Wasta gal
عەشیرەتی وەستاگەل- جاف:
كورتەباسێک لەسەر عەشيرەتى وەستاگەل.........
عەشيرەتي وەستاگەل: يەكێكە لە تيرەكاني جاڤــ و لەكۆمەڵێك بنەماڵەپێك هاتوون كە زۆرێكيان دەچنەوە سەر يەك بەرەباب،وەهەندێكيانيش بەهۆي ژن و ژنخوازييەوە ئاوێتە بوون و خزمايەتيان بتەوە وبووە,پاشان پێكەوە ناوي (وەستاگەليان ) هەڵگرتووە و بوون بە عەشيرەتێكي گەورە لەزۆر بەي شارو شارۆچكەكاني كوردستان بوونيان هەيە.
شوێني بنەڕەتيان دەگەڕێتەوە بۆ وڵاتي (ئێران) لەشاري (جوانڕۆ )و دوروبەري،وە قسەي تريش لە ناو ڕيش سپي و پياوە بەتەمەنكانياندا هەيە,كە گوايە لە سنوري (ئەرمينياو و ئازربنجان) وە هاتوون بۆ وڵاتي (ئێران) وپاشان لەوێشەوە بۆ (كوردستاني عيراق).پاڵپشت بەم بۆ چوونە (عەشيرەتي وەستاگەل ) لەدەگەڕێنەوە سەر پێكاتەي دووهەمي نەتەوەي (كورد) كە هيندوو ئەوروپێكانە,ديارە هيندو ئەوروپێكان كۆچەري بوون لەپێش ساڵي (زاينيدا) هاتوونەتە كوردستان و لەگەڵ پێكاتەي يەكەم كەبە كوردە ڕەسەنەكاني (شاخي زاگرۆز) ناسراوبوون يەكيان گرتووە و نەتەوەي (كورديان) پێك هێناوە, هەروەك زاناي ناودار و مێژوونوسي گەلەكەمان ( ئەمين زەگي بەگ) ئاماژەي پێداوە.
زاراوەي (وەستاگەل)
ديارە ناوى زۆربەي عەشيرەتەكاني كوردستان دەگەڕێتەوە بۆ سێ شت:
١- ناوي كەسايەتييەك.
٢- ناوي شوێن و جوگرافيايەكي دياريكراو ناسراو.
٣- يادەگەڕێتەوە بۆ كارو پيشەيەك.
(عەشيرتي وەستاگەل ) دەگەڕێتەوە بۆ خاڵي (سێهەم) كە ناوەكە بەبۆنەي دەست ڕەنگيبوونيان لەكاري پيشەوەريدا وەريانگرتووە.
زاراوەي (وەستاگەل) لە دوو ووشەي لێكدراو پێك هاتووە ، (وەستا + گەل)، (وەستا) بەوكەسانە وتراوە كە شارەزايەكي تەواويان لە پيشەو كارێكدا هەبووە، (گەل) يش لە ڕبردوودا بە بە واتاي تويژێك يا كۆمەڵيك دياريكراو وتراوە،لەم سۆنگەيەوە دەتوانين بڵێن: وەستاگەل كۆمەڵێك وەستابوون كاري دەستيان كردووە لەناو خەڵكيدا، لەبەر زۆرييان پيان وتراوە (گەلە وەستا) يا (وەستاكان).
كاروپيشەيان لەڕابردوودا....
عەشيرەتي وەستاگەل لەڕابردوودا خاوەني دەست ڕەنگيني و پيشەي خۆيان بوون,شتانێكي زۆريان دروستكردووە كە دەوروبەر سوديان لێ بينيوە،پيشەوەرێكي پشودرێژو بەئارام بوون.
لەوشتانەي كە بەدەستي وەستاكاني ئەم عەشيرەتە دروستكراوە:
{مەوج – مەركانە – گۆزە – دەسكەوان – شەن مێخ – زيني ئەسپ – چيخ – لەباو – دەوار – جەنجەڕ- هۆڕ- كڵاش – فەرنجي – كوڵەباڵ - حەسير – چەقۆ – شمشێر – تيروكەوان.......).
