەتی لە چە‌ندچەند وڵاتێک دە‌کرددەکرد وە‌کووەکو:سوریا...
== سەرچاوەسەرچاوەکان ==
{{commons|Category:Soviet Union}}
| 