بەنی ئیسرائیل: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''قەومی بەنی ئیسرائیل''' (بە [[عیبری]]:''בני ישראל'') بە مناڵ و نەوەکانی [[یەعقووب]] دەوترێ. ئەو قەومە بن و ڕیشەی قەومێکن کە دواتر ناویان نرا [[یەھوودییەت|یەھوود]]. ئیسرائیل وشەیێکی [[عیبری]]ە و تێکەڵێ "ئیسرا (اسرا)" و "ئیل (یل)"ە کە وشەی "اسرا" بە مانای بەندە و "یل" بە مانای [[خودا]]یە و بە گشتی بە مانای '''بەندەی خوایە'''.<ref>التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج‏١، ص ٨٤، ” أنّ معنی ھذە الکلمة فی اللغة العبریّة یطابق ما قلنا فی مادّة أسر من العربیّة، فمعنی إسرائیل: من یکون تحت النظر و التوقیف و التدبیر و الأسر من اللّە تعالی، و ھذا المعنی قریب من کلمة عبد اللّە.</ref> ھەڵبەت لە کتێبە یەھوودییەکان دا بە مانای '''سەرکەوتوو بەسەر خوا''' یان '''ملانە گرتوو لەگەڵ خودا''' ھاتوە. ئەو چیرۆکە لە چیرۆکی ملانە گرتنی [[یەعقووب]] لەگەڵ [[خودا]] یان [[فریشتە لە ئیسلامدا|فریشتە]]یەک لە لایەن خوا کە لە [[پەیمانی کۆن]] دا ھاتوە، وەرگیراوە، کە دوای ئەو ملانەیە ناوی [[یەعقووب]] دەگۆردرێ بۆ [[ئیسرائیل]].،<ref>خووڵقان٣٢:٢٤-٣٢</ref>، لەبەر ئەو ھۆکارە بە نەوەکانی [[یەعقووب]] دەڵێن '''بەنی ئیسرائیلی'''. لە [[پەیمانی کۆن|کتێبی پەیمانی کۆن]] دا وشەی [[ئیسرائیل|ئیسرائیلی]] بە مانای دوازدە خێڵی بەنی ئیسرائیل و ھەروەھا بە مانای خەڵکی [[ئیسرائیل|وڵاتی ئیسرائیل]]ی کۆن بە کار ھاتوە. نزیکەی ٥ سەدە [[پێش زایین]]، جێماوی دوازدە خێڵی بەنی ئیسرائیلی یەھوود ئەوانە بوون؛

[[یەعقووب]] و کوڕەکانی بە دەعوەتی براکەیان [[یووسف]] کە ئەو کات عەزیزی [[میسر]] بوو، کۆچیان کرد. کاتێک گەیشتنە [[میسر]] ٧٠ کەس بوون کە لە ٤ پشت بەرز بووە بۆ ٦٠٠،٠٠٠٦٠٠، ٠٠٠ کەس. [[فیرعەون]] لە بەھێز بوونیان ترسا و فەرمانی دا تا ھەموو کووڕەکانیان بکوژن. خودای ئیسرائیل ناوی خۆی بە [[مووسا]] نیشان دەدا، [[مووسا]] لە پشتی '''لاڤی'''ە. لەوکاتە دا خودا ئەوان لە دیلی ڕزگار دەکات و یاساکانی خۆییان دەداتێ، بەڵام ئیسرائیلیەکان ئیمانی تەواویان نەبوو و ئیزنی چوونە ناو سەرزەوی بەڵێن دراویان نەبوو، دوای مردنی [[مووسا]] و پشتەکەی، نەوەی دواتر بە رێبەری [[یووشەع|یووشەعی پێخەمبەر]] دەچنە ناو [[کەنعان]] و کۆنتڕۆڵی ناوچەکە دەکەن، بەڵام دیسانیش ئیسرائیلیەکان ئیمانی پێویستیان نەبوو و تووشی کێشە ھاتن. بەنی ئیسرائیل داوای [[شا|شایەک]] لە [[خودا]] دەکەن و ئەویش [[تالووت]]یان دەداتێ. [[داوود|داوودی پێخەمبەر]] دوای تالووت ھێز دەگرێتە دەست، لە سەردەمی داوود ئیسرائیلیەکان حکوومەتی خودا بەدەست دێنن. مناڵی [[داوود]]، بە ناوی [[سولەیمان]]، پەرستگایەک بۆ پەرستشی [[خودا]] دروست دەکا. لە [[پەیمانی کۆن]]دا ھاتووە کە [[سولەیمان]] ئیزنی ژنە بیانیەکانی دەدا کە خوداکانی خۆیان بپەرەستن، ھەروەھا پاشایەتیەکەی دەبێتە دوو بەش. پاشایەتی باکووری [[ئیسرائیل]] سەرپێچی و گوناە دەکەن و ئیزنی [[بتپەرستی]] دەدەن و لە [[یەکتاپەرستی]] دا شکست دەخۆن، بۆیە [[خودا]] ئیزن دەدا خێڵەکانی تر بەسەریان دا سەرکەون و جێگایان بگرن.

لە [[قورئان]] دا بە پێچەوانەی [[پەیمانی کۆن]]، [[خودا]] دەڵێ [[سولەیمان]] کافر نەبوە و گوناھی نەکردوە.<ref>[[بەقەرە|سووڕەتی بەقەرە ئایەتی ١٠٢]]</ref> هەروەهاھەروەھا ناوی خێڵەکانی بەنی ئیسرائیل لە [[قورئان]] دا نەھاتوە.

== سەرچاوەپەراوێزەکان ==