لیما: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دەربازدانی ٣ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5
ب بۆت: نرخی کۆنی پارامەترەکان نوێ کرایەوە؛ بەکوردیکردنی شێوازی ڕێکەوتەکان؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە؛ پارامەترە دووبارەکان کە ھەمان نرخیان ھەیە لابران (بێجگە لە کۆتا دانە) (بە بەکارھێنانی وپ:نپس)
 
ھێڵی ٣٧:
| area_urban_km2 = ٨٠٠
| area_میترۆ_km2 = ٢٨١٩٫٣
| elevation_footnotes =<ref name="Peru Altitude: Elevation of Different Peru Cities">{{citeبیرخستنەوەی webوێب|urlناونیشان=http://www.machupicchu-inca.com/peru-altitude.html|titleسەردێڕ=Peru Altitude|accessdateڕێکەوتی سەردان=28٢٨ی Julyتەممووزی 2014٢٠١٤|archive-dateڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠|archive-urlناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20201029193551/http://www.machupicchu-inca.com/peru-altitude.html|url-status=dead|ناونیشانیڕەوشی ئەرشیڤناونیشان=https://web.archive.org/web/20201029193551/http://www.machupicchu-inca.com/peru-altitude.htmlمردوو}}</ref>
| elevation_m = ٠–١٥٥٠
| elevation_ft = ٠–٥٠٩٠
| population_footnotes =<ref name="INEI: Lima tiene 9 millones 752 mil habitantes">{{citeبیرخستنەوەی webوێب|urlناونیشان=http://www.larepublica.pe/17-01-2015/inei-lima-tiene-9-millones-752-mil-habitantes|titleسەردێڕ=INEI: Lima cuenta con 9 millones 752 mil habitantes|websiteوێبگە=larepublica.pe|publisherبڵاوکەرەوە=La República|dateڕێکەوت=17١٧ی کانوونی Januaryدووەمی 2015٢٠١٥|languageزمان=es|accessdateڕێکەوتی سەردان=1١ی Aprilنیسانی 2019٢٠١٩|archive-urlناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160325203739/http://larepublica.pe/17-01-2015/inei-lima-tiene-9-millones-752-mil-habitantes|archive-dateڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٥ی ئازاری ٢٠١٦|url-status=dead|ناونیشانیڕەوشی ئەرشیڤناونیشان=https://web.archive.org/web/20160325203739/http://larepublica.pe/17-01-2015/inei-lima-tiene-9-millones-752-mil-habitantesمردوو}}</ref>
| population_as_of = ٢٠١٧
| population_density_km2 =
ھێڵی ٥٨:
}}
 
'''لیما''' ({{بە ئینگلیزی|Lima}}) پایتەخت و گەورەترین شاری [[پێروو|پیرۆیە]]. دەکەوێتە دۆڵەکانی ڕووباری چیلدۆن و ڕیماک و لۆڕن، لە بەشی کەناراوی ناوەندی ئەو وڵاتە، دەڕوانێتە ئۆقیانووسی ھێمن لەگەڵ بەندەری دەریایی کالۆ، ناوچەی شارستانێکی ھاوسێ پێک دێنن، کە بە ناوچەی لیما میترۆپۆلیتان ناسراوە. ژمارەی دانیشتوانی نزیکەی ٩ میلیۆن کەسە،<ref>{{cite webبیرخستنەوەی وێب|urlناونیشان=http://m.inei.gob.pe/prensa/noticias/lima-alberga-9-millones-320-mil-habitantes-al-2018-10521/ |titleسەردێڕ=Lima alberga 9 millones 320 mil habitantes al 2018 |websiteوێبگە=inei.gob.pe |publisherبڵاوکەرەوە=INEI |languageزمان=es |accessdateڕێکەوتی سەردان=23٢٣ی August 2018ئابی ٢٠١٨|archive-dateڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٤ی ئابی ٢٠٢٠ |archive-urlناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200804111911/http://m.inei.gob.pe/prensa/noticias/lima-alberga-9-millones-320-mil-habitantes-al-2018-10521/ |url-status=deadڕەوشی |ناونیشانی ئەرشیڤناونیشان=https://web.archive.org/web/20200804111911/http://m.inei.gob.pe/prensa/noticias/lima-alberga-9-millones-320-mil-habitantes-al-2018-10521/ مردوو}}</ref> لیما سێیەمین گەورەترین شاری ئەمریکایە، لەدوای [[ساوپاولۆ]] و [[مەکسیکۆ سیتی|مەکسیکۆ]].
 
