|
[[پەڕگە:ATTtelephone-large.jpg|٢٥٠px|وێنۆک|چەپ|نمونەیەکی تەزدهنگتەزدەنگ]]
'''تەلەفۆن''' یان '''ته‌زده‌نگتەزدەنگ''' ({{بە ئینگلیزی|Telephone}}، لە بنەڕەتدا لە وشەیەکی [[زمانی یۆنانی|یۆنانی]] داتاشراوە) ئامێرێکە کە بۆ گواستنەوەی [[دەنگ]] له‌ڕێگایلەڕێگای ته‌زووه‌وه‌تەزووەوە بەکاردێت، ئەم ئامێرە لە لایەن زانای بە ڕەگەز ئیتاڵی [[ئەنتۆنیۆ مێوچی]]ەوە دروست کراوە ھەرچەندە زۆربەی خەڵک داھێنانی ئامێرەکە دەدەنە پاڵ زانا [[گراھام بێل]].
== مێژووی بنیات نانیبنیاتنانی ئامێری دەنگ گوێزەرەوەدەنگگوێزەرەوە ==
زانستی دەنگ زانستێكیزانستێکی كۆنەکۆنە و زاناو فەیلەسوفی یونانی (فیساگۆرس) لەسەر ئەم زانستە قسەی كردوەکردوە و توانیویەتی بۆ یەكەمیەکەم جار یاسایەكییاسایەکی بیركاریبیرکاری بۆ نۆتە و دەنگەكاندەنگەکان دابنێ بە پێ ی لەرەلەرێكیلەرەلەرێکی دیاری كراو ،کراو، گواستنەوەی دەنگ هەتاھەتا سەدەی نۆزدەش بە هچھچ شێوەیەكشێوەیەک بیری لێنەكراوەتەوەلێنەکراوەتەوە بەڵكوبەڵکو بەهۆیبەھۆی ئامێری تەلەگرافەوە دەتوانرا نامەی شێوەی وێنەیی بە سیگناڵی پچر پچڕ بنێررێت و وەربگیرێت و بە پی ی ڕێساو یاسایەكییاسایەکی دیاری كراوکراو لێكلێک بدرێتەوە ئەمەش باشترین هۆكاریھۆکاری گواستنەوەی پەیام بووە ،بووە، لە ڕاستیدا هاوسەردەمھاوسەردەم چەند زانایەكزانایەک هەوڵیھەوڵی جۆراوجۆریان داوە تا بتوانن ئەو بیرۆكەیەبیرۆکەیە بگەیننە ئەنجام كەکە دەنگ بەهۆیبەھۆی وایەرەوە بگوازنەوە چونكەچونکە لەو كاتەداکاتەدا كارەكەکارەکە ئێجگار دژوار بووە لێرەدا دەتوانم ناوی چەندین زانا و كەسایەتیکەسایەتی بهێنمبھێنم كەکە بەشێوەی جیاواز هەوڵیانھەوڵیان داوە لەوبوارەدا تا زانای گەورەی ئەمریكیئەمریکی بە ڕەگەز بەریتانی (ئەلێكساندەرئەلێکساندەر گراھام بێڵ) لە ساڵی (1876١٨٧٦) دا توانی ئامێرێكئامێرێک گەشە پێبدات كەکە گواستنەوەی دەنگی بەهۆیبەھۆی كارۆموگناتیسیەوەکارۆموگناتیسیەوە ڕێكدەخستڕێکدەخست ئەم بیرۆكەیەبیرۆکەیە یەكەمیەکەم جار بوو پێشنیار بكرێتبکرێت و بە تەواوی گونجاو بوو لەگەڵ زانستی سەردەمدا لە كاتێكداکاتێکدا پێشتر (Electrical telegraph) هەبووھەبوو كەکە كاریکاری گواستنەوەی سیگناڵی بەشێوەی وێنەیی بە ئەنجام دەگەیاند ئەم كەکە ئامێرەش لە لایەن زانای ئیسپانی (فانسیسكۆفانسیسکۆ سیلفا) لە ساڵی (1804١٨٠٤) گەشەی پێدرابوو بەڵام كارەباییکارەبایی بوو دواتر و زانای ڕوسی (Paul Schilling) لە ساڵی (1832١٨٣٢) دا وای لە ئامێرەكەئامێرەکە كردبووکردبوو كەکە گواستنەوەی سیگناڵ بەهۆیبەھۆی كارۆموگناتیسیەوەکارۆموگناتیسیەوە بێتبێت، ، گراهامگراھام بێڵیش بیرۆكەیبیرۆکەی كارەكەیکارەکەی لەم ئامێرەیانەوە وەرگرتووە بەڵام نەكنەک بۆ ناردنی سیگناڵی وێنەیی بەڵكوبەڵکو بۆناردنی دەنگ بەشێوەیەكیبەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ بە بەكارهێنانی تەكنیكەبەکارھێنانی كارۆموگناتیسیەكەتەکنیکە ،کارۆموگناتیسیەکە، لە داهێنانەداھێنانە نوییەكەدانوییەکەدا كەکە (Telephone) ە بە شێوەیەكشێوەیەک سەرنج ڕاكێشڕاکێش و بەتواناتوانا بوو بە تەواوی تەلەگراف لەبیركرالەبیرکرا و تەلەفۆن شوێنی گرتەوە.
== چۆنیەتی گاستنەوەیگواستنەوەی دەنگ لەنێو تەلەفۆندا ==
ئەو لەرەلەرەی دەنگ كەکە مرۆڤ دەتوانێت بیبیستێت یاخود دروستی بكاتبکات لە نێوان (200٢٠٠ هێرتزھێرتز) بۆ (4٤ كیلۆکیلۆ هێرتزھێرتز) دایە هەرھەر بۆیە تەلەفۆن كەکە بنیات نرا كارکار لەسەر گواستنەوەی دەنگ دەكاتدەکات لە نێوان (300٣٠٠ هێرتزھێرتز بۆ 3٣ كیلۆکیلۆ هێرتزھێرتز) هەتاھەتا بتوانێت بێ كێشەکێشە دەنگەكەدەنگەکە بگوازێتەوەبگوازێتەوە، ، هەرچەندەھەرچەندە تەواو نەتوانراوە ئامانجەكەئامانجەکە بپێكێتبپێکێت بەڵام بەڕادەیەكبەڕادەیەک نزیكەنزیکە لە دەنگە بنەڕەتیەكەبنەڕەتیەکە كەکە تا ئێستا نەبوەتە كێشەکێشە بۆ مرۆڤ ،مرۆڤ، ئەگەر دەنگێكدەنگێک لەخوار یاخود لەسەرو ئەو لەرە لەرەوەبێت كەکە ئاماژەم پێداوە ئەوا پێ ی دەوترێت (out band signal) بێت مرۆڤیش ناتوانێت بەهۆیبەھۆی تەلەفۆنەوە ئەو دەنگانە بنێرێت یان ببیستێتببیستێت، ، هەربۆیەھەربۆیە لە كاتیکاتی تەلەفۆن كردنیشداکردنیشدا كەمێكکەمێک دەنگی قسەكەرقسەکەر دەگۆڕێت بەڵام تا ئێستا نەبوەتە كێشەکێشە بۆ مرۆڤ .
