|
'''به‌رگه‌بەرگە هه‌واھەوا'''، به‌رگیبەرگی هه‌واییھەوایی, [[ئه‌تمۆسفێرئەتمۆسفێر]] یان ( به‌بە[[ئینگلیسی]] |atmosphere) بریتییه‌بریتییە له‌ولەو که‌شه‌کەشە گازانه‌یگازانەی ده‌وریدەوری گۆی زه‌ویییانزەویییان داوه‌داوە.
به‌رگه‌هه‌وابەرگەھەوا له‌لە سه‌رسەر زه‌وییه‌وه‌زەوییەوە ده‌ستدەست پێده‌کاپێدەکا تا به‌رزاییه‌کیبەرزاییەکی نادیار. به‌شێکیبەشێکی زۆر له‌لە گازه‌کانیگازەکانی به‌رگه‌بەرگە هه‌وا،ھەوا، [[هایدرۆجینھایدرۆجین]] و [[ئۆکسجین]]ه،ە، که‌کە به‌شداریبەشداری ده‌که‌ندەکەن له‌لە پاراستنی سه‌رزه‌ویسەرزەوی له‌لە هه‌رھەر هێرشێکیھێرشێکی ئاسمانی وه‌کوەک ( [[کلکدار]]ه‌کانەکان ، [[نه‌یزه‌کنەیزەک]] و ...) و ده‌بنه‌دەبنە هۆیھۆی ڕاگرتنی پله‌کانیپلەکانی گه‌رماگەرما له‌لە گۆی زه‌ویزەوی.
بە ھۆی ھێزی ڕاکێشەری زەوییەوە، نزیکەی (٨٠%)ی گازەکان لە بەرزی (١٥) کم.کۆ بوونەتەوە.
به هۆی هێزی ڕاکێشه‌ری زه‌وییه‌وه، نزیکه‌ی (80%)ی گازه‌کان له به‌رزی (15) کم.کۆ بوونه‌ته‌وه.
==پێکھاتەی بەرگەھەوا==
==پێکهاته‌ی به‌رگه‌هه‌وا==
به‌رگه‌بەرگە هه‌واھەوا له‌لە چه‌نچەن چینی جیاواز پێک هاتووه‌ھاتووە( له‌لە خواره‌وه‌خوارەوە بۆ سه‌رسەر) :
*چینی ترۆپۆسفێر
*چینی سترانۆسفێر
*چینی میزۆسفێر
*چینی ئایۆنۆسفێر
*چینی ئه‌گزۆسفێرئەگزۆسفێر
===چینی ترۆپۆسفێر===
چینی ترۆپۆسفێر بریتییه‌بریتییە له‌لە نزیکترین چین به‌بە سه‌رسەر زه‌وییه‌وه‌زەوییەوە که‌کە گشت گۆڕانکارییه‌کانیگۆڕانکارییەکانی که‌شکەش و هه‌وایھەوای تیدا ڕووده‌دات،ڕوودەدات، ئه‌مئەم چینه‌چینە ته‌نکه‌تەنکە و به‌رزییه‌که‌یبەرزییەکەی له‌لە شوێنێکه‌وه‌شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر و له‌لە کاتێکه‌وه‌کاتێکەوە بۆ کاتێکی تر ده‌گۆڕێت،دەگۆڕێت، به‌ڵامبەڵام به‌بە گشتی ئه‌ستوورییه‌که‌یئەستوورییەکەی نزیکه‌ینزیکەی 15١٥ کمه،کمە، ئه‌مئەم چینه‌چینە نزیکه‌ینزیکەی (80٨٠%) گازه‌کانیگازەکانی به‌رگه‌هه‌وابەرگەھەوا پێک ده‌هێنێتدەھێنێت.
پێکهاته‌یپێکھاتەی چینی ترۆپۆسفێر: نایترۆجین نزیک78نزیک٧٨%، ئۆکسجین 21٢١% و 1١% یش گازه‌کانیگازەکانی تر( ئارگۆن، دو ئۆکسیدی کاربۆن، هیلیۆمھیلیۆم) و ته‌پتەپ و تۆز و هه‌ڵمھەڵم.
له‌ملەم چینه‌داچینەدا پله‌یپلەی گه‌رمیگەرمی نزم ده‌بێته‌وه،دەبێتەوە، هه‌رھەر چه‌نچەن له‌لە ئاست زه‌ویزەوی به‌رزبەرز ببینه‌وه،ببینەوە، تێکڕای پله‌کانیپلەکانی گه‌رمیگەرمی له‌لە نێوان (14١٤-15١٥) پله‌یپلەی سه‌دیه،سەدیە، له‌لە هه‌مانھەمان کاتدا په‌ستانیپەستانی هه‌واھەوا نزم ده‌بێته‌وه‌دەبێتەوە. ئه‌مئەم چینه‌چینە به‌بە به‌رگیبەرگی ترۆپۆپۆز کۆتایی دێت.
