ویکیپیدیا

شام: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
ب بۆت: پۆلی ھاوپلە (22): + پۆل:جوگرافیای ڕۆژھەڵاتی ناوین
- نێوانویکی
ھێڵی ١:
[[پەڕگە:Near east lrg.jpg|thumb|300px|وێنەیەکى گەورەکراوى شامگەورەکراوىشام لە فەزاوە گیراوە,گیراوە، کە سووریا و لوبنان و ئوردن وفەلەستین و ئیسرائیل ئەگرێتەوە]]
'''شام''' یان سووریای مێژوویی یان سووریای گەورە ئەو ناوە مێژووییە کە بە ناوچەکانی ڕۆژھەڵاتی کەنارەکانی [[زەریای ناوین]] ئەوترێت.
 
== سنوری شام ==
سنوری ئەم ناوچەیە ئەگۆڕێت بە گۆڕانی سەردەمەکان,گۆڕانیسەردەمەکان، بە پێی ناسراوترین تێگەیشتنی خەڵک بۆ ئەم زاراوەیە لە ئێستادا, شام یان سوریای گەورە ھەر یەک لە [[سوریا]] و[[لوبنان]] و[[ئوردن]] و[[فەلەستین]] وئەو خاکانەی فەلەستین کە دەوڵەتی ئیسرائیلی لەسەر بنیاتنرا ساڵی ١٩٤٨لە خۆ ئەگرێت. ھەروەھا ئەسکەندەرۆن وفیلیقیە وباشوری [[تورکیا]] ھەتا ئەگاتە شاخەکانی تۆڕۆس.
==ناوەکانی شام==▼
 
▲== ناوەکانی شام ==
[[پەڕگە:A) Prince of Lebanon, Moslem of Damascus.jpg|thumb|300px|دوو پیاوى شامى لە سوریا و لوبنان]]
وشەی شام بەکار ھاتووە لە مێژووی نوسراوداو ناوی جیاواز بۆبۆشام شام دانراوە,دانراوە، کە ئەو ناوانەش بۆ ھەموو یان بەشێکی وڵاتیبەشێکیوڵاتی شام بەکارھاتوون,بەکارھاتوون، و ھەندێک لە مێژوو نوسان وشەی شام ئەگەڕێنەوە بۆ سامبۆسام کوڕی حەزرەتی نوح,نوح، لە ھەندێک کاتدا شام دوو ناوی ھەیە لە ھەمان ماوەىماوەی مێژوویدا, ئەم ناوانەش دەرئەنجامێکی سروشتی ڕۆشنبیری وتائیفە ھەمەجۆرەکانى ناوچەکەن,ھەمەجۆرەکانیناوچەکەن، ھەندێک لەو ناوانە سیاسین وناوی شام خۆی کەمترینخۆیکەمترین واتای سیاسی ھەیە,ھەیە، بەڵام ناوی Levant بە کە لە ئینگلیزیدا بۆ شام بەکار دێت, بە مانای (ڕۆژھەڵات) یان کاتێک خۆر بەرز دەبێتەوە یان ئەو زەویانەی لە دەریا بەرزترن دێت, وناوی سوریا Syria بە ناوچەکانی رۆژھەڵاتی کەناری دەریای ناوەڕاست ئەوترێت.
 
ئەم ناونانە بۆ ناوچەىناوچەی شام بە کار هاتوونھاتوون لە مێژوودا (کەنعان,فینیقە، فینیقە,لوبنان، لوبنان,سوریە، سوریە,فەلەستین، فەلەستین, شام,شام، Levant, زەویە پیرۆزەکان, ئیسرائیل وڕیتجینو) ن.
 
=== کەنعان ===
کەنعان بە خاکەکە وتراوە کەنعان و دانیشتووە ڕەسەنەکانی کەنعانیەکانن کە بە زمانی کەنعانی ئەدوێن لە ڕۆخەکانی دەریای ناوەڕاستدا وناوی خۆیان و زەویەکەیان ناوە کەنعان.
 