== ئامێری تەلەفۆن ==
ئامێری تەلەفونتەلەفۆن وەكوەک ئەوەی ئێستا لەبەر چاوە ئامێرێكەئامێرێکە لەبنەڕەتدا بۆ گواستنەوەی دەنگ بەكاردێتبەکاردێت لە نێوان دوو كەسکەس یان زیاتردا كەکە هەمانھەمان تەكنەلۆژیاتەکنەلۆژیا بەكاردەهێننبەکاردەھێنن و لەسەر هەمانھەمان هێڵنھێڵن، ،بیرۆکەی بیرۆكەی كارەكەیکارەکەی گواستنەوەی دەنگە بە شیوەیەكیشیوەیەکی ڕاستەوخۆ لە نێوان دوو ئامێرەكەدائامێرەکەدا كەکە بە وایەر پێكەوەپێکەوە بەسراون و بەهۆیبەھۆی ئەو تایبەتمەندیەوە كەکە ئامێرەكەئامێرەکە هەیەتیھەیەتی دەنگ وەردەگرێت و دەیگۆڕێت بۆ سیگناڵێكسیگناڵێک كەکە توانای گواستنەوەی هەبێتھەبێت بە وایەرەكەداوایەرەکەدا و دواتر لە وەرگرەكەوەوەرگرەکەوە كارێكکارێک دەكاتدەکات ئەو سیگناڵە وەرگیراوە دەگۆڕێتەوە بۆ دەنگێكدەنگێک كەکە بە نزیكەیینزیکەیی هەمانھەمان دەنگە بنەرەتیەكەیەبنەرەتیەکەیە و بە تەواوی گوێگر لێ ی تێدەگات ،تێدەگات، ووشەی تەلەفونتەلەفۆن لە بنەڕەتدا یۆنانیە لە دوو بڕگە پێكدێتپێکدێت كەکە بڕگەی یەكەمییەکەمی (Tele) بە واتای (لە دوورەوە) دێت و بڕگەی دووەمی (Phone) بە واتای (دەنگ) دێت .
== پێكهاتەكانیپێکھاتەکانی تەلەفۆن ==
ئامێری تەلەفونتەلەفۆن سادەترین ئامێرە كەکە لەهەرلەھەر ماڵیكداماڵیکدا هەبێتھەبێت بەجۆریكبەجۆریک تا ئێستا ئامێرێكئامێرێک دروست نەكراوەنەکراوە هێندەھێندە سادەبێت و هێندەھێندە بە توانابێتتوانابێت، ،پێکھاتەی پێكهاتەیئامێرەکە ئامێرەكە تەنهاتەنھا سێ بەش بووە لە سەرەتادا ئەویش وەرگر و نێرەر سویچێكسویچێک دواتریش پەپكەیەكیپەپکەیەکی ئاراستەكردنیئاراستەکردنی بۆزیادكرابۆزیادکرا لە ئێستاشدا جگە لەو چوار بەشە سەرەكیەسەرەکیە بەهۆیبەھۆی بەئەلیكترۆنیبەئەلیکترۆنی بوونەوە بەدەیان تایبەتمەندی تری بۆ زیاد كراوەکراوە كەکە بووەتە پێكهاتەیپێکھاتەی گرنگ لە ئامێرەكەدائامێرەکەدا، ،پێکھاتە پێكهاتە سەرەكیەكانیشسەرەکیەکانیش ئەمانەن :
'''یەكەمیەکەم''' (Microphone) : نێرەرێكینێرەرێکی دەنگیە كەکە دەنگی قسەكەرقسەکەر دەگۆڕێت بۆ شەپۆلی كارۆموگناتیسیکارۆموگناتیسی و پێكهاتەیەكیپێکھاتەیەکی سادەی هەیەھەیە كەکە تەنهاتەنھا پێكدێتپێکدێت لە وردەی كاربۆنیکاربۆنی لەناو پێكهاتەیەكدایەپێکھاتەیەکدایە كەکە یەكێكەیەکێکە لەجەمسەرەكانیلەجەمسەرەکانی وایەرەكەیەوایەرەکەیە و دەجوڵێت هۆكاریھۆکاری جوڵەكەشیجوڵەکەشی دەگەڕێتەوە بۆ ڕوبەرێكیڕوبەرێکی تەنكیتەنکی بزۆكبزۆک بەهۆیبەھۆی دەنگەوە كەکە ناودەبرێت بە (Diaphragm) جەمسەری دووەمی وایەرەكەیەوایەرەکەیە و كاتێكکاتێک دەنگێكدەنگێک بەرەو ڕووی دێت دەنكەدەنکە كاربۆنیەكانکاربۆنیەکان دەلەرێنێتەوە بەپێ ی بڕی دەنگەكەدەنگەکە واتا بەرز و نزمی دەنگەكەدەنگەکە و ئەو لەرەیەش دەبێتە زیاد كەمکەم كردنیکردنی توانای ئۆمیە وە مامەڵەكردنمامەڵەکردن لەگەڵ زیادكردنزیادکردن و كەمکەم كردنیکردنی بڕی بەرگریەكەیبەرگریەکەی ئەمەش وای لێ دەكاتدەکات ووزەی تێپەڕ بوو زیاد و كەمکەم بكاتبکات ئەم زیاد و كەمکەم كردنەشکردنەش بریتی دەبێت لە شەپۆلە دەنگیەكە دەنگیەکە.
دووەم (Speaker) : وەرگرێكیوەرگرێکی دەنگیە بەپیچەوانەی نێرەرەوە ئیش دەكاتدەکات بەوەی ڕاستەوخۆ شەپۆلی كارۆموگناتیسیکارۆموگناتیسی دەگۆڕێت بۆ دەنگی مرۆڤ واتا دەنگە نێراوەكەنێراوەکە، ، هاوشیوەیھاوشیوەی گوێ ی مرۆڤ تەبڵەیەكیتەبڵەیەکی هەیەھەیە بەپێ ی دەنگ دەلەرێتەوەدەلەرێتەوە، ، پێكهاتەكەشیپێکھاتەکەشی بریتیە لە ناواخنێكیناواخنێکی موگناتیسی كەکە دوو هەڵپێچراویھەڵپێچراوی كانزاییکانزایی بە پیچەوانەی یەكەوەیەکەوە لەخۆگرتووە كەکە هەرھەر یەكێكیانیەکێکیان جەمسەرێكیجەمسەرێکی وایەرەكەیوایەرەکەی پێوە پەیوەست كراوەکراوە كەلەبەرانبەریداکەلەبەرانبەریدا پێكهاتەیەكپێکھاتەیەک هەیەھەیە پێ ی دەوترێت (Armature) كەکە لەكاتیلەکاتی پێ گەشتنی دەنگەكەدادەنگەکەدا تەشویش ناهێڵێتناھێڵێت و كارێكکارێک دەكاتدەکات دەنگەكەدەنگەکە با پاكژیپاکژی بگاتە گوێ لە ناویشدا هەردووھەردوو وایەرەكەوایەرەکە دراون لەیەك لەیەک.
'''سێیەم''' (Hook switch) : سویچێكەشسویچێکەش كەکە ڕێ بە دروستكردنیدروستکردنی پەیوەندیەكەپەیوەندیەکە دەدات یاخود ڕای دەگرێت تەنهاتەنھا بە بەرزكردنەوەیبەرزکردنەوەی یاخود دانانەوەی هاندەكە ،ھاندەکە، جگە لەوەش بە بەرزكردنەوەیبەرزکردنەوەی هاندەكەھاندەکە ئەو زەنگە ئاگاداركردنەوەشئاگادارکردنەوەش دەبرێت كەلەهەمووکەلەھەموو ئامێرێكیئامێرێکی تەلەفونداتەلەفۆندا پەیوەستكراوەپەیوەستکراوە بە هاندەكەوە ،ھاندەکەوە، ئەم سویچەش پاش ماوەیەكیماوەیەکی كەمکەم لە داهێنانیداھێنانی تەلەفونتەلەفۆن لەلایەن زانای هەنگاریھەنگاری (Tivadar Puskás) لە ساڵی 1892١٨٩٢ دا بۆی زیاد كردکرد و كردیکردی بە دەروازەیەكدەروازەیەک بۆ چونە ناو تۆڕەكەتۆڕەکە یاخود پچڕاندنی تۆڕەكە تۆڕەکە.
