ئیقلیدس: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

| ڕێکەوتی لەدایکبوون = ٣٠٠ی پ.ز ز<ref name="russell">مێژووی فەلسەفەی ڕۆژاوا (بە ئینگلیزی History of Western Philosophy). بێرتراند ڕەسڵ، چاپی ١٩٩١ی ڕوتلێج لەندەن. بەشی XXIV بیرکاری سەرەتایی یۆنان و ئەستێرەناسی </ref>

| ناسراو بە هۆیھۆی = [[ئەندازەی ئیقلیدسی]]، [[توخمەکانی ئیقلیدس]]}}

تەنھا لە چەند سەرچاوەی کەمدا ئاماژە بە ئیقلیدس دراوە، لەبەر ئەوە، سەبارەت بە ژیانی وی زانیارییەکی زۆر کەم لەبەردەستە. لە ڕاستیدا، ئەو سەرچاوانەی ئاماژەیان بە ئیقلیدس داوە چەند سەدەیەک پاش سەردەمی ژیانی، لەلایەن [[پرۆکلۆس]] و [[پاپۆسی ئەسکەندەرانی|پاپۆسی ئەسکەندەرانییەوە]] نووسراون، ڕەسڵ ئەڵێ [[سیسیرۆ]] یەکەم کەس بووە کە ناوی هێناوەھێناوە و دواتریش [[بۆثیەس]] یەکەم وەرگێڕانی نزیک ٤٨٠ز بۆ کردوە.<ref name="russell"/> پرۆکلۆس زۆر بەکورتی لە پەرتووکەکەی خۆی بە ناوی ''پەراوێزێک لەسەر توخمەکان'' کە لە سەدەی پێنجەمدا نووسیویەتی باسی ئیقلیدسی کردووە. تەنھا سەرچاوەی سەرەکیی دیکە پاپۆسە لە سەدەی چوارەمدا؛ کە ئەویش ھەر بەکورتی یادی کردووە.

کتێبی [[توخمەکانی_ئیقلیدستوخمەکانی ئیقلیدس|توخمەکانی]] ئیقلیدس لای [[بێرتراند ڕاسڵ]] یەکێکە لە شاکارەکانی ژیری یۆنانی کۆن.<ref name="russell"/> ڕەسڵ لە باسی توخمەکاندا ئەڵێ کە ئیقلیدس وەک ئەفلاتوون کەمتر بایەخی داوە بە سودە کرداریەکانی کارەکانی. هەروەهاھەروەھا ئەڵێ کە [[ئیمپراتۆریەتیی_ڕۆمیئیمپراتۆریەتیی ڕۆمی|ڕۆمانیەکان]] زۆرتر بایەخیان بە سودی کرداری داوە بۆیە کارەکانی ئیقلیدسیان لا گرنگ نەبوە. هەروەهاھەروەھا ئەڵێ ئیمپراتۆرێکی بەیزەنتینی کۆپیەکی توخمەکان ئەدا بە خەلیفەیەی عەرەب لە نزیک ٧٦٠ز و دواتر هارونەھارونە ڕەشید نزیک ٨٠٠ز وەری ئەگێڕێتە سەر عەرەبی، هەروەهاھەروەھا ئەڵێ کە تەنهاتەنھا کۆپیەکی توخمەکان کە تا ئێستا مابێت لەو وەرگێڕانە عەرەبیەوە وەرگێڕدراوەتەوە لە ١١٢٠ز و ئەمەش وای کرد کە خوێندنی ئەندازە دووبارە زیندوو ببێتەوە لە ڕۆژاوا.

توخمەکان یەکێکە لە کتێبەکانی ئەقلیدس کە بە ڕەواجترین کتێبی ئەندازەیی دادەنرێت لە ڕۆژئاوادا. کتێبەکە لە ۱۳١٣ بەش پێکدێت، ماوەی دوو سەدە بەبێ دەسکاری مایەوە بەڵام دواتر کەمێک دەسکاری کرا ئەقلیدس دەیویست هەرچیھەرچی زانستێک پەیوەندی بە ماتماتیک و ئەندازیاریەوە هەبووھەبوو لەو کتێبە جێیان بکاتەوە لە پاڵ بیرۆکە و بیردۆزەکان خۆی. ئەقلیدس لە کتێبی توخمەکان زانستی ئەندازیاری شیدەکاتەوە و بیردۆزە بنچینەییەکان چوارگۆشە و سێ گۆشە و بازنە لێکدەداتەوە هەروەهاھەروەھا باسی بیردۆز و ڕێژەییەکانی فیساگۆرس دەکات. دوای نزیکە ۲۳۰۰ساڵ٢٣٠٠ساڵ هێشتاھێشتا ئەقلیدس کاریگەری لەسەر زاناکان ماوە و کتێبەکەی کاری پێدەکرێت.<ref>{{Cite book|title=کتێبی ئەو ۱۰۰١٠٠ بلیمەتەی جیهانیانجیھانیان گۆڕی، نوسینی ئەکرەم عبدالوەهاب ،عبدالوەھاب، ساڵی چاپ/ ۲۰۱٦٢٠١٦ هەولێرھەولێر.|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref>.

[[پۆل:لەدایکبووانی سەدەی ٤ی پ. ز]]

[[پۆل:مردووانی سەدەی ٣یەمی پ. ز]]