كەسايەتيەشۆڕشگێڕو كۆمەڵايەتييەكاني ناو عەشيرەتي وەستاگەل
ديارە لەناو ئەم عەشيرەتەدا كەسايەتي شۆڕشگێڕو كۆمەڵايەتي و ئاييني زۆر هەبووە لەديارترينيان:
لەكەسايەتيە ئايينێكان :
١- مامۆستا مەلا علي هاوڕێ وهاودەمي شاعيري گەورە (قانع) بووە دەورو گاريگەري گەورەي هەبووە لەخزمەتكردن بەديني ئيسلام.
٢- مامۆستا مەلا أحمد فتاح ناسراو بە فقێ أحمد، لە گوندەكاني قازان قايەو ئابڵاخ و گۆڕياز ميوڵي مەلايەتي كردووە.
٣- مامۆستا مەلا محمد لەشاري كەلار كەئێستا لە ژياندايە.
٤- مامۆستا مەلا جاسم كەلاري كەئێستا لەژياندايە مامۆستايەكي خاوەن پێگەو جەماوەرێكي زۆرە دەوركاريگەري گەورەي هەيە لەسەرگوێگراني.
كەسايەتي شۆڕشگێڕونيشتيمان ويست لەناو ئەم عەشيرەتەدا زۆر بوون لەوانە:
١- لەشۆڕشي شێخ محمودي نەمردا، (محمود فتاح أحمد) ناسراو بە خولە فەتە،(علي خوامراد سەيكە) تەنانەت كەس وكارەكەي دەڵێن چووتە فەلەستين بۆ بەرگريكردن لەوخاكە، وە( أحمد قادر أمين) ناسراو بە (وەستا أحمد).
٢- لە شۆڕشي ئەيلول و ساڵي حەفتاكان بەدواوە شۆڕشگێڕي خۆنەويست و مەردي تيابووە، (نەجم مجيد عبدالله – كريم قادر محمد – علي حەمەزەرد – عبدالكريم محمد فتاح ........)
٣- وەلە هەڵگيرساني شۆڕشي نوێ وە تاكو ڕاپەڕيني گەلەكەمان( بورهان حەمە باقي) ناسراو بە عميد بورهان، كەئێستا سەرۆك وبراگەورەي (عەشيرەتي وەستاگەلە) – (سەلامي محمودي حەمە زەرد) ناسراو بە هەڵمەت، لەگەڵ كاك (سيروان تاڵەباني و ئاسۆي دەلاك) كاري كردووە لە ڕيكخستنە نهێنێكاندا- وە (ئەكرەمي حەمەباقي) – وە (عزيزي خەليفە محي الدين) ناسراو بە عزيز ڕەشاش............)
كەسايەتيە كۆمەڵايەتيكاني ناو عەشرەتي وەستاگەل
كەسايەتي سەنگين و كاريگەر و قسەڕۆيشتو لەناو خەڵكيدا لەناو ئەم عەشيرەتەدا زۆر هەبووە:
لەوانە: ( حمە محمود مصگفى لە دەربنەنديخان – حاجي ئەحمەدي حمە زەرد لەشارەزوور – حەمەباقي ئەحمەد حمەصاڵح لە گەرميان - حاجي مجيد خەليفە محي الدين لە سلێماني - صاڵحي حمە زەرد لەشارەزوور - محمد على كريم ناسراو بە حەمەي مامەلي لەهەڵبجەي شەهيد – حاجي حسن ئەحمەد عەزيز لە هەڵبجەي شەهيد، حاجي ڕەسوڵ قادر لەگەرميان- محمد سلێمان لەگەرميان ،حاجي سەعيد لە سلێماني.....).
ئەم عەشيرەتە لە زۆربەي شارو شارۆچكەكاني كوردستان بوونيان هەيە، وەلە ئێستادا عەشيرەتي وەستاگەل براگەورەو ڕيشپيان بەڕێز (عميد بورهاني حەمە باقي) يە ،وەخاوەني دەستەيەكي ئەنجومەنە كە خۆي لە نوێنەري زۆرێك بنەماڵەكان دەبينێتەوە.