چوارەم (Frequency Generator) : پێكهاتەیەكیپێکھاتەیەکی بنەڕەتە لە تەلەفۆنداو بۆ كاریکاری پەیوەست بوون لەسەرەتادا (Rotary) بوو كەکە بازنەیەكیبازنەیەکی پێوانەكراوەپێوانەکراوە ژمارەكانژمارەکان بەسوڕاندنی ئەو بازنەیە داغڵ دەكرادەکرا و بۆ دەست نیشانكردننیشانکردن و ئاراستەكەردنیئاراستەکەردنی پەیوەندیەكەپەیوەندیەکە تەنهاتەنھا ڕێگا بوو بەڵام ئێستا بوو بە (Button) دوگمەی ژمارەكانژمارەکان كەکە بۆردێكەبۆردێکە كەکە لە دوگمە پێكهاتووەپێکھاتووە بۆ جیبەجێكردنیجیبەجێکردنی دەست نیشانكردنینیشانکردنی لەرەلەرێكلەرەلەرێک كەکە ئێمە بە داغڵكردنیداغڵکردنی ژمارەیەكیژمارەیەکی دیاری كراوکراو جێ بەجێ ی دەكەین دەکەین.
'''پێنجەم''' (Hybrid coil) : سێ هەڵپێچراونھەڵپێچراون لەسەر سێ ناواخنی جیاواز كەکە كاریگەریەكیکاریگەریەکی ئێجگار گەورەیان هەیەھەیە لە ئامێری تەلەفۆندا بەوەی ڕێ دەدات بە بەكارهێنەربەکارھێنەر لەیەكلەیەک كاتتداکاتتدا قسەبكاتقسەبکات و گوێشی لە قسە بێت واتا (Full duplex) ە ،ە، ئەم پێكهاتەیەپێکھاتەیە هەرھەر بە بواری كارۆموگناتیسیکارۆموگناتیسی كاردەكاتکاردەکات و هەردووھەردوو هێڵیھێڵی هاتووھاتوو ڕۆشتووی تێدا كۆدەكرێتەوەکۆدەکرێتەوە و دەكەویتەدەکەویتە نێوان وەرگر و نێرەرەوەنێرەرەوە، ، كاتێكکاتێک ئەم پێكهاتەیەپێکھاتەیە بوونی نەبێت ئەوا دەنگی قسەكەرقسەکەر ڕاستەوخۆ دەگەڕیتەوە بۆ گوێ ی خۆی ناهێلیتناھێلیت دەنگی بەرانبەر بگات پێت . ▼شەشەم (Ringer) : پێكهاتەیەكیپێکھاتەیەکی ترە لە تەلەفۆندا كەکە لەڕاستیدا گرنگیەكیگرنگیەکی تایبەتی هەیەھەیە بەڵام پێكهاتەیەكیپێکھاتەیەکی سەرەكیشسەرەکیش نیە ئەویش زەنگ لێدەرێكەلێدەرێکە كەکە بازنەیەكیبازنەیەکی كارەباییکارەبایی سادەی هەیەوھەیەو بە تەزوێكیتەزوێکی كەمیکەمی (AC) چالاكچالاک دەبێت لە كاتێكداکاتێکدا كەکە كەسێكکەسێک ئەو ژمارەیەی تۆی داخڵ كردبێتکردبێت بێگومان ژمارەكەشژمارەکەش لەرەلەرێكەلەرەلەرێکە كەکە زەنگەكەیزەنگەکەی لەسەر چالاكچالاک دەبێت و بەهەڵگرتنیبەھەڵگرتنی هاندەكەھاندەکە كۆتاییکۆتایی دێت . ▼
▲'''پێنجەم''' (Hybrid coil) : سێ هەڵپێچراون لەسەر سێ ناواخنی جیاواز كە كاریگەریەكی ئێجگار گەورەیان هەیە لە ئامێری تەلەفۆندا بەوەی ڕێ دەدات بە بەكارهێنەر لەیەك كاتتدا قسەبكات و گوێشی لە قسە بێت واتا (Full duplex) ە ، ئەم پێكهاتەیە هەر بە بواری كارۆموگناتیسی كاردەكات و هەردوو هێڵی هاتوو ڕۆشتووی تێدا كۆدەكرێتەوە و دەكەویتە نێوان وەرگر و نێرەرەوە ، كاتێك ئەم پێكهاتەیە بوونی نەبێت ئەوا دەنگی قسەكەر ڕاستەوخۆ دەگەڕیتەوە بۆ گوێ ی خۆی ناهێلیت دەنگی بەرانبەر بگات پێت .
▲شەشەم (Ringer) : پێكهاتەیەكی ترە لە تەلەفۆندا كە لەڕاستیدا گرنگیەكی تایبەتی هەیە بەڵام پێكهاتەیەكی سەرەكیش نیە ئەویش زەنگ لێدەرێكە كە بازنەیەكی كارەبایی سادەی هەیەو بە تەزوێكی كەمی (AC) چالاك دەبێت لە كاتێكدا كە كەسێك ئەو ژمارەیەی تۆی داخڵ كردبێت بێگومان ژمارەكەش لەرەلەرێكە كە زەنگەكەی لەسەر چالاك دەبێت و بەهەڵگرتنی هاندەكە كۆتایی دێت .
== مێژووی تەلەفۆن ==
لە ساڵی (1876١٨٧٦)دا زانا (گراهامگراھام بێڵ) لە ئەمریكائەمریکا داوای كردکرد ئەستۆپاكیئەستۆپاکی داهێنانیداھێنانی پێ ببەخشرێت بەرامبەر ئەو ئامێرەی كەکە دایهێناوەدایھێناوە و سەرەتا ناوی نابوو (Talking Telegraph) كەدواترکەدواتر ناوەكەیناوەکەی گۆڕی بۆ تەلەفۆن ،تەلەفۆن، بێگومان ئەستۆپاكیئەستۆپاکی وەرگرت و بوو بە خاوەنی ئەو داهێنانەداھێنانە و لە ساڵی (1877١٨٧٧) دا كۆمپانیایەكیکۆمپانیایەکی دامەزراند بۆ ئەو بوارە بە ناوی (Bell Telephone Company) و سیستەمێكیسیستەمێکی پەڕەپێدا بە ناوی (Bell System) لەساڵی (1889١٨٨٩) دا بۆیەكەمبۆیەکەم جار تەلەفۆنی لەناوكۆشكیلەناوکۆشکی سپیدا جێگیركردجێگیرکرد و دواتر هەمووھەموو ئەمریكائەمریکا و بەشێكبەشێک لە كەنەدایکەنەدای بەو سیستەمە پێكەوەپێکەوە گرێدا،
كۆمپانیاكەیکۆمپانیاکەی ئێستاش بە ناوی كۆمپانیایکۆمپانیای (AT&T) ناوبانگی دەركردوەودەرکردوەو گەورەترین كۆمپانیایکۆمپانیای گەیاندنە لە سەرتاسەری جیهانداجیھاندا و تا ئێستا چەندین داهێنانیداھێنانی ناوازەی پێشكەشپێشکەش بەمرۆڤایەتی كردوەکردوە لە سەرەتای دەستبەكاربوونیدەستبەکاربوونی كۆمپانیاكەکۆمپانیاکە تا ساڵی (1970١٩٧٠) سێ جۆری زۆر دیار و بەرچاوی لە تەلەفۆنی جێگیر دروستكردوەدروستکردوە و پێكهاتەكانیپێکھاتەکانی تەلەفۆنەكەشتەلەفۆنەکەش بە پێ ی سەردەم گۆڕانكاریگۆڕانکاری بەسەردا هاتووەھاتووە بەجۆریكبەجۆریک لە هەرھەر جۆرێكیانداجۆرێکیاندا زیاد لە داهێنەرێكداھێنەرێک بیرۆكەكەیانبیرۆکەکەیان تێدا جێگا كردوەتەوەکردوەتەوە.