لیما لەلایەن خەڵکی ڕەسەنەوە لە ناوچەی کشتوکاڵی کە بە خەڵکی ڕەسەنی پیرۆ ناسراوە، بە لیماق ناونرابوو، بووە پایتەخت و گرنگترین شاری وڵاتی پیرۆ، دوای شەڕی پیرۆ بۆ سەربەخۆیی، بوو بە پایتەختی کۆماری پیرۆ (República del Perú). لە دەوروبەری یەک لەسەر سێی دانیشتوانی نیشتمان لەو ناوچەی پایتەختەدا دەژین. یەکێک لە کۆنترین دامەزراوەکانی لیما بۆ فێربوونی باڵا لە جیھانی نوێدا زانکۆی نەتەوەیی سان مارکۆسە، لە ١٢ی ئایاری ١٥٥١ دامەزراوە، لە سەردەمی جێگری پیرۆدا، یەکەم زانکۆیە کە بە فەرمی دامەزراوە، وە کۆنترین زانکۆیە و بەردەوام لە ئەمریکادا کار دەکات. لە ئێستادا شارەکە بە ناوەندی سیاسی و ڕۆشنبیری و دارایی و بازرگانی وڵات دادەنرێ. لە ئاستی نێودەوڵەتیدا یەکێکە لە سی دانیشتوانی شاری جیھان بەھۆی گرنگی جیۆستراتیجییەوە بە شارێکی " بێتا " پێناسە کراوە. لە ڕووی دادوەرییەوە، میترۆپۆلیس بەشێوەیەکی سەرەکی لە ناو پارێزگای لیما و بەشێکی بچووکتر درێژ دەبێتەوە، بۆ ڕۆژاوا، لە ناو پارێزگای دەستووری کالەو، کە بەندەری دەریا و فڕۆکەخانەی جۆرج چاڤێزی تێدانراوە، ھەردوو پارێزگاکە لە ساڵی ٢٠٠٢ ئۆتۆنۆمی ھەرێمییان ھەیە. لە تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ لیما بۆ میوانداریکردنی یارییەکانی پان ئەمریکی ساڵی ٢٠١٩ ھەڵبژێردرا: ئەم یارییانە لە شوێنی لیما و دەوروبەری ئەنجام دران و گەورەترین ڕووداوی وەرزشی بوون کە تا ئێستا لەلایەن ئەو وڵاتەوە میوانداری کراوە، ھەروەھا میوانداری کۆبوونەوەکانی ئاپ ئی سی لە ساڵەکانی ٢٠٠٨ و ٢٠١٦، کۆبوونەوەکانی ساڵانەی سندوقی دراوی نێودەوڵەتی و گروپی بانکی جیھانی لە مانگی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥، کۆنفرانسی گۆڕانی کەشوھەوای نەتەوە یەکگرتووەکان لە مانگی ١٢ی ٢٠١٤، پێشبڕکێی شاجوانی گەردونی ١٩٨٢ی کرد.
 