=== سوریە ===
لە کۆندا یۆنانیەکان ناوی فینیقیایان بەکار ھێناوە بۆ سوریابۆسوریا و کەنعان,کەنعان، بەڵام لە ئێستادا بە پێی کۆمەڵەی بەشدارەکانیکۆمەڵەیبەشدارەکانی نیشتمانی فینیقی,فینیقی، باکوری ڕۆژئاوای ناوچە کەناریەکانی وڵاتی شام و شارە فینیقیەکان ئەگرێتەوە کە لە ئێستادا ئەم شارانەن ئۆگارێت,ئەڕواد، ئەڕواد,سور، سور,تەڕتوس، تەڕتوس, عەمریت,عەمریت، سەیدا وجوبەیل. کە ئێستا سەرئێستاسەر بە سوریا ولوبنانن,ولوبنانن، ھەروەھا شارێک ھەیە لە تورکیا وای دادەنێن کە بچێتەوە سەر فینیقیا.
====ئاشور(سوریا)====▼
 
▲==== ئاشور (سوریا) ====
ناوی [[ئاشور]] بەستراوەبە سوریاوە کە بەشی ڕۆژھەڵاتی سوریا ئەگرێتەوە وناسراوە بە ئاشور (بە [[ئینگلیزی]]: asyria).
 
==== سوریا ====
لە ماوە حوکمی [[یۆنان]] وڕۆمان بە ھەموو وڵاتی شام ووتراوە [[سوریا]], وا دادەنرێت کە ناوی ئاشور ASSYRIA بووە کە بڵاو بۆتەوە بەبۆتەوەبە ھەموو ناوچەکەدا,ناوچەکەدا، کە سوریای ئێستا و ھەموو ناوچەکانی دەوروبەری لە مێژوودا بە ناوی جیاواز ناسراون وناسراوترینی سوریایە,
===فەلەستین===
 
مێژوونوسی ئیغریقی (ھێرۆدۆت) لە سەدەی پێنجی پێش زاینیدا ئاماژە بۆ بەشی باشوری سوریا ئەکات بە (سوریا پەلەستینا), لە سەدەی دووەمی زاینیدا ئیمپراتۆری ڕۆمانی ناوی (پەلستینیا)ی بەکار ھێنا یۆ ئەو شارەی کە پێشتر بە یەھودا ناسرابوو, ئەمەش ڕوویدا دوای یاخی بوونە شکست خواردووەکەی یەھود لە ئیمپراتۆریەتەکە, ناوەکە بەردەوام بوو وەک ناوی ھەرێمێکی بیزەنتی ولەڕۆژانی عەرەبدا ناوەکە بووە [[فەلەستین]] و دانیشتوانی ناوچەکە بە فەلەستینیەکان ناسران, ئەمڕۆ نازناوی فەلەستینیەکان بە عەرەبە دانیشتووەکانی ناوچەکە ئەوترێت.▼
===شام فەلەستین ===
▲مێژوونوسی ئیغریقی (ھێرۆدۆت) لە سەدەی پێنجی پێش زاینیدا ئاماژە بۆ بەشی باشوری سوریا ئەکات بە (سوریا پەلەستینا), لە سەدەی دووەمی زاینیدا ئیمپراتۆری ڕۆمانی ناوی (پەلستینیا) ی بەکار ھێنا یۆ ئەو شارەی کە پێشتر بەپێشتربە یەھودا ناسرابوو,ناسرابوو، ئەمەش ڕوویدا دوای یاخی بوونە شکست خواردووەکەی یەھود لە ئیمپراتۆریەتەکە, ناوەکە بەردەوام بوو وەک ناوی ھەرێمێکی بیزەنتی ولەڕۆژانی عەرەبدا ناوەکە بووە [[فەلەستین]] و دانیشتوانی ناوچەکە بە فەلەستینیەکان ناسران,ناسران، ئەمڕۆ نازناوی فەلەستینیەکان بە عەرەبە دانیشتووەکانی ناوچەکە ئەوترێت.
چەند بیردۆزیکی جیاواز ھەیە بۆ سەرچاوەی وشەی شام بە پێی بەرواری ھاتنی سەرچاوەکان ئەمانەن,▼
 