== جۆرەکانی تەلەفۆن ==
=== تەلەفونتەلەفۆن لە جۆری (Candlestick) ===
ئەمە یەكەمیەکەم جۆری تەلەفونەتەلەفۆنە كەلەسەرکەلەسەر مێزێكمێزێک دادەنرێت و وەرگر و نێرەرە هەرھەر یەكەیانیەکەیان دوو پێكهاتەیپێکھاتەی جیاوازن و نێرەرەكەنێرەرەکە جێگیرە و لەبەردەم قسەكەرداقسەکەردا دادەنرێت بەڵام وەرگرەكەوەرگرەکە بە ویستی بەكارهێنەربەکارھێنەر دەجوڵێنرێن دەنرێت بەگوێ وە و لەسەر سویچەكەسویچەکە دادەنرێتەوە كاتێكکاتێک پەیوەندیەكەپەیوەندیەکە كۆتاییکۆتایی دێت و كاتیكیشکاتیکیش دوای زەنگ لێدان بۆ گرێدانی پەیوەندیەكەپەیوەندیەکە لەسەر سویچەكەسویچەکە هەڵدەگیراھەڵدەگیرا و بەگوێ وە دەنرێت و ئەویش شێوە هاندێكەھاندێکە و لەسەر توڵێكەتوڵێکە وەكوەک (شوێنی مۆم) وایە لەسەر مێزێكمێزێک دانراوە كەکە لە بنەكەكەشیدابنەکەکەشیدا بازنەیەكیبازنەیەکی پیوانەكراوپیوانەکراو دانراوە بۆ داخڵكردنیداخڵکردنی ژمارەی كەسیکەسی بەرانبەرە و لە لایەن (Almon Brown) وە لە ساڵی (1891١٨٩١) وە داهێنرا ،داھێنرا، ئەم جۆرە لە تەلەفونتەلەفۆن بەشێوەیەكیبەشێوەیەکی گشتی لە ساڵی (1890١٨٩٠ وە هەتاھەتا 1940١٩٤٠) باو بووە .
=== تەلەفون جۆری (Rotary dial) === ▼
▲=== تەلەفونتەلەفۆن جۆری (Rotary dial) ===
پاش ئەوەی كۆمپانیاكان دەستیان كرد بە بەرهەم هێنانی ئامێری تەلەفون لە ساڵی (1930) بەدواوە جۆری یەكەم لە تەلەفون بەتەواوی وازیان لەبەرهەم هێنانی هێنا و هەردوو پێكهاتەی (Speaker) و (Microphone) كران بە یەك و (Handset) دروستكرا و لەسەر سویچەكە دادەنراو بەرز دەكرایەوە كە بازنە بزۆكە پێوانەكراوەكەی (Rotary dial) لەسەر بوو بەم كارەش ئامێری تەلەفون بچوك كرایەوە ، ئەم شێوە لە تەلەفون ماوەیەكی زۆری نەخایاند و بەهۆی گلەیی كردنی بەكارهێنەران لە بەكارهێنانی پەنجەیان و سوڕاندنی بازنە بزۆكەكە ئەوا تەكنیكی (Push-button) هاتە كایەوە . ▼
▲پاش ئەوەی كۆمپانیاكانکۆمپانیاکان دەستیان كردکرد بە بەرهەمبەرھەم هێنانیھێنانی ئامێری تەلەفونتەلەفۆن لە ساڵی ( 1930١٩٣٠) بەدواوە جۆری یەكەمیەکەم لە تەلەفونتەلەفۆن بەتەواوی وازیان لەبەرهەملەبەرھەم هێنانیھێنانی هێناھێنا و هەردووھەردوو پێكهاتەیپێکھاتەی (Speaker) و (Microphone) كرانکران بە یەكیەک و (Handset) دروستكرادروستکرا و لەسەر سویچەكەسویچەکە دادەنراو بەرز دەكرایەوەدەکرایەوە كەکە بازنە بزۆكەبزۆکە پێوانەكراوەكەیپێوانەکراوەکەی (Rotary dial) لەسەر بوو بەم كارەشکارەش ئامێری تەلەفونتەلەفۆن بچوكبچوک كرایەوە ،کرایەوە، ئەم شێوە لە تەلەفونتەلەفۆن ماوەیەكیماوەیەکی زۆری نەخایاند و بەهۆیبەھۆی گلەیی كردنیکردنی بەكارهێنەرانبەکارھێنەران لە بەكارهێنانیبەکارھێنانی پەنجەیان و سوڕاندنی بازنە بزۆكەكەبزۆکەکە ئەوا تەكنیكیتەکنیکی (Push-button) هاتە كایەوەھاتە کایەوە.
=== تەلەفونی جۆری (Push-button) === ▼
▲=== تەلەفونیتەلەفۆنی جۆری (Push-button) ===
ئەم جۆرە لە تەلەفون لە ساڵی (1963) بۆ یەكەم جار كۆمپانیای (AT&T) وە خرایە بەردەست بەكارهێنەران كیبۆردی تایبەتی (DTMF) بەكارهێنا كە كورتكراوەیەكە بۆ (Dual-tone multi-frequency signaling) و ستانداردێكی جیهانیە و لە سفر بۆ نۆ لەگەڵ دوو دوگمەی تردا (ئەستێرە و هاش) بەشێوەیەكی ستاندارد جێگیركراون و بە تەواوی بووە جێگای گرنگی پێدانی بەكارهێنەران بەهۆی ئاسانی لەبەكارهێنان و خێرایی لە جێبەجێكردندا سەرباری ئەوەی ژمارەكان هەر یەكەیان پێناسەیەك بوو بۆ لەرەلەرێكی دیاری كراو ، بەڵام لەم جۆرە تەلەفونەشدا شێوە كلاسیكیەكەی تەلەفۆنی (Rotary) هەر وەك خۆی مایەوە لەگەڵ بەكارهێنانی ڕەنگە جۆربەجۆرەكان . ▼
▲ئەم جۆرە لە تەلەفونتەلەفۆن لە ساڵی ( 1963١٩٦٣) بۆ یەكەمیەکەم جار كۆمپانیایکۆمپانیای (AT&T) وە خرایە بەردەست بەكارهێنەرانبەکارھێنەران كیبۆردیکیبۆردی تایبەتی (DTMF) بەكارهێنابەکارھێنا كەکە كورتكراوەیەكەکورتکراوەیەکە بۆ (Dual-tone multi-frequency signaling) و ستانداردێكیستانداردێکی جیهانیەجیھانیە و لە سفر بۆ نۆ لەگەڵ دوو دوگمەی تردا (ئەستێرە و هاشھاش) بەشێوەیەكیبەشێوەیەکی ستاندارد جێگیركراونجێگیرکراون و بە تەواوی بووە جێگای گرنگی پێدانی بەكارهێنەرانبەکارھێنەران بەهۆیبەھۆی ئاسانی لەبەكارهێنانلەبەکارھێنان و خێرایی لە جێبەجێكردنداجێبەجێکردندا سەرباری ئەوەی ژمارەكانژمارەکان هەرھەر یەكەیانیەکەیان پێناسەیەكپێناسەیەک بوو بۆ لەرەلەرێكیلەرەلەرێکی دیاری كراو ،کراو، بەڵام لەم جۆرە تەلەفونەشداتەلەفۆنەشدا شێوە كلاسیكیەكەیکلاسیکیەکەی تەلەفۆنی (Rotary) هەرھەر وەكوەک خۆی مایەوە لەگەڵ بەكارهێنانیبەکارھێنانی ڕەنگە جۆربەجۆرەكان جۆربەجۆرەکان.
