دانیە حەسەن

نەخۆشی بەردی گورچیلە

بەردی گورچیلە (زیخی گورچیلە) نەخۆشیەکەی زۆر باوە، نزیکی ١٩ لە سەدا لە پیاوان و ٩ لە سەدا لە ژنان ئەو نەخۆشیان دەبی بە تەمەنی ٧٠. چارەسەری هەیە بۆ رێکخستنی زۆربەی بەردەکان. جگە لە چارەسەر، هەندێ رێگەی هەیە بۆ رێگکردنی بەردی گورچیلە.

نیشانەکانی نەخۆشیەکە

• هەندێ جار بەردی گورچیلە نیشانی نییە و دیتنەوە تەنها بە پشکنینی وێنە. بەردەکان دەتوانی بۆ زۆر ساڵەکان لە گورچیلە بمێننەوە بەبێ نیشان. بەڵام لە کاتی چوونی لە میزەرۆ نیشانی هەبێت.
• ئازار- ئازار باوەترین نیشانە لە کاتی پشکنینی بەردی گورچیلە. زۆربەی کات، هەستی بە ئازار دەکا تەنها ئەگەر بەردی گورچیلە عاسی بوو. مەودای ئازار لە بەسیت دەستپێدەکات تا زۆر بەقوەت دەبی بچێتە نەخۆشخانە. ژانی گورچیلە دەمێنێتەوە لە نێوان ٢٠ بۆ ٦٠ دەقە. ئازار لە کەلەکە دەستپێدەکات و دەچێتە ئەشکنج.
• خوێن لە میز- زۆربەی نەخۆشانی بەردی گورچیلە میزیان خوێنی هەیە. رەنگی میز لەوانەیە پەمبە یان سوور دەربکەوێ، یان خوێن دیار نییە هەتا نموونە لە میکرۆسکۆپ تەماشەبکەن.
• نیشانەکانی تر- نیشانەکانی تر هێلنج، رشانەوە،ئازار لەگەل میزکردن، وبەپەلە پێویست دەکات بۆ میزکردن.

هۆکارەکانی نەخۆشیەکە 

بەردی گورچیلە دادەمزرێ ئەگەر بڕیی کالسیوم، ئۆکسۆلایت، سستین، یان ئاسیدی یوریک لە میز بەرزە. هەروەها بەردەکان دادەمزرێ ئەگەر بڕیی ئەو مادەکان ئاسایی بوو بەڵام میزەکە کەم بوو (بۆ نموونە ئەگەر زۆر ئاو ناخۆی). ئەو مادەکان بەردانی بچووک دادەمزرێ و لە گورچیلە دەمێننەوە و گەورە دەبن.

بە شێوەیەکی ئاسایی بەردەکە دەچێت لە ناو میزەرۆ و لە جەستە دەریدەکا. ئەگەر بەردەکە عاسی بوو نەخۆشەکە هەستە بە ئازار دەکا. بەردەکانی گەورە بە نیشتەرگەری لادەبردرێ.

فاکتەرانی هاوبەش وەکو نەخۆشەکانی تایبەت، جۆری خواردن، و دەرمان دەتوانی ئیحتمالی هەبوونی بەردی گورچیلە زیادبکەی. ئەگەر بەردی گورچیلەت هەبوو، ئیحتمالی گەورە هەیە دووبارە هەبێت. بەردی گورچیلە لە مەژووی خێزان هاوبەش زیاد دەکا.

دیاریکردنی نەخۆشیەکە

بەردی گورچیلە بە پێی نیشان، پشکنینی جەستە، و تاقیکردنەوەی وێنە دەستنیشان دەکرێت.

سیتی سکان- سیتی سکان وێنەکەی سێ ئالی بۆ جەستە دروست دەکات. جۆرێک لە سیتی سکان ناوی سیتی سکان جیاوازی بۆ بەردی گورچیلە بەکاردەهێنرێت چونکە ئەو باشترین شێواز بۆ بینینی بەرد. ئێکس تیشک ناتوانێت بەردەکە بدۆزەوە.

