ویکیپیدیا

تەقینەوە گەورەکە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
No edit summary
No edit summary
ھێڵی ٢٣:
| ref = harv
|bibcode = 2009PhRvD..80h7302M }}</ref> کە دانراوە بە تەمەنی [[گەردوون]] و ئەو کاتەی کە تەقینەوە گەورەکە ڕوویداوە.<ref>
{{بیرخستنەوەی وێب
{{cite web
|url ناونیشان = http://www.exploratorium.edu/origins/cern/ideas/bang.html▼
|year=2000
|title سەردێڕ = Origins: CERN: Ideas: The Big Bang
| ڕێکەوتی سەردان = ٢٠١٠-٩-٣
▲ |url=http://www.exploratorium.edu/origins/cern/ideas/bang.html
| نووسەر =
|publisher=[[Exploratorium|The Exploratorium]]
| ناونیشانی نووسەر =
|accessdate=2010-09-03
| نووسەرەکانی‌تر =
| ڕێکەوت =
| ساڵ = ٢٠٠٠
| مانگ =
| قاڵب =
| بەرھەم =
| بڵاوکەرەوە = Exploratorium
| پەڕە =
| زمان =
| ناونیشانی ئارشیڤ =
| ڕێکەوتی ئارشیڤ =
| گوتەگێڕانەوە =
}}</ref><ref>
{{بیرخستنەوەی وێب
{{cite web
|url ناونیشان = http://imagine.gsfc.nasa.gov/docs/ask_astro/answers/971108a.html▼
|last=Keohane |first=J.
| سەردێڕ = تەقینەوە گەورەکە
|date=November 8, 1997▼
| ڕێکەوتی سەردان =٢٠١٠-٩-٣
|title=Big Bang theory
| نووسەر =
▲ |url=http://imagine.gsfc.nasa.gov/docs/ask_astro/answers/971108a.html
| ناونیشانی نووسەر =
|work=Ask an astrophysicist
| نووسەرەکانی‌تر =
|publisher=[[Goddard Space Flight Center|GSFC]]/[[NASA]]
▲ |date ڕێکەوت = November 8, 1997
|accessdate=2010-09-03
| ساڵ =
}}</ref> دوای ئەو کشانە ناوخۆییەی کە تیایدا ڕوویدا گەردوون سارد بووەوە بۆ گۆڕینی وزە بۆ توخمە کیمیایی و بەشە گەردیلەکان. ئەمە هەزاران ساڵی دەوێت تا ([[پرۆتۆن]] و [[نیوترۆن]] و [[ئێلەکترۆن]]) یەک بگرن و گەردیلە پێک بهێنن کە یەکەی درووست بوونی ماددەن. یەکەم توخمی کیمیایی کە دروست بوو ([[هایدرۆجین]]) بوو بە دواشیدا ([[هێلیوم]] و [[لیسیۆم]]) پێکهاتن.▼
| مانگ =
| قاڵب =
| بەرھەم =
| بڵاوکەرەوە = ناسا/ وێستگەی فڕینی ئاسمانی گۆدارد
| پەڕە =
| زمان =
| ناونیشانی ئارشیڤ =
| ڕێکەوتی ئارشیڤ =
| گوتەگێڕانەوە =
}} </ref>
▲}}</ref> دوای ئەو کشانە ناوخۆییەی کە تیایدا ڕوویدا [[گەردوون]] سارد بووەوە بۆ گۆڕینی وزە بۆ توخمە کیمیایی و بەشە گەردیلەکان[[گەردیلە]]کان. ئەمە هەزاران ساڵی دەوێت تا ([[پرۆتۆن]] و [[نیوترۆن]] و [[ئێلەکترۆن]]) یەک بگرن و [[گەردیلە]] پێک بهێنن کە یەکەی درووست بوونی ماددەن[[ماددە]]ن. یەکەم توخمی کیمیایی کە دروست بوو ([[هایدرۆجین]]) بوو بە دواشیدا ([[هێلیوم]] و [[لیسیۆم]]) پێکهاتن.
 
زاناکان دەڵێن سەرەتای درووست بوونی [[بوونەوەر]] بە تەقینەوەیەكی مەزن دەستی پێكرد، پاشان [[ئەستێرە]] و [[گەلە ئەستێرە]]كان دەستیان بە پێكهاتن كردووە، بەڵام لەلای زاناكان دركیان بە بوونی گرفتێك كرد، دەبوو تەقینەوە مەزنەكە بونەوەر ڕوناك بكاتەوە و پاشان بەدوایدا بونەوەر بەردەوام بەرەو ڕووناك بوونەوە بچێت, بەڵام دۆزینەوە نوێیەكان ئەوەیان دەرخست كە بونەوەر لەسەرەتادا بە چەند چاخێكی تاریكیدا تێپەڕ بووە كە ملیۆنان ساڵی خایاندووە! دوای ئەوە [[ئەستێرە]]كان و [[گەلە ستێرەكان]] دەستیان بە درووست بوون كردووە كە بۆتە هۆی كۆتایی هێنانی چاخی تاریكی و دەستپێكردنی چاخی ڕووناكی.
 
==خێرایی فراوانبوونی گەردوون==
لە گرنگترین نهێنیەکانی ئەم تەقینەوە گەورەیە خیراییەکی مۆلەقە کە فراوانبوونە گەردوونییەکە[[گەردوون]]ییەکە هەیەتی لەو ساتەوەی تەقینەوەکە ڕوویداوە ، لەم ڕووەوە پۆل دیفز زانای بەریتانی ناسراو دەڵێ : هه‌ڵسه‌نگاندنه‌كان سەلماندوویانە خێرایی فراوانبوونی [[گەردوون]] ڕێڕەوێکی هاوسەنگی هەیە ئەگەر فراوانبوونی [[گەردوون]] کەمێک هیواشتر بووایە لەو خێراییەی ئێستا ئەوە دەبووە هۆی داڕمانی ناوەکی بەهۆی هێزی کێشکردنەوە ، ئەگەر ئەو خێراییە کەمێک زیاتر بوایە لەو خێراییە کەمێک زیاتر بوایە لەو خێراییەی ئێستا ئەوا ماددەکانی[[ماددە]]کانی گەردوون بڵاو دەبوونەوە و [[گەردوون]] هەڵدەوەشایەوە ، هەروەها ئەگەر خێرایی تەقینەوەکە جیاواز بێت لەو خێراییەی ئێستا بە بڕی بەشێک لە ملیارێک*ملیارێک بەش ، ئەوە بەسە بۆ تێکدانی هاوسەنگی پێویست ، چونکە تەقینەوە گەورەکە ئاسایی نییە ، بەڵکو ڕووداوێکی نەخشە بۆ کێشراوە زۆر بە وردی لە هەموو ڕووەکانەوە کردارێکی ڕێکخراوە.
 
==سەرچاوە==
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/تەقینەوە_گەورەکە»