== چۆنیەتی کاردنی تۆڕی تەلەفۆن == ▼
▲== چۆنیەتیچۆنییەتی کاردنیکارکردنی تۆڕی تەلەفۆن ==
تەلەفۆن تەنها لە بنەڕەتتدا بەهۆی (Cable) دەگوازرێتەوە ئەم كارەش تا ئێستا هەمان تەكنیكە و تاكە دڵنیاكەرەوەیە كە بەردەوام لەسەر هێڵی گەرم بمێنیتەوە ، تۆڕی تەلەفۆن بە خزمەتگوزاری جیهانی PSTN)) كە كورتكراوەی (Public Switched Telephone Network) لەكاردایە ڕابەرایەتی تۆڕی پەیوەندی تەلەفۆنی ((CSP كە كورتكراوەی (Communications Service Provider) جێبەجێكاری سەرەكی داڕشتنی ستانداردە نێودەوڵەتیەكانە ئەمەش كۆمپانیایەكە كەسەرەتا لە ساڵی (1880) دا لە لایەن سێ كەسەوە بنیات نراوە هەردوو زانای گەورەی جیهانی (گراهام بێڵ) و (تۆماس ئەدیسۆن) و هەروەها كەسێك ترە بەناوی (Allen Gower) كە لەساڵی (1885) دا كۆچی دوایی كردوە ، ئێستا لە هەموو شوێنێكی دنیادا هاوشێوەی هەیە بۆ دابین كردنی هێڵی تەلەفۆن ، وە هێڵی تەلەفۆن هاوشێوەی تۆڕی ئینتەرنێتە كەڕێ دەدات بەسەدان و هەزاران ئامێری تەلەفۆن لەسەر بنەمای سویچین پێوەی پەیوەست بن ، ئەم تەكنیكە بە هیچ شێوەیەك شیاوی گۆڕانكاری نیە تەنانەت پاش دامەزراندنی چەندین تەكنیكی هەوایی و بێ تەل بەڵام لە كۆتاییدا دەبێت پەنا ببرێتەوە بە هێڵی وایەر هەتا بەمسۆگەری و بەو پەڕی خێراییەوە بگوازرێتەوە ، ئەم تۆڕە لەبنەڕەتتدا بەهۆی تەكنیكی گواستنەوەی ووزە بەشێوەی لەرەلەری ئەنەلۆگی كاردەكات و پاش دروست بوونی ترانزستەر و بەرهەم هێنانی تەكنیكی دیجتاڵی ئیتر تۆڕەكە وردە وردە گەشەكردنی بەخۆوە بینی بە تایبەتی پاش ساڵی (1960) لەڕوی تۆڕەوە گەورەترین گۆڕانكاری هاتە كایەوە و ڕوبەری پێكەوە بەستن و ئازادی لە بەكارهێنانیدا سنورە نێودەوڵەتیەكانی تێپەڕاند ، خۆی لە بنەڕەتدا دامەزراندنی هێڵێكی تەلەفۆن لە سنورێكی دیاریكراودا كارێكی ئاسانە و هەر كەسێك لە ماڵی خۆشیدا دەتوانێت ئەم كارە بكات بە تەنها بەستنەوەی دوو ئامێری تەلەفۆن كردن پێكەوە و بوونی سەرچاوەیەكی شەش تا دوانزە فۆڵتی (DC) بە توانای سی میلی ئەمپێری یاخود بە پێ ی ئەو ئامێرەی كە تۆ بەكاری دەهێنیت كە لەوانەیە خۆی شوێنی تایبەت بە ووزەی هەبێت و كارەكە بەو پەڕی ئاسانیە بەڕێ دەكرێت ، كاتێكیش لە نێوان هەردوو ئامێرەكەدا بەرگریەكی (300) بۆ (400) ئۆمی دەبەسرێت ، بەڵام ئەگەر بتەوێت پەیوەست بیت بە تۆڕە گشتیەكەوە ئەوكاتە چی بكەین ؟ ▼لە هەموو جیهاندا كۆمپانیایەكی نیشتمانی هەڵدەستێت بە دابین كردنی ئەو هێڵە نیشتمانیە بە بڕێكی كەمی تێچوون هەر كەسێك دەتوانێت پەیوەست بێت پێیەوە ، بە بەژداری كردنی هەر كەسێك دەبێتە خاوەنی ناسنامەیەك كە هیچ كەسێكی تر ئەو نازنامەی نیە و دووبارە نابێتەوە ، ئایا ئەم ناسنامەیە چیە ؟ ▼ئەم ناسنامەیە بریتیە لە چەند ژمارەیەك كە لە نێوان (0 تا 9) دایە و هەر یەكێك لە ژمارەكان تایبەت كراوە بە شتێك بۆ نمونە ژمارەی یەكەم دووەم و سێیەم هێمای ئەو شارەیە تێیدا دەژیت و ژمارەی دووەم ژمارەی ئەو بەشەی شارەكەیە بۆ نمونە ڕۆژهەڵات یان ڕۆژئاوا و ژمارەی دواتر ژمارەی كۆڵانەكەتانە هەتا دوا ژمارە كە پێناسەیەك دەبێت بۆ خودی هێلەكەی تۆ ، ئەم ژمارەیەش بە هیچ شێوەیەك دووبارە نابێتەوە و لە هەر شوێنێكەوە ئەو ناسنامەیە لێ بدرێت ڕاستەوخۆ پەیوەندیەكە گرێ دەدرێت ، لێرەدا پرسیارێك دێتە پێشەوە ئایا چۆن ئەم هەموو ژمارەیە تێكەڵ نابن ؟ ▼لە ڕاستیدا ژمارەكان لەبەر ئەوەی دووبارە نابنەوە كەواتە هەموو هێڵێك بۆ بەكارهێنان خاوەنی لەرەلەرێكی خۆیەتی بە لێكدانی ئەو ژمارانە لەیەكتر كە ژمارەی تەلەفۆنەكەتە ژمارەی ئەو لەرەلەرەت دەست دەكەوێت كە ئامێرەكەی تۆی پێ دەناسرێتەوەو هەر ئەو لەرەلەرەش كەتۆ پێت وایە ژمارەیەكە بۆ تەلەفۆنەكەت ، لەڕاستیدا ئەو ژمارەیە پێناسەیەكە بۆ كاركردنی هێڵەكەت . ▼هێڵی تەلەفۆن كاتێك دەگات پێت بەدوو وایەر دێت و ڕاستەوخۆ بە ئامێرەكەوە دەبەسرێت لەوانەیە لە دووری سەد مەترێك زیاتر یان كەمتر بۆكسێك هەبێت كە وایەرەكانی تۆی پێوە پەیوەست كراوە هەر لەم بۆكسەوە كاری جیاكردنەوە بۆ هێڵەكان دەستەبەركراوەو هەركەسەو خاوەنی هێڵێكی تایبەتە تا دەگاتە گۆڕێنەری ناوەندی ، ئەو دەنگەی تۆ دەینێریت و ئەو دەنگەی وەری دەگریت بەهۆی وایەرەكەوە بەسراویشە بە پێكاتەیەكەوە بەناوی (Digital Contractor) كە كاری سویچین دەكات ، كاری سویچینیش لەسەرەتای بەرهەم هێنانی تەلەفۆندا دەبوایە كارمەندێك ئەو كارەت بۆ ڕێك بخات بەڵام بەپێ ی كات ئەو تەكنیكە بوو بە ئۆتۆماتیك و لە ئێستادا خودكاری ئاراستەی ئەو ژمارەیە دەكرێیت كە مەبەستە پێوەی پەیوەست بیت . ▼
