ئارتەر شۆپنھاوەر: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

[[Fileپەڕگە:Schopenhauer.jpg|thumb|left|220px]]

'''ئارسەر شۆپنهاوەرشۆپنھاوەر''' (بە[[ئەڵمانی]]: Arthur Schopenhauer) (لەدایکبووی ١٧٨٨ز، کۆچی دوایی کردووە لە ١٨٦٠ز) [[فەیلەسووف]]ێکی [[ئەڵمانیا|ئەڵمانی]] بوو، ناسراوە بە [[فەلسەفەی ڕەشبینی|فەلسەفە ڕەشبینییەکەی]]، لەژیاندا شەیتانییەتی و شەڕی تەواوەتی دەبینێت، [[نەبوون]] ی لاپیرۆزە و پێی وابوو کە [[خۆکوشتن]] کارێکی درووست و باشە و پەڕتووکی [[جیهان ئایدیا و ویستە]] ی نووسیوە، کە تێیدا هەوێنیھەوێنی فەلسەفەی خۆی پیشان داوە بۆیە دەبینرێت کە پەیوەندی نێوان [[ویست]] و [[بیر]] دەبەستێتەوە و وا دەبینێت کە بیر یاخود مێشک ئامرازێکە لەنێو چنگ یان دەستی ویستدا و سەر بەخۆیەتی.

== ژیان ==

ئارسەر شۆپنهاوەرشۆپنھاوەر لە ٢١ ی مانگی شوباتی ساڵی ١٧٨٨ دا لەدایکبووە و فەلسەفەی لە زانکۆی جوتنجن لەنێوان ساڵانی ١٨٠٩ بۆ ١٨١١ز خوێندووە، پاشان گوێزراوەتەوە بۆ [[زانکۆی بەرلین]] لەنێوان ساڵانی ١٨١١ بۆ ١٨١٣ز کە لەوێدا کۆتایی بە خوێندنەکەی هێناھێنا بە وەدەستهێنانیوەدەستھێنانی [[دوکتۆرا]] ئەمەش بەهۆیبەھۆی نامەکەیەوە کە لەژێر ناوی (چوار ڕیشەی بنەمای هۆکاریھۆکاری بێ نیازکەر) دابوو، ئەو نامەی دوکتۆرایەی شۆپنهاوەرشۆپنھاوەر سەبارەت بە [[مێشک]] بوو کە بەدنییای دەرەکیی گەیاندبوو. باوکی شۆپنهاوەرشۆپنھاوەر بەهۆیبەھۆی خۆکوشتنەوە مرد کاتێک کە شۆپنهاوەرشۆپنھاوەر تەمەنی ١٧ ساڵ بوو واتا ساڵی ١٨٠٥ز، پاش ئەو ژیانێکی پڕ نەهامەتیینەھامەتیی ژییا بەهۆیبەھۆی ناکۆکبوونی لەگەڵ [[دایک]]یدا ئەمەش بەهۆیبەھۆی ژیانی ئازادیی دوور لەهەموولەھەموو بەند و کۆتێک کە دایکی دەژیا پاش مردنی باوکی، پاشان ناکۆکییەکان لەگەڵ دایکییدا گەیشتە ئەوەی کە تەواو پەیوەندییان پچڕا، تا ئەو ڕادەیەی کە مرد و نەیبینی، هەڵسوکەوتیھەڵسوکەوتی دایکی بووە هۆیھۆی درووستبوونی ڕقێکی زۆر بەرامبەر بە ئافرەت کە تادرێژایی ژیانی ئەو هەستەیھەستەی تێدا چەقی بوو، بۆیە تا مرد هیچھیچ پەیوەندییەکی لەگەڵ هیچھیچ ئافرەتێکدا نەبوو. شۆپنهاوەرشۆپنھاوەر هەڵستاھەڵستا بە وانەوتنەوە لە زانکۆی بەرلین لەنێوان ساڵەکانی ١٨٢٠ بۆ ١٨٣١، بەڵام تێیدا سەرکەوتوو نەبو و هەروەهاھەروەھا خوێندکارەکانیش پێی ڕازیی نەبوون. ئەمەش کێبڕکێی لەنێوان ئەو و مامۆستاکانی تردا درووست کرد، هەروەهاھەروەھا پیلانەکانیان دژ بەم کە بووە ئەوەی کە پەڕتووەکەکانی پێشووازییەکی باشی لێ نەکرێت ئەمەش وای کرد کە هەستھەست بە بێزاریی و بێ هیواییھیوایی بکات، بەڵام لە کۆتاییەکانی ژیانیدا؛ پەڕتووکەکانی دەستییان کرد بە پێشوازییکردن لێیان و جووڵە، بۆیە؛ هەستیھەستی بە دڵئارامیی و دڵخۆشیی کرد. هەندێکھەندێک پارەی شک دەبرد کە لە باوکییەوە بۆی مابۆوە، ئەم پارەیە وای کرد کە ببێتە خاوەنی دوو ژووری [[هۆتێل]]ێکی مامناوەند، لەو دوو ژوورەدا ماوەی ٣٠ ساڵی کۆتایی ژیانی بردە سەر، لەو کوونج و دوو ژوورە بچووکەدا ژیانی بردە سەر، بەتەنها،بەتەنھا، بەبێ [[دایک]] یان [[هاوسەر]] یان [[منداڵ]]ێک و بەبێ [[خێزان]]، تەنانەت بەبێ [[نیشتمان]]، بێ [[هاوڕێ]]یەک، تەنهاتەنھا یەک [[سەگ]] نەبێت کە تەنهاتەنھا هاوڕێیھاوڕێی بوو، ناوی نابوو (ئەتما)، ئەویش ناوێکە لە (ڕۆحی جیهانجیھان) یاخود (ڕۆحیی تەواوەتی لەلای [[بەراهیمەکان]]) دەنرێت، بەڵام دانیشتووانی هۆتێلەکەھۆتێلەکە و کەسە نزیکەکان لە شۆپنهاوەرەوە،شۆپنھاوەرەوە، سەگەکەیان ناو نابوو؛ شۆپنهاوەرەشۆپنھاوەرە بچووکەکە.

