شیعە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

شیعە لە بنەڕەتدا لە زمانی عەرەبیدا بە مانای شوێن کەوتن دێت، و لە مێژووی ئیسلامیدا، زاراوەی شیعە بۆ زۆر لە بزوتنەوە ئیسلامیەکان بەکارهاتووە وەک شیعەی عوسمان و شیعەی معاویە و ئەوانی تر، بەڵام وشەی شیعە بە تەنها بە کاردێت بۆ شوێنکەوتووەکانی عەلی، و شیعە لەو بڕوایەدان کەوا ناونانە لە فەرموودەیەکی پێغەمبەردا هاتووە لە وەڵامی پرسیارێکی عەلیدا؛ کێ باشترین کەسی سەر زەوییە؟، وەڵامی ئەداتەوە؛ «أنت وشيعتك»، واتە؛ تۆ و شوێنکەوتووەکانت. لەبەرئەوە شیعە لەو بڕوایەدان کە شیعە لە دوای وەفاتی پێغەمبەر دەرنەکەوتووە بەڵکو شیعە خۆی ئیسلامی ڕاستەقینەیە، و ئەم فەرموودەیە بە گێڕانەوەی جیاواز لە هەندێک لە کتێبەکانی شیعە و مەزهەبەکانی تردا هاتووە<ref>[http://www.shiastudies.com/arabic/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=569 سایتی جیهانی بۆ لێکۆڵینەوەکانی شیعە] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110613161604/http://www.shiastudies.com/arabic/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=569 |date=١٣ی حوزەیرانی ٢٠١١ }}</ref>.

لە سەرەتاوە ناکۆکی دەستی پێکرد لەگەڵ هاوەڵەکانی وەک معاویە و تەڵحە و زوبێر، و زاراوەی شیعەی عەلی دەرکەوت کە بە هاوەڵەکانی عەلی ئەوترا کە پاڵپشتیان لێئەکرد لە بەرامبەردا کۆمەڵێکی تر دروست بوون و ناوی خۆیان نا شیعەی عوسمان و داوای حەقی خوێنی عوسمانیان ئەکردو گەیشتە ئاستێک کە خەلافەتی عەلیان ڕەت ئەکردەوە لەبەرئەوەی خاو بوو لە بەدەنگەوەچوونی داواکەیان بۆ تۆڵە سەندنی عوسمان، لە سەرەوەی شیعەکانی عوسماندا [[معاویە کوڕی ئەبووسوفیان]] بوو لەلایەک و عائیشەی خێزانی پێغەمبەر بوو لە لایەکی تر و پاشان رووداوەکانی وەک شەری جەمەل و شەری سەفین لە نێوان لایەنگرانی عەلی و لایەنگرانی حەقی عوسماندا کەوتەوە هەروەها کۆمەڵە نوێکانی وەک خەواریج دەرکەوتن، و عەلی کوڕی ئەبووتالیب لەسەر دەستی یەکێک لە خەواریجەکان کوژرا لە کاتی نوێژی بەیانیدا لە [[کووفە]]<ref name="عەلی کوڕی ئەبووتالیب">[http://www.ahl-ul-bayt.org/newlib/aalam/02e_ali/022.htm#_ftn3 عەلی کوڕی ئەبووتالیب - دەروازەی٤ - بەشی٥]{{dead link|date=September 2017 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>ئیبن ئەسیر، شێری دارستان پەڕە 805</ref><ref>بلازەری، أنساب أشراف پەڕە 376</ref>.