▲تەلەفۆن تەنهاتەنھا لە بنەڕەتتدا بەهۆیبەھۆی (Cable) دەگوازرێتەوە ئەم كارەشکارەش تا ئێستا هەمانھەمان تەكنیكەتەکنیکە و تاكەتاکە دڵنیاكەرەوەیەدڵنیاکەرەوەیە كەکە بەردەوام لەسەر هێڵیھێڵی گەرم بمێنیتەوە ،بمێنیتەوە، تۆڕی تەلەفۆن بە خزمەتگوزاری جیهانیجیھانی PSTN)) كەکە كورتكراوەیکورتکراوەی (Public Switched Telephone Network) لەكاردایەلەکاردایە ڕابەرایەتی تۆڕی پەیوەندی تەلەفۆنی ((CSP كەکە كورتكراوەیکورتکراوەی (Communications Service Provider) جێبەجێكاریجێبەجێکاری سەرەكیسەرەکی داڕشتنی ستانداردە نێودەوڵەتیەكانەنێودەوڵەتیەکانە ئەمەش كۆمپانیایەكەکۆمپانیایەکە كەسەرەتاکەسەرەتا لە ساڵی ( 1880١٨٨٠) دا لە لایەن سێ كەسەوەکەسەوە بنیات نراوە هەردووھەردوو زانای گەورەی جیهانیجیھانی ( گراهامگراھام بێڵ) و (تۆماس ئەدیسۆن) و هەروەهاھەروەھا كەسێكکەسێک ترە بەناوی (Allen Gower) كەکە لەساڵی ( 1885١٨٨٥) دا كۆچیکۆچی دوایی كردوە ،کردوە، ئێستا لە هەمووھەموو شوێنێكیشوێنێکی دنیادا هاوشێوەیھاوشێوەی هەیەھەیە بۆ دابین كردنیکردنی هێڵیھێڵی تەلەفۆن ،تەلەفۆن، وە هێڵیھێڵی تەلەفۆن هاوشێوەیھاوشێوەی تۆڕی ئینتەرنێتە كەڕێکەڕێ دەدات بەسەدان و هەزارانھەزاران ئامێری تەلەفۆن لەسەر بنەمای سویچین پێوەی پەیوەست بن ،بن، ئەم تەكنیكەتەکنیکە بە هیچھیچ شێوەیەكشێوەیەک شیاوی گۆڕانكاریگۆڕانکاری نیە تەنانەت پاش دامەزراندنی چەندین تەكنیكیتەکنیکی هەواییھەوایی و بێ تەل بەڵام لە كۆتاییداکۆتاییدا دەبێت پەنا ببرێتەوە بە هێڵیھێڵی وایەر هەتاھەتا بەمسۆگەری و بەو پەڕی خێراییەوە بگوازرێتەوە ،بگوازرێتەوە، ئەم تۆڕە لەبنەڕەتتدا بەهۆیبەھۆی تەكنیكیتەکنیکی گواستنەوەی ووزە بەشێوەی لەرەلەری ئەنەلۆگی كاردەكاتکاردەکات و پاش دروست بوونی ترانزستەر و بەرهەمبەرھەم هێنانیھێنانی تەكنیكیتەکنیکی دیجتاڵی ئیتر تۆڕەكەتۆڕەکە وردە وردە گەشەكردنیگەشەکردنی بەخۆوە بینی بە تایبەتی پاش ساڵی ( 1960١٩٦٠) لەڕوی تۆڕەوە گەورەترین گۆڕانكاریگۆڕانکاری هاتەھاتە كایەوەکایەوە و ڕوبەری پێكەوەپێکەوە بەستن و ئازادی لە بەكارهێنانیدابەکارھێنانیدا سنورە نێودەوڵەتیەكانینێودەوڵەتیەکانی تێپەڕاند ،تێپەڕاند، خۆی لە بنەڕەتدا دامەزراندنی هێڵێكیھێڵێکی تەلەفۆن لە سنورێكیسنورێکی دیاریكراودادیاریکراودا كارێكیکارێکی ئاسانە و هەرھەر كەسێكکەسێک لە ماڵی خۆشیدا دەتوانێت ئەم كارەکارە بكاتبکات بە تەنهاتەنھا بەستنەوەی دوو ئامێری تەلەفۆن كردنکردن پێكەوەپێکەوە و بوونی سەرچاوەیەكیسەرچاوەیەکی شەش تا دوانزە فۆڵتی (DC) بە توانای سی میلی ئەمپێری یاخود بە پێ ی ئەو ئامێرەی كەکە تۆ بەكاریبەکاری دەهێنیتدەھێنیت كەکە لەوانەیە خۆی شوێنی تایبەت بە ووزەی هەبێتھەبێت و كارەكەکارەکە بەو پەڕی ئاسانیە بەڕێ دەكرێتدەکرێت، ، كاتێكیشکاتێکیش لە نێوان هەردووھەردوو ئامێرەكەدائامێرەکەدا بەرگریەكیبەرگریەکی ( 300٣٠٠) بۆ ( 400٤٠٠) ئۆمی دەبەسرێت ،دەبەسرێت، بەڵام ئەگەر بتەوێت پەیوەست بیت بە تۆڕە گشتیەكەوەگشتیەکەوە ئەوكاتەئەوکاتە چی بكەین ؟بکەین؟
== گۆڕانکاری نێوان نەوەی نوێ تەلەفۆن لەگەڵ نەوەی کۆنی تەلەفۆن == ▼▲لە هەمووھەموو جیهانداجیھاندا كۆمپانیایەكیکۆمپانیایەکی نیشتمانی هەڵدەستێتھەڵدەستێت بە دابین كردنیکردنی ئەو هێڵەھێڵە نیشتمانیە بە بڕێكیبڕێکی كەمیکەمی تێچوون هەرھەر كەسێكکەسێک دەتوانێت پەیوەست بێت پێیەوە ،پێیەوە، بە بەژداری كردنیکردنی هەرھەر كەسێكکەسێک دەبێتە خاوەنی ناسنامەیەكناسنامەیەک كەکە هیچھیچ كەسێكیکەسێکی تر ئەو نازنامەی نیە و دووبارە نابێتەوە ،نابێتەوە، ئایا ئەم ناسنامەیە چیە ؟چیە؟