== بیر ==

فەیلەسووفێکی [[ئەڵمانیا]]یی [[رەشبینی|ڕەشبین]]ی [[بێ باوەڕی|بێ باوەڕ]] بوو، شۆپنهاوەرشۆپنھاوەر تێبینیی ئەوەی کرد کە [[بوون]] دانراوە لەسەر بنەمای [[دانایی]]، [[لێزانین]]، [[کۆتاییپێهێنان]]، و هەمووھەموو شتێک لە بووندا بەڵگەیەکی ڕاستگۆیە لەسەر بەڕێوەبردنی بکەر و توانای و داناییەکەی و لێهاتووییەکەیلێھاتووییەکەی و کامڵییەکەی.

ئەو مەزاجە تێکچو و گەندەڵەی شۆپنهاوەرشۆپنھاوەر و تیاڕوواویی ڕق و کینە تێیدا کە هەمووھەموو [[نەفس]]ی گرتبووەوە، هەروەهاھەروەھا خۆشەویستیی وونبو، و دوژمنایەتیی هەبووھەبوو لەنێوان ئەو و هەمووھەموو ڕەگەزەکانی ژیان و زیندە، وای کرد کە جۆرێکی دیارییکراو هەڵبژێرێتھەڵبژێرێت لە نووسین، ئەو هەڵبژاردنەشیھەڵبژاردنەشی جێگیر بوو لەسەر لێکۆڵینەوە [[بوزا]]، پاشان پەڕتووکەکانی ئایینە هیندییەکان،ھیندییەکان، شوێنجێی ئەمانەش لەوەدا دەرکەوت کە ڕقی بۆ درووست بوو دژ بە هەمووھەموو جیهان،جیھان، هەستیشیھەستیشی بەجۆرێک قووڵ بوەوە کە هەستیھەستی دەکرد کە هەمووھەموو دنیا [[خراپە]]یە، و ژیان جگە لە [[ئازار]] و [[ناخۆشی|ناخۆشیی]] و [[پیری|پیریی]] و [[مردن]] هیچیھیچی تری تێدا نییە. ئایینی هیندییشھیندییش بەندە لەسەر ئەوەی کە ژیان بەندە لەسەر خراپە سرووشتییەکان و ئەخلاقییەکان.