سیتی سکان خواروو ژەم کەمتر تیشکدانەوە هەیە بەڵام پزیشکان هەر هەوڵ دەدەن بۆ سنوورەکە ژمارەی کات کە کەسێک سیتی سکان بکات بۆ تیشکاندەوە کەوتنەبەر کەم بکاتەوە.

ئالتراساوند- هەروەها ئالتراساوند دەتوانی بەرد بدۆزیەوە، بەڵام ئەگەر بەردەکە گچکە بوو یان لە میزەرۆ بوو لە ئەو حالەکە لە ئالتراساوند لە دەست دەچێت. ئالتراساوند باشترە بۆ ئەو خەلک کە دەبی خۆیان بەدوور بگرن لە تیکشاندەوە کەوتنبەر وەک ژنەکانی دوو گیانن و منداڵەکان.

چارەسەری نەخۆشیەکە

چارەسەرکردنی بەردەکەی عاسی بوو ئیعتماد دەکات لە قەبارەی و شوێنی بەردەکە و ئازار لێ بووردەیی و توانا بۆ بەرەوخوار شلە دەهێڵێتەوە. ئەگەر بەردەکەت بچووکە و ئازارت کەم بوو و دەتوانی بخۆ، تۆ پێویست ناکات برۆیت بۆ نەخۆشخانە.

ئەگەر تۆ زۆر هەست بە ئازار یان هێلنج دەکەیت، تۆ پێویست دەبێت بۆ دەرمانی ئازاری بەهێزتر و دەرزی  لێدانی ناو خوێن دەدڕێیت، زۆربەی کات نەخۆشخانە تەسلیم دەبرێن. ئەگەر تۆ تایت هەبێت، تۆ هەروەها بە ئەوپەڕی خێرایی چارەسەر پێویستی دەبێت لە نەخۆشخانە، هەروەک نەمە توانیێک بەشێوەیەکی شارەوە جیددی هەوکردن نیشان بدات.

چارەسەر لە ماڵ- بەردی گورچیلە بەرێوە دەبات لە ماڵ دەگەرێتەوە لە خواردنی دەرمانی ئازار هەروەک پێویست، دەرمانێکی یارمەتی بەرد بەخێراییەكە بچێتە دەرەوە بکات، و میزت دەکشێنێت بۆ ئەوەیەکە بەرد بتوانێت بهێلێتەوە بۆ جارێک تاقی بکاتەوە لە دوایی ئەو ڕۆیشت دەرەوە.

حەسانەوەی ئازار - تۆ دەتوانێت ڕەچەتەی دەرمانی ئازار ببەیت هەتاکە بەرد دەچی بۆ دەرەوە. دەرمانی دژە هەوکردن دەگرێتەوە وەکو ئایبۆپرۆفین (ئادڤیل، مۆترین) یان ناپرۆکسین (ئالییف، ناپرەسین)، بەڵام گرنگە لەگەڵ پزیشکت پشکینێت.

ئاسان کردنی دەرچوونی بەرد - چەند دەرمانی جیاوازهەیە کە یارمەتی خێراییەکە دەرچوونی بەردی گورچیلە دەکات، وەکو تامسۆلۆلین (فلۆماکس). پشت دەبەستێت لەسەر باردۆخ و قەبارەی بەرد، پزیشکینت لەوانەیە ڕا بپرسێت یەکێک لە ئەم دەرمانان ببات بۆ چەندین هەفتە، هەتاکە بەرد بچێتە دەرەوە.

راکێشانی میز - تۆ لەوانەیە پرسیارت لە بکرێت بۆ راکێشانی میز بۆ بەرد چاک دەبێتەوە. لەدوای دەرچوونی بەرد ، تۆ دەبێت بهێنێت بۆ چاودێری تەندروستی ئەو دەتوانێت شی بکرێتەوە