* '''یەكەم''' : لە تەلەفونە سەرەتاییەكاندا گەورەترین كێشە گەڕاندنەوەی دەنگی قسەكەر بوو بۆ گوێ ی خۆی كاتێك قسەی دەكرد ، بەڵام لە تەلەفۆنە نوێیەكانی دواتردا ئەم كێشەیە چآرەسەر كرا بەهۆی دانانی كۆیلێكەوە (Duplex Coil) و چیتر دەنگ نەدەگەڕایەوە بۆ گوێ ی قسەكەرەكە ، لە تەلەفۆنە نوێیەكانیشدا بەهۆی دانانی تەنها (bridge ) یان (Chip) یاخود تەنها (IC) ی بچوكەوە كەلە پێكهاتەی وردی ئەلیكترۆنیدایە كێشەكە بەتەواوی بنبڕكراوە . ▼▲ئەم ناسنامەیە بریتیە لە چەند ژمارەیەكژمارەیەک كەکە لە نێوان ( 0٠ تا 9٩) دایە و هەرھەر یەكێكیەکێک لە ژمارەكانژمارەکان تایبەت كراوەکراوە بە شتێكشتێک بۆ نمونە ژمارەی یەكەمیەکەم دووەم و سێیەم هێمایھێمای ئەو شارەیە تێیدا دەژیت و ژمارەی دووەم ژمارەی ئەو بەشەی شارەكەیەشارەکەیە بۆ نمونە ڕۆژهەڵاتڕۆژھەڵات یان ڕۆژئاواڕۆژاوا و ژمارەی دواتر ژمارەی كۆڵانەكەتانەکۆڵانەکەتانە هەتاھەتا دوا ژمارە كەکە پێناسەیەكپێناسەیەک دەبێت بۆ خودی هێلەكەیھێلەکەی تۆ ،تۆ، ئەم ژمارەیەش بە هیچھیچ شێوەیەكشێوەیەک دووبارە نابێتەوە و لە هەرھەر شوێنێكەوەشوێنێکەوە ئەو ناسنامەیە لێ بدرێت ڕاستەوخۆ پەیوەندیەكەپەیوەندیەکە گرێ دەدرێت ،دەدرێت، لێرەدا پرسیارێكپرسیارێک دێتە پێشەوە ئایا چۆن ئەم هەمووھەموو ژمارەیە تێكەڵ نابنتێکەڵ ؟نابن؟
*'''دووەم''' : لە تەلەفۆنە سەرەتاییەكاندا كاتێك بەكارهێنەر بیویستایە پەیوەندیەك ئەنجام بدات ئەوا بە بەرز كردنەوەی ئەو پێكهاتەی كە دەنگی دەگواستەوە گڵۆپێك لە بدالە (گۆڕێنەر) دادەگیرسا كە ناوەندێك بوو بەناوی (Telephone exchange) و كارمەندێك دەبوایە بهاتایەتە سەرهێڵ لەگەڵ تۆدا و تۆش داوای ژمارەیەكی دیاریكراوت دەكرد و ئەویش تۆی بەهۆی بوونی چەندین شوێنی لێدانی وایەرەوە ئاراستەی داواكراوەكە دەكرد ، بەڵام لە ئێستادا ئەو كارە خودكاریە و هیچ كەسیك نیە لەنێوان تۆ و داواكراوەكەدا ، بەڵكو ئۆتۆماتیكی بەهۆی دەزگایەكی ناوەندی ئەلیكترۆنی گەورەوە خۆكارانە ئاراستەی ئەو ژمارەیە دەكرێیت كە داوات كردوە . ▼▲لە ڕاستیدا ژمارەكانژمارەکان لەبەر ئەوەی دووبارە نابنەوە كەواتەکەواتە هەمووھەموو هێڵێكھێڵێک بۆ بەكارهێنانبەکارھێنان خاوەنی لەرەلەرێكیلەرەلەرێکی خۆیەتی بە لێكدانیلێکدانی ئەو ژمارانە لەیەكترلەیەکتر كەکە ژمارەی تەلەفۆنەكەتەتەلەفۆنەکەتە ژمارەی ئەو لەرەلەرەت دەست دەكەوێتدەکەوێت كەکە ئامێرەكەیئامێرەکەی تۆی پێ دەناسرێتەوەو هەرھەر ئەو لەرەلەرەش كەتۆکەتۆ پێت وایە ژمارەیەكەژمارەیەکە بۆ تەلەفۆنەكەت ،تەلەفۆنەکەت، لەڕاستیدا ئەو ژمارەیە پێناسەیەكەپێناسەیەکە بۆ كاركردنی هێڵەكەتکارکردنی ھێڵەکەت.
*'''سێیەم''' : گواستنەوەی شەپۆلەكان بە سیستەمی ئەنەلۆگ و بەجۆرێك لە (Cable) دا دەگوازرانەوە كە ئێستا كەمترین بەكارهێنانی هەیە چونكە توانای گواستنەوەی داتای تێدا سنورداربوو ، بەڵام لە تەكنیكی نوێدا هێڵێكی تایبەت بۆ ماڵان تا وێزگە بچوكەكان بەكاردێت و لەوێشەوە بۆ وێزگە گەورەكان جۆرێك لە كەیبڵی فرەتاڵ بەكاردێت و لە كۆتاییدا بە هێڵی تیشكی (Fiber Optic) و تەكنەلۆژیایی دیجتاڵی هەموو جیهانی پێكەوە گرێ دراوە وە ئەو سیستەمەی بەكاردەهێنرێت بۆ گواستنەوەی داتاكەو بە تەواوی دیجیتاڵیە و پشت لە گواستنەوەی شەپۆلی ئەنەلۆگ كراوە . ▼▲هێڵیھێڵی تەلەفۆن كاتێكکاتێک دەگات پێت بەدوو وایەر دێت و ڕاستەوخۆ بە ئامێرەكەوەئامێرەکەوە دەبەسرێت لەوانەیە لە دووری سەد مەترێكمەترێک زیاتر یان كەمترکەمتر بۆكسێكبۆکسێک هەبێتھەبێت كەکە وایەرەكانیوایەرەکانی تۆی پێوە پەیوەست كراوەکراوە هەرھەر لەم بۆكسەوەبۆکسەوە كاریکاری جیاكردنەوەجیاکردنەوە بۆ هێڵەكانھێڵەکان دەستەبەركراوەودەستەبەرکراوەو هەركەسەوھەرکەسەو خاوەنی هێڵێكیھێڵێکی تایبەتە تا دەگاتە گۆڕێنەری ناوەندی ،ناوەندی، ئەو دەنگەی تۆ دەینێریت و ئەو دەنگەی وەری دەگریت بەهۆیبەھۆی وایەرەكەوەوایەرەکەوە بەسراویشە بە پێكاتەیەكەوەپێکاتەیەکەوە بەناوی (Digital Contractor) كەکە كاریکاری سویچین دەكاتدەکات، ، كاریکاری سویچینیش لەسەرەتای بەرهەمبەرھەم هێنانیھێنانی تەلەفۆندا دەبوایە كارمەندێكکارمەندێک ئەو كارەتکارەت بۆ ڕێكڕێک بخات بەڵام بەپێ ی كاتکات ئەو تەكنیكەتەکنیکە بوو بە ئۆتۆماتیكئۆتۆماتیک و لە ئێستادا خودكاریخودکاری ئاراستەی ئەو ژمارەیە دەكرێیتدەکرێیت كەکە مەبەستە پێوەی پەیوەست بیت .