*وەرگیراوە لە کەسایەتى سامی کوڕی نوح یان زەوی نەوەکانی سامی کوڕی نوح وناوەکە بە سریانی بە شام دەردەبڕێت, وھەندێک لە گێڕانەوەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە سامی کوڕی نوح دیمەشقی بنیاتناوە, کە شاری دیمەشق لە ناوی دانیشتوانی وڵاتی شامدا بە شام ناو دەبرێت. ▼
==مێژووی= شام ===▼
*ھۆکاری ناونانەکە ئەگەڕێتەوە بۆ کۆچی نەوەی کەنعان بۆ ناوچەکە.▼
▲چەند بیردۆزیکی جیاواز ھەیە بۆ سەرچاوەی وشەی شام بە پێی بەرواریڕێکەوتی ھاتنی سەرچاوەکان ئەمانەن,
*وەر گیراوە لە وشەی باکور بە عەرەبی (شمال), لەبەر ئەوەی ئەکەوێتە باکوری کەعبە, بە پێچەوانەی یەمەن کە ئەکەوێتە ڕاستی قیبلە.▼
▲* وەرگیراوە لە کەسایەتىکەسایەتی سامی کوڕی نوح یان زەوی نەوەکانی سامی کوڕی نوح وناوەکە بە سریانی بە شام دەردەبڕێت, وھەندێک لە گێڕانەوەکان ئاماژەگێڕانەوەکانئاماژە بەوە دەکەن کە سامی کوڕی نوح دیمەشقی بنیاتناوە,بنیاتناوە، کە شاری دیمەشق لە ناوی دانیشتوانی وڵاتی شامدا بە شام ناو دەبرێت.
▲* ھۆکاری ناونانەکە ئەگەڕێتەوە بۆ کۆچی نەوەی کەنعان بۆ ناوچەکە.
▲* وەر گیراوە لە وشەی باکور بە عەرەبی (شمال), لەبەر ئەوەی ئەکەوێتەئەکەوێتەباکوری باکوری کەعبە,کەعبە، بە پێچەوانەی یەمەن کە ئەکەوێتە ڕاستی قیبلە.
[[پەڕگە:The Levant 3.png|thumb|300px|شام]]
سروشتی خاکی شام (ھیچ سەرچاوەیەک نیە مێژووەکەی دیاری بکات) لە کاتێکدا ناوچەی شام بە خاکی کۆنترین شارستانیەکان دادەنرێت.
عەرەب ناوی شامیان لەو وڵاتە نا ولە ڕۆژانی خەلافەتداڕۆژانیخەلافەتدا بەوە ناسرابوو,ناسرابوو، پاشان ناسرا بە ناوی وڵاتی شام,شام، ودیمەشق بووە پایتەختی کە دیمەشقیش بە شام ناو دەبرێت.
 
=== Levant ===
ئیتاڵیەکان لە سەردەمەکانی ناوەڕاستدا بە ناوی Levant ئاماژەیانLevantئاماژەیان بە سوریا وھەموو کەنارەکانی دەریای ناوەڕاستدا کردووە,کردووە، کە وڵاتی شام ئەگرێتەوە, وشەکە بە ئیتاڵی واتە شوێنی ھەڵاتنی خۆر لە زمانی ئیتاڵی وفەڕەنسیەوە بۆ زۆر زمانی تر گوێزراوەتەوە وەکو تورکی وئینگلیزی.
===زەویە پیرۆزەکان===▼
 
