جەلال بایار: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ھێڵی ٦:
 
== ژیانی سیاسی==
جەلال بایار لە سالی ۱۹۰٨ پەیوەندی به کومەڵەی ئیتحاد و تەرەقی کرد، و جەلال یەکێک لە ئەندامە چاڵاکەکانی ئەم کومەڵەیە بوو. هەروەها ئەو بوو بە سەرۆکی ڵقی ئەم کومڵەیە لە شاری [[ئیزمیر]] و بە هوی هاوکاریەکانی کۆلیژێکی کچانە و وێستگەیەکی شەمەندەفڕ دامەزڕا. لە سالی ۱۹۱۹ جەلال بایار بە نوێنەرایەتی خەڵکی ساروهان [[مانیسای ئەمڕومانیسا]]ی ئەمڕو بوو بە ئەندام لە پەڕلەمانی [[عوسمانی]] لە ئیستانبوڵ، بەڵام کاتێک کە سۆڵتانی عوسمانی دەستوەردان لە ناو دەستوری دەولەت دا کرد، بە دیدی بایار ئەم کارە پێچەوانەی نسشتمانپەروەریە، لە بەر ئەم هویە لە سالی ۱۹۲۰ رو لە [[ئەنقەرە]] کرد و پەیوەندی به [[موسەفاموستەفا کەمال پاشا]] کرد تاکو بەشداری لە بزووتنەوەی سەربەخوویی تورکیا بکات. دواتر بایار لە ناو (ڕێکخڕاوی پاراستنی مافەکانی ئەنادوڵ و روملی) بوو بە ئەندامێکی کارا و ئەمە یەکێکە لەو ڕێکخڕاوانەی کە لە دوای [[جەنگی جیهانی یەکەم]] دامەزڕا. دواتر لە لایەن خەڵکی بۆرسا بوو بە نوینەر لەناو ئەنجونمەنی نیشتمانی گەورەی تورکیا کە تازە دامەزڕا بوو. درلە هەمان سال دا بوو بە جێگری وەزیری ئابووری حکومەت و لە ۲۷ شوباتی ۱۹۲۱ خوی بوو بە وەزیری ئابووری و لە سالی ۱۹۲۲ همان سال نایب وزیر اقتصاد دولت شد و در ۲۷ فوریه ۱۹۲۱‌ خود وزیر اقتصاد شد و درلە سالسالی ۱۹۲۲ بهوەک عنوانڕاوێژکاری مستشار[[عیسمەت عصمتئینۆنو]] اینونوبەشداری درلەو هیئتشاندەی اعزامیتورکیا ترکیهدا بهکرد شهرکە لوزانبو کهمەرەمی بهبەستنی منظورعقدکۆنگرەی کنگرهئاشتی صلحبەرەو بهشاری آن شهر[[لوزان]] می رفتند شرکت کردبەڕێکەوت. درلە انتخاباتیهڵبژاردنەکانی که در سالسالی ۱۹۲۳ برگزار شد جلالجەلال بایار بهبە عنواننوێنەرایەتی نمایندهخەڵکی شهرشاری ازمیرئیزمیر بهسەرکەوت پارلمانبو ترکیهپەڕلەمانی راه یافتتورکیا و درلە ۲۶۲٦ اوتئابی ۱۹۲۴ بایار اولینیەکەمین بانکبانکی ملینیشتمانی رالە درئەنقەرە آنکارا تٲسیس کرددامەزراند و تا سالسالی ۱۹۳۲ بهبڕێوەبەری عنوانئەو مدیربانکە این بانک کار کردبوو. در ۲۵ اکتبر ۱۹۳۷ کمال آتاتورک وی را به مقام نخست وزیری در حکومت نهم برگزید بعد از اینکه عصمت اینونو از این مقام کناره گیری کرد و تا موقع مرگ آتاتورک در سال ۱۹۳٨ در سمت نخست وزیری باقی ماند. بعد از مرگ آتاتورک، عصمت اینونو ریاست جمهوری ترکیه را در همان سال به عهده گرفت. بایار در ۲۵ ژانویه ۱۹۳۹ از مقام خود استعفا داد بعد از اینکه سو تفاهمی از نظر سیاسی بین او و عصمت اینونو پیدا شد. جلال بایار تا سال ۱۹۴۵ عضو حزب جمهوری خواه خلق بود اما در ۲۷ ژانویه ۱۹۴۶ حزبی جدید بنام حزب دموکرات را که یک حزب اسلامی محافظه کار بود به همکاری عدنان مندرس, فوآد کوپرولو و رفیق کورالتان تٲسیس کرد. این حزب جدید در انتخابات ۱۴ می ۱۹۵۰ موفقیتی بزرگ را به دست آورد و از ۴٨۷ کرسی پارلمانی ۴۰٨ کرسی را کسب کرد و پارلمان ترکیه که اکثریت آن با حزب دموکراسی بود جلال بایار را به عنوان رئیس جمهور ترکیه انتخاب کرد. در انتخابات ۱۹۵۴ و ۱۹۵۷ هم بایار به عنوان رئیس جمهور ترکیه برگزیده شد که به این طریق بایار به مدت ۱۰ سال از ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰ رئیس جمهور ترکیه بود و در این مدت عدنان مندرس هم نخست وزیر ترکیه بود.