* '''چوارەم''' : لەكاتی بە ئامانج گرتنی ژمارەیەكدا لە ئامێرە كۆنەكاندا بە پەنجەیەك پەپكە بزۆكەكە دەگەڕێنرا هەتا ژمارەی مەبەست و دواتر دەستی لێ هەڵدەگیرا دەگەڕایەوە شوێنەكەی خۆی ، ئەم كارە تەنها 10 هێرتز لەرەلەری ئاراستە دەكرد و كارەكە تا رادەیەك ورد نەبوو وە تەنها لە ژمارە (0 تا 9) دەكرا بەئامانج بگیرێت و پێ ی دەوترا (Pulse dialing) ، بەڵام لە تەكنیكە نوێیەكەدا كە بە (Touch-tone dialing) ناودەبرێت دەتوانرێت تەنها لەسەر یەك دوگمە دوولەرەلەری جیاواز ئاراستە بكرێت بەتەنها یەك جار دەست داگرتن لەسەری . ▼
▲== گۆڕانکاری نێوان نەوەی نوێنوێی تەلەفۆن لەگەڵ نەوەی کۆنی تەلەفۆن ==
▲* ''' یەكەمیەکەم''' : لە تەلەفونەتەلەفۆنە سەرەتاییەكانداسەرەتاییەکاندا گەورەترین كێشەکێشە گەڕاندنەوەی دەنگی قسەكەرقسەکەر بوو بۆ گوێ ی خۆی كاتێكکاتێک قسەی دەكرد ،دەکرد، بەڵام لە تەلەفۆنە نوێیەكانینوێیەکانی دواتردا ئەم كێشەیەکێشەیە چآرەسەر كراکرا بەهۆیبەھۆی دانانی كۆیلێكەوەکۆیلێکەوە (Duplex Coil) و چیتر دەنگ نەدەگەڕایەوە بۆ گوێ ی قسەكەرەكە ،قسەکەرەکە، لە تەلەفۆنە نوێیەكانیشدانوێیەکانیشدا بەهۆیبەھۆی دانانی تەنهاتەنھا (bridge ) یان (Chip) یاخود تەنهاتەنھا (IC) ی بچوكەوەبچوکەوە كەلەکەلە پێكهاتەیپێکھاتەی وردی ئەلیكترۆنیدایەئەلیکترۆنیدایە كێشەكەکێشەکە بەتەواوی بنبڕكراوە بنبڕکراوە.
▲* '''دووەم''' : لە تەلەفۆنە سەرەتاییەكانداسەرەتاییەکاندا كاتێكکاتێک بەكارهێنەربەکارھێنەر بیویستایە پەیوەندیەكپەیوەندیەک ئەنجام بدات ئەوا بە بەرز كردنەوەیکردنەوەی ئەو پێكهاتەیپێکھاتەی كەکە دەنگی دەگواستەوە گڵۆپێكگڵۆپێک لە بدالە (گۆڕێنەر) دادەگیرسا كەکە ناوەندێكناوەندێک بوو بەناوی (Telephone exchange) و كارمەندێكکارمەندێک دەبوایە بهاتایەتەبھاتایەتە سەرهێڵسەرھێڵ لەگەڵ تۆدا و تۆش داوای ژمارەیەكیژمارەیەکی دیاریكراوتدیاریکراوت دەكرددەکرد و ئەویش تۆی بەهۆیبەھۆی بوونی چەندین شوێنی لێدانی وایەرەوە ئاراستەی داواكراوەكەداواکراوەکە دەكرد ،دەکرد، بەڵام لە ئێستادا ئەو كارەکارە خودكاریەخودکاریە و هیچھیچ كەسیكکەسیک نیە لەنێوان تۆ و داواكراوەكەداداواکراوەکەدا، ،بەڵکو بەڵكوئۆتۆماتیکی ئۆتۆماتیكیبەھۆی بەهۆی دەزگایەكیدەزگایەکی ناوەندی ئەلیكترۆنیئەلیکترۆنی گەورەوە خۆكارانەخۆکارانە ئاراستەی ئەو ژمارەیە دەكرێیتدەکرێیت كەکە داوات كردوە کردوە.
▲* '''سێیەم''' : گواستنەوەی شەپۆلەكانشەپۆلەکان بە سیستەمی ئەنەلۆگ و بەجۆرێكبەجۆرێک لە (Cable) دا دەگوازرانەوە كەکە ئێستا كەمترینکەمترین بەكارهێنانیبەکارھێنانی هەیەھەیە چونكەچونکە توانای گواستنەوەی داتای تێدا سنورداربوو ،سنورداربوو، بەڵام لە تەكنیكیتەکنیکی نوێدا هێڵێكیھێڵێکی تایبەت بۆ ماڵان تا وێزگە بچوكەكانبچوکەکان بەكاردێتبەکاردێت و لەوێشەوە بۆ وێزگە گەورەكانگەورەکان جۆرێكجۆرێک لە كەیبڵیکەیبڵی فرەتاڵ بەكاردێتبەکاردێت و لە كۆتاییداکۆتاییدا بە هێڵیھێڵی تیشكیتیشکی (Fiber Optic) و تەكنەلۆژیاییتەکنەلۆژیایی دیجتاڵی هەمووھەموو جیهانیجیھانی پێكەوەپێکەوە گرێ دراوە وە ئەو سیستەمەی بەكاردەهێنرێتبەکاردەھێنرێت بۆ گواستنەوەی داتاكەوداتاکەو بە تەواوی دیجیتاڵیە و پشت لە گواستنەوەی شەپۆلی ئەنەلۆگ كراوە کراوە.
▲* '''چوارەم''' : لەكاتیلەکاتی بە ئامانج گرتنی ژمارەیەكداژمارەیەکدا لە ئامێرە كۆنەكانداکۆنەکاندا بە پەنجەیەكپەنجەیەک پەپكەپەپکە بزۆكەكەبزۆکەکە دەگەڕێنرا هەتاھەتا ژمارەی مەبەست و دواتر دەستی لێ هەڵدەگیراھەڵدەگیرا دەگەڕایەوە شوێنەكەیشوێنەکەی خۆی ،خۆی، ئەم كارەکارە تەنهاتەنھا 10١٠ هێرتزھێرتز لەرەلەری ئاراستە دەكرددەکرد و كارەكەکارەکە تا رادەیەكرادەیەک ورد نەبوو وە تەنهاتەنھا لە ژمارە ( 0٠ تا 9٩) دەكرادەکرا بەئامانج بگیرێت و پێ ی دەوترا (Pulse dialing) ، بەڵام لە تەكنیكەتەکنیکە نوێیەكەدانوێیەکەدا كەکە بە (Touch-tone dialing) ناودەبرێت دەتوانرێت تەنهاتەنھا لەسەر یەكیەک دوگمە دوولەرەلەری جیاواز ئاراستە بكرێتبکرێت بەتەنهابەتەنھا یەكیەک جار دەست داگرتن لەسەری .
لە ڕۆژی یانزەی مانگی شەشی ساڵی (2002٢٠٠٢) دا كۆنگرێسیکۆنگرێسی ئەمریكیئەمریکی بڕیاریدا شەرەفی داهێنانیداھێنانی تەلەفۆن ببەخشێتە كەسێكیکەسێکی بەڕەگەز ئیتاڵی بەناوی (ئە‌نتۆنیۆئەنتۆنیۆ میوچی‌میوچی) كەکە لە ساڵی (1889١٨٨٩) داو لە تەمەنی هەشتاویەكھەشتاویەک ساڵیدا كۆچیکۆچی دوایی كردوە ،کردوە، گوایا ئەم كەسەکەسە بە بەراورد بە (ئەلێكساندەرئەلێکساندەر گراھام بێڵ) بیست ساڵ پێشتر ئەم داهێنانەیداھێنانەی كردوەکردوە بەڵام بەهۆیبەھۆی كەمکەم دەرامەتیەوە نەیتوانیوە بیخاتە بەرچاو .
== پەراوێزەکان ==
* [https://en.wikipedia.org/wiki/Telephone ویکیپیدیای ئیگلیزی.]
* https://web.archive.org/web/20160729202843/http://www.l4kurd.com/
[[پۆل:داھێنانە ئەمریکییەکان]]
| 