زەویە پیرۆزەکان زاراوەیەکە بەکارھاتوەە لە [[ئاینی مەسیحییەت]] ویەھودیدا بۆ ئاماژە کردن بۆ شوێنە پیرۆزەکانی شام, بەڵام زیاتر وشەی کەنعان بەکاردێت بۆ ئاماژە کردن بە ھەموو شام. (ئەم زاراوەیە لە ئیسلامدا تەنھا بە شام ناوترێت بە ڵکو بە ناوچە عەرەبیەکان ئەوترێت).▼
▲=== زەویە پیرۆزەکان ===
===ئیسرائیل===▼
▲زەویە پیرۆزەکان زاراوەیەکە بەکارھاتوەە لە [[ئاینی مەسیحییەت]] ویەھودیدا بۆ ئاماژە کردن بۆ شوێنە پیرۆزەکانی شام,پیرۆزەکانیشام، بەڵام زیاتر وشەی کەنعان بەکاردێت بۆ ئاماژە کردن بە ھەموو شام. (ئەم زاراوەیە لە ئیسلامدا تەنھا بە شام ناوترێت بە ڵکو بە ناوچە عەرەبیەکان ئەوترێت).
لە ماوەی زیاتر لە سەد ساڵ لە مێژوودا شانشینی ئیسرائیل لە ژێر حوکمی داود مەلیک وسلێمان حەکیم دا بووە کە زۆربەی خاکی فەلەستین ئەگرێتەوە, بەڵام زیاتر لە فەلەستین وناوچە کەناریەکان ناگرێتەوە ودوای مردنی مەلیک سولەیمان دابەش بوو بۆ شانشینی ئیسرائیلی وشانشینی یەھوزای باشور, کە لە کاتی ئێستاماندا ھەندێک لە ئیسرائیلیەکان بە (ئیسرائیلی گەورە) دەریدەبڕن.▼
 
===ڕیتجینو===▼
▲=== ئیسرائیل ===
میسریە کۆنەکان بە ناوچەی شامیان وتووە, Retjenu ڕیتجینو▼
▲لە ماوەی زیاتر لە سەد ساڵ لە مێژوودا شانشینی ئیسرائیل لە ژێر حوکمی داود مەلیک وسلێمان حەکیم دا بووە کە زۆربەی خاکی فەلەستین ئەگرێتەوە, بەڵام زیاتر لە فەلەستین وناوچە کەناریەکان ناگرێتەوە ودوای مردنی مەلیک سولەیمان دابەش بوو بۆ شانشینیبۆشانشینی ئیسرائیلی وشانشینی یەھوزای باشور,باشور، کە لە کاتی ئێستاماندا ھەندێک لە ئیسرائیلیەکان بە (ئیسرائیلی گەورە) دەریدەبڕن.
▲==مێژووی شام==
 
وڵاتی شام لە مێژوودا یەک یەکەی جوگرافی وسیاسیە, دابەشبوونە سیاسی وئیداریەکان وەک یەک ناوچەی یەکگرتوو کراوە بەشێوەیەک کە لە یەک جیا نەکراونەتەوە, بێجگە لە ڕێکەوتننامەی سایکس بیکۆ وڵاتی شام (سوریای گەورە)ی دابەش کرد بۆ چەند دەوڵەتێکی بچوک کە لە ئێستادا (سوریا ولوبنان وئوردن و[[فەلەستین]] وئەو خاکانەی ئیسرائیلی لەسەرە) ئەگرێتەوە, وھەریەک لە سوریا ولوبنان وئوردن وفەلەستین ئەبەسترێن بەیەکەوە بە یەک نەژاد وئایین وزمان وڕۆشنبیری, لەبەر ئەوە کاتێک دەوڵەتی [[ئیسرائیل]] ڕاگەیەنرا لە ساڵی ١٩٤٨ڕەت کرایەوە وبە داگیر کەر دانرا لەلایەن ھەموو وڵاتە عەرەبیەکان وزۆر لە وڵاتەکانی جیھان, وزۆر لە سەرچاوەکان ئاماژە بەوە ئەکەن کە ئامانج لە ئیسرائیل ئەوەیە کە ھەموو شام بگرێت تا ئەگاتە نیل لە میسر لە ڕۆژئاواوە وڕافیدەین لە عێراق لە ڕۆژھەڵاتەوە, ھەر ئەو سەرچاوانە ئاماژە بەوە ئەکەن کە ئیسرائیل ئەیەوێت ھەموو وڵاتی شام بگرێتەوە, ولە ساڵی ١٩٦٧ز ئیسرائیل زفەی غەربی وھەموو قودسی گرت, لەگەڵ غەزە وبەرزاییەکانی جۆلان, بەڵام کۆمەڵگەی نێو دەوڵەتی ئەو ئیشانەی ئیسرائیلیان ڕەت کردوە وبە داگیرکاریان دانا, وئیسرائیل لە ساڵی ١٩٨٢ تا ٢٠٠٠ دەستى بەسەر باشوری لوبناندا گرت, ھەتا بەرگری ئیسلامی [[لوبنان]] ناچاری پاشەکشەیان کرد.▼
▲=== ڕیتجینو ===
==گرنگترین شارەکانی شام==▼
▲میسریە کۆنەکان بەکۆنەکانبە ناوچەی شامیان وتووە,وتووە، Retjenu ڕیتجینو
 