===چینی سترانۆسفێر===
چینی سترانۆسفێر له‌لە سه‌رسەر چینی ترۆپۆسفێره‌وه‌ترۆپۆسفێرەوە ده‌ستدەست پێ ده‌کاتدەکات و به‌رزاییه‌که‌یبەرزاییەکەی نزیک (50٥٠)کم. ه،ە، له‌ملەم چینه‌داچینەدا گرنگترین به‌شیبەشی به‌رگه‌هه‌وابەرگەھەوا به‌بە ناوی [[ئۆزۆن]] بوونی هه‌یه‌ھەیە که‌کە زه‌ویزەوی له‌لە وه‌زه‌نیوەزەنی [[تیشکه‌تیشکە زیانبه‌خشه‌کانزیانبەخشەکان]] ده‌پارێزێت،دەپارێزێت، له‌ملەم چینه‌داچینەدا پله‌یپلەی گه‌رمیگەرمی تا 3٣ پله‌یپلەی سه‌دیسەدی داده‌به‌زێتدادەبەزێت.
پێکهاته‌یپێکھاتەی چینی سترانۆسفێر:
نایترۆجین(80٨٠%)، ئۆکسجین(18١٨%) ، ئۆزۆن(1١%) ، ئارگۆن(1١%)
===چینی مێزۆسفێر===
ئه‌ستووریئەستووری چینی مێزۆسفێر تا (80٨٠)کم. ده‌بیت،دەبیت، پله‌یپلەی گه‌رمیگەرمی تیایدا به‌بە خێرایی داده‌به‌زێتدادەبەزێت تا له‌لە به‌رزاییبەرزایی (80٨٠)کمدا ده‌گاته‌دەگاتە (85٨٥-) پله‌یپلەی سه‌دیسەدی.
===چینی ئایۆنۆسفێر===
چینی ئایۆنۆسفێر له‌لە به‌رزیبەرزی (80٨٠)کمه‌وه‌کمەوە ده‌ستدەست پێ ده‌کادەکا تا به‌ررزیبەررزی (500٥٠٠)کم. گه‌ردیله‌کانیگەردیلەکانی ئه‌مئەم چینه‌چینە به‌بە پێی باری کاره‌باییه‌وه‌کارەباییەوە دابه‌شدابەش ده‌بندەبن. به‌بە هۆیھۆی تیشکی هه‌تاوھەتاو چه‌ندینچەندین کارلێکی کیمیایی له‌لە نێوان گه‌ردیله‌کانیگەردیلەکانی چینه‌که‌داچینەکەدا ڕووده‌دات،ڕوودەدات، که‌کە ده‌بیته‌دەبیتە هۆیھۆی ده‌رکه‌وتنیدەرکەوتنی مژێک له‌لە ڕووناکی له‌لە بازنه‌کانیبازنەکانی جه‌مسه‌ریداجەمسەریدا.
شایانی باسه‌باسە که‌کە هه‌رھەر شتێک به‌مبەم چینه‌داچینەدا تێپه‌ڕێتتێپەڕێت له‌وانه‌یه‌لەوانەیە پێش گه‌یشتنگەیشتن به‌بە زه‌ویزەوی گڕ بگرێت.
===چینی ئه‌گزۆسفێرئەگزۆسفێر===
چینی ئه‌گزۆسفێرئەگزۆسفێر یا چینی ده‌ره‌کیدەرەکی له‌لە به‌رزیبەرزی (500٥٠٠)کمه‌وه‌کمەوە ده‌ستدەست پێ ده‌کاتدەکات تا به‌رزاییه‌کیبەرزاییەکی نادیار. پێکهاته‌یپێکھاتەی ئه‌مئەم چینه‌چینە له‌لە ڕووی جۆر و ڕێژه‌یڕێژەی گازه‌کانه‌وه‌گازەکانەوە جیاوازه‌جیاوازە: نایترۆجین(75٧٥%)، هیلیۆمھیلیۆم(525٥٢٥%) و تا به‌رزتربەرزتر ببینه‌وه‌ببینەوە بڕی نایترۆجین زیاد ده‌کادەکا و له‌لە هه‌مانھەمان کاتیشدا پله‌کانیپلەکانی گه‌رماگەرما به‌رزبەرز ده‌بێته‌وه،دەبێتەوە، له‌لە نزمترین خاڵی ئه‌مئەم چینه،چینە، پله‌یپلەی گه‌رمیگەرمی ده‌گاته‌دەگاتە نزیکهنزیکە(1700١٧٠٠) پله‌یپلەی سه‌دیسەدی.
==سەرچاوە==
==سه‌رچاوه==
[[ئه‌تڵه‌سیئەتڵەسی هه‌رێمیھەرێمی کوردستانی عیراق، عیراق و جیهانجیھان]] - د. هاشمھاشم یاسین
[[fa:اتمسفر]]
| 