تیشکی گاما: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

تیشکی گاما ناتوانێت بە تەواوەتی [[بەرگە ھەوای زەوی]] ببڕێت بۆیە زاناکانی [[گەردوونناسی]] دەزگای کەشفکردنی تیشکی گاما لەسەر [[مانگی دەستکرد|مانگە دەستکردەکان]] دادەنێن.

 

 

تیشکی گاما ناوکە تیشکاوەرییەکان لە شێوەی گورزەیەک لە وزە دەردەکات پێی دەوترێت فۆتۆنەکان ھەمیشە ھاوەڵی دەرچوونی تەنۆلکەکانی بێتا-یە لە ھەمان ئاستدا کە ھەمان وزەی ھەیە لەھەمان بواردا. تیشکی گاما لە چەند ئەلکترۆن ڤۆڵتێک تا چەند ملیۆن ئەلکترۆن ڤۆڵتێک پێکھاتووە، بەڵام پێچەوانەی تێشکی بێتایە کە ھێواش دەبێتەوە کاتێک وزەکەی ون دەکات و لەکۆتاییدا لەگەڵ گەردەکەیدا یــەکدەگرێت، لە کاتێکدا تیشکی گاما بە سەرجەم وزەکەیەوە بە خێرایی ڕووناکی دەڕوات، تیشکی گاما وزەکەی ون دەکات لە ئەنجامی بەریەککەوتنی بەڕێکەوتدا کە لە ئەنجامی ھاویشتنی ئەلکترۆنەکان لە ناوکەوە بەرھەم دێت، لەوانەیە گشت وزەکەی یان بەشێکی ون بکات لە کاتی بەریەککەوتندا، ئەگەر بەشێکی وزەکەی ونبوو ئەوا بەشەکەی دی بەردەوام دەبێت لە ڕۆیشتندا بەناو بۆشاییدا بە خێرایی ڕووناکی وەک ئەو فۆتۆنانەی کە وزەیەکی کەمتریان ھەیە، تا وزەی فۆتۆنەکانی گاما زیاد بکات وزەی ئەلکترۆنە جوڵاوەکان زیاد دەکات، ئەو ئەلکترۆنانەی کە لەلایەن فۆتۆنەکانی تیشکی گاماوە وزەیان بۆ گوێزراوەتەوە دەبنە ھۆی تێکدانی ناوەندەکە بەھۆی بەئایۆن بوون و وروژاندنی گەردەکانەوە، ھەر کاتێک ئەلکترۆن بەھۆی فۆتۆنەوە دەرباز بێت ئەو ڕووداوەی بەدوایدا دێت تەنیا بەند دەبێت لەسەر خەسڵەتەکانی ئەلکترۆن نەک لەسەر ئەو فۆتۆنەی دەربازی کردووە.

 

{{فیزیای ناوکی}}

 

 

ئەم ئەگەرییە زیاد دەکات بەزیادبوونی ژمارەی گەردی ماددەی ھەڵمژەرەکە و توانای فۆتۆن کە لە کەمترین ئاست (١.٠٢ m ev) زیاتر بێت، ئــەم گۆڕانە تایبەتە جووتەکێک لە ئەلکترۆن و پۆزترۆن لە ڕووتەختی کارەبایی ناوکدا دروست دەکات و ھەروەھا لە ڕووتەختی خولگەیی ئەلکترۆنیشدا ئەم ئەگەرییە زیاد دەکات بەزیادبوونی ژمارەی گەردی، لــەوەی پێشەوە تێبینی دەکەین کە ھەردوو ڕووداوە یەکەمینەکەی دیاردەی کۆمپتن کەم دەکەن بەزیادبوونی وزەی تیشکی گاما لە کاتێکدا دیاردەی سێیەم زیاد دەکات بەزیادبوونی وزەی تیشکی گاما، لەمەوە ڕوون دەبێتەوە کە بەرھەمھێنانی جووتە ئەلکترۆن یان پۆزترۆن لە باری وزە بەرزەکانی تیشکی گامادا ڕوودەدات کە وزەکەی لە (٥ م ev)، ھەروەھا ئەو تەنە مژەرانەی کە ژمارەی گەردی گەورەیان ھەیە، ئەوەی شایانی باسە ئەم سێ کردارە سەرەکییە ھەموویان یان ھەندێکییان بۆ گشت وزەکانی تیشکی [[کارۆموگناتیسی]] دەست دەدەن لەوانەش تیشکی ئێکس.

 

لە سروشتدا تیشکی گاما لە خۆرەوە بەھۆی کارلێکە ناوکییەکانەوە پەیدا دەبێت، وزەی تیشکی گاما دەگاتە ١ ملیۆن ئەلکترۆن ڤۆڵت، گالاکسییە ئاسمانییەکان و ئەو ئەستێرانەی بــەفەزادا بڵاوبوونەتەوە بە سەرچاوەکانی تیشکی ئێکس دادەنرێن، زاناکانی گەردوونناسی کار بۆ لێکۆڵینەوە لەم تیشکە دەکەن لەڕێی چەند چاودێرێکی تایبەت بۆ ئەو مەبەستە بۆ تێگەیشتن لەنھێنییەکانی ئەم گەردوونە، ھەروەھا توخمە تیشکاوەرییەکانی وەک [[یۆرانیۆم]] بە بەردەوامی تیشکی گاما بەرھەمدێنێت.

 

 

 

 

 

{{reflist}}

 

 

{{شەبەنگی [[کارۆموگناتیسی]]}}