== مێژووی شام ==
▲وڵاتی شام لە مێژوودا یەکمێژوودایەک یەکەی جوگرافی وسیاسیە,وسیاسیە، دابەشبوونە سیاسی وئیداریەکان وەک یەک ناوچەی یەکگرتوو کراوە بەشێوەیەک کەبەشێوەیەککە لە یەک جیا نەکراونەتەوە,نەکراونەتەوە، بێجگە لە ڕێکەوتننامەی سایکس بیکۆ وڵاتی شام (سوریای گەورە) ی دابەش کرد بۆ چەند دەوڵەتێکی بچوک کە لە ئێستادا (سوریا ولوبنان وئوردن و[[فەلەستین]] وئەو خاکانەی ئیسرائیلی لەسەرە) ئەگرێتەوە, وھەریەک لە سوریا ولوبنان وئوردن وفەلەستین ئەبەسترێن بەیەکەوە بە یەک نەژاد وئایین وزمان وڕۆشنبیری, لەبەر ئەوە کاتێک دەوڵەتی [[ئیسرائیل]] ڕاگەیەنرا لە ساڵی ١٩٤٨ڕەت کرایەوە وبە داگیر کەر دانرا لەلایەن ھەموو وڵاتە عەرەبیەکان وزۆر لەوزۆرلە وڵاتەکانی جیھان,جیھان، وزۆر لە سەرچاوەکان ئاماژە بەوە ئەکەن کە ئامانج لە ئیسرائیل ئەوەیە کە ھەموو شام بگرێت تا ئەگاتە نیل لە میسر لە ڕۆژئاواوە وڕافیدەین لە عێراق لە ڕۆژھەڵاتەوە, ھەر ئەو سەرچاوانە ئاماژە بەوە ئەکەن کە ئیسرائیل ئەیەوێت ھەموو وڵاتی شام بگرێتەوە, ولە ساڵی ١٩٦٧ز ئیسرائیل١٩٦٧زئیسرائیل زفەی غەربی وھەموو قودسی گرت,گرت، لەگەڵ غەزە وبەرزاییەکانی جۆلان, بەڵام کۆمەڵگەی نێو دەوڵەتینێودەوڵەتی ئەو ئیشانەی ئیسرائیلیان ڕەت کردوە وبە داگیرکاریان دانا,دانا، وئیسرائیل لە ساڵی ١٩٨٢ تا ٢٠٠٠ دەستى٢٠٠٠دەستی بەسەر باشوری لوبناندا گرت,گرت، ھەتا بەرگری ئیسلامی [[لوبنان]] ناچاری پاشەکشەیان کرد.
 