== وشەڕەتناسی ==
بەپێی وتارەکانی سەرەتای ئیسپانیا ناوچەی لیما جارێک ناوی (ئیتچیما) بوو، دوای دانیشتوانە ڕەسەنەکەی. بەڵام تەنانەت پێش داگیر کردنی ئینکا لە ناوچەکە لە سەدەی ١٥ فاڵچییەکی بەناوبانگ لە دۆڵی ڕیماکدا ھاتبوو، کە لەلایەن سەردانکەرانەوە بە لیماق ناسراوە، کە بە فاریقا دەووترا (الوقق) واتە (قسەکەر) لە قێچوە کەناراوەکان کە پێش ھاتنی ئیسپانیا زمانی سەرەتایی ناوچەکە بوو. ئەم فاڵچییە دواجار لەلایەن ئیسپانییەکان لەناوچوو، وە کڵێسایەکی گۆڕییەوە، بەڵام ناوەکە بەردەوام بوو: مێژووی نیشانی «لیماک» دەدات کە جێگەی «یچما» ی وەک ناوی باو بۆ ناوچەکە لێناوە.<ref name="Limaq">{{citeبیرخستنەوەی webوێب|urlناونیشان=http://aymara.org/biblio/lima_etimologia.pdf |titleسەردێڕ=Limaq |accessdateڕێکەوتی سەردان=10١٠ی Octoberتشرینی 2009یەکەمی ٢٠٠٩|format=PDF |languageزمان=es}}</ref> لێکۆلەرانێکی ھاوچەرخ وا دەخەمڵێنن کە وشەی لیما بە شێوەی پرۆنوسێسیی زمانی ئیسپانی ناوی لیماق پەیدا بووە. پێدەچێت بەڵگەی زمانەوانی پشتگیری ئەم تیۆرییە بکات وەک ئەوەی بە زمانی ئیسپانی قسە دەکرێت بە بەردەوامی کۆنسۆنانتەکان لە پێگەی وشە-کۆتایی ڕەت دەکاتەوە.
 
== ھێماکان ==
=== ئاڵا ===
لە ڕووی مێژوییەوە ئاڵای لیما بە "ئاڵای پاشاکانی پیرۆ" ناسراوە،<ref name="flag">{{cite webبیرخستنەوەی وێب|urlناونیشان=http://heralatin.t35.com/peru/lima.html |titleسەردێڕ=Ciudad de Lima |editor=Heralatin.t35.com |access-date=11ڕێکەوتی Februaryسەردان=١١ی 2015شوباتی ٢٠١٥|languageزمان=Spanish |url-statusڕەوشی ناونیشان=deadمردوو |archiveurlناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20110810152715/http://heralatin.t35.com/peru/lima.html |archivedate=10ڕێکەوتی Augustئەرشیڤ=١٠ی 2011ئابی ٢٠١١}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110810152715/http://heralatin.t35.com/peru/lima.html |date=١٠ی ئابی ٢٠١١ }}</ref> لە قوماشێکی ئاوریشمی ڕەنگ زێڕین دروست دەکرێت، وە لە ناوەندەکەدا دەچوێنرا.<ref name="flag"/>
 
=== سرودی نیشتیمانی ===
بۆ یەکەمجار لە ١٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨دا، لە کۆبوونەوەیەکی فەرمیدا لەگەڵ سیاسەتمەدارە گرنگەکان، لەوانە ئالان گارسیا سەرۆکی پیرۆ و چەند دەسەلاتێکی دیکە، گوێی لێگیرا. گۆرانییەکە لەلایەن لویس ئینریکی تۆرد lyrics، یودینگ مایسترۆ (موزیک)، وە بەرھەمھێنەری ڕیکۆرد ڕیکاردۆ نۆنیز (arranger) دروست کراوە.<ref>{{cite webبیرخستنەوەی وێب|yearساڵ = 2008 |urlناونیشان = http://peru21.pe/noticia/75506/lima-tiene-dos-himnos-que-nadie-ha-escuchado |titleسەردێڕ = Lima tiene dos himnos que nadie ha escuchado |editor = Perú.21 |access-dateڕێکەوتی =سەردان 11= February١١ی 2015شوباتی ٢٠١٥|ڕێکەوتی ئەرشیڤ = ٤ی ئازاری ٢٠١٦ |ناونیشانی ئەرشیڤ = https://web.archive.org/web/20160304002207/http://peru21.pe/noticia/75506/lima-tiene-dos-himnos-que-nadie-ha-escuchado |archive-dateڕەوشی ناونیشان= ٤ی ئازاری ٢٠١٦ |archive-url = https://web.archive.org/web/20160304002207/http://peru21.pe/noticia/75506/lima-tiene-dos-himnos-que-nadie-ha-escuchado |url-status = dead مردوو}}</ref>
 
== مێژوو ==
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/لیما»