▲== گرنگترین شارەکانی شام ==
ڕیزبەندی شارەکان بە پێی ژمارەی دانیشتوانیان,
[[پەڕگە:Alley in Jaffa.jpg|thumb|300px|یەکێک لە گەڕەکە کۆنەکانى یافا لە فەلەستین]]
* [[دەمیشق|دیمەشق]]، [[سووریا]] ٥,٨٩٠,٠٠٠٥٬٨٩٠٬٠٠٠
* [[حەلەب]]، [[سووریا]] ٤,٨١٨,٠٠٠٤٬٨١٨٬٠٠٠
* [[عەممان|عەمان]]، [[ئوردن]] ٤,٠٢٥,٠٠٠٤٬٠٢٥٬٠٠٠
* [[قودس]]، [[فەلەستین]] ٣,٧٢٦,٦٣٨٣٬٧٢٦٬٦٣٨
* [[بەیرووت]]، [[لوبنان]] ٣,١٦١,٣٦٦٣٬١٦١٬٣٦٦
* [[یافا]]، [[فەلەستین]] ٣,١٢٦,٦٣٨٣٬١٢٦٬٦٣٨
* [[حومس]]، [[سووریا]] ٢,٩٦٥,٠٠٠٢٬٩٦٥٬٠٠٠
* [[حەما]]، [[سووریا]] ٢,٢٢٥,٠٠٠٢٬٢٢٥٬٠٠٠
* [[غەزە]]، [[فەلەستین]] ١,٨٠٩,٦٨٠١٬٨٠٩٬٦٨٠
* [[لازقیە]]، [[سووریا]] ١,٤٩٠,٠٠٠١٬٤٩٠٬٠٠٠
* [[حەیفا]]، [[فەلەستین]] ١,٣٩٠,٦٣٨١٬٣٩٠٬٦٣٨
* [[تەرابلوس|ئەربد]]، [[ئوردن]] ١,٢٦٥,٠٠٠١٬٢٦٥٬٠٠٠
* [[تەرابلوس]]، [[لوبنان]] ١,٢٦١,٣٦٦١٬٢٦١٬٣٦٦
* [[سەیدا]]، [[لوبنان]] ٩٦١,٣٦٦٩٦١٬٣٦٦
* [[ئەلخەلیل]]، [[فەلەستین]] ٨٣٨,١٧٨٨٣٨٬١٧٨
* [[زەرقا]]، [[ئوردن]] ٧٩٠,٠٠٠٧٩٠٬٠٠٠
* [[ناسرە]]، [[فەلەستین]] ٥٩٠,٥٧٨٥٩٠٬٥٧٨
* [[سەفد]]‎، [[فەلەستین]] ٥٨٠,٠٠٠٥٨٠٬٠٠٠
* [[نابلوس]]، [[فەلەستین]] ٥٥٠,٠٠٠٥٥٠٬٠٠٠
* جەنین، [[فەلەستین]] ٤٥٠,٠٠٠٤٥٠٬٠٠٠
* [[عەکا]]، [[فەلەستین]] ٣٥٠,٠٠٠٣٥٠٬٠٠٠
* [[بەیت لەحم]]، [[فەلەستین]] ١٨٠,٠٠٠١٨٠٬٠٠٠
==گرنگترین شوێنە ئیسلامیەکانی وڵاتی شام==▼
*مزگەوتی ئەقسا لە ([[قودس]], فەلەستین)▼
*قوبە خەزڕا لە (قودس, فەلەستین)▼
*حەڕەمی ئیبراھیم لە (خەلیل, فەلەستین)▼
*مزگەوتی ئەمەوی لە (دیمەشق, سوریا).▼
 
==سەرچاوەکان==▼
*وێکى ئینگلیزى
*وێکى عەرەبى
 
▲== گرنگترین شوێنە ئیسلامیەکانی وڵاتی شام ==
▲* مزگەوتی ئەقسا لە ([[قودس]], فەلەستین)
▲* قوبە خەزڕا لە (قودس, فەلەستین)
▲* حەڕەمی ئیبراھیم لە (خەلیل, فەلەستین)
▲* مزگەوتی ئەمەوی لە (دیمەشق, سوریا).
 
▲== سەرچاوەکان ==
* ویکی ئینگلیزی
* ویکی عەرەبی
 
[[پۆل:جوگرافیای ڕۆژھەڵاتی ناوین]]
 
[[ar:بلاد الشام]]
[[cy:Bilad al-Sham]]
[[en:Bilad al-Sham]]
[[es:País de Sham]]
[[fa:شام]]
[[fr:Bilad el-Cham]]
[[sw:Shamu]]
[[zh:沙姆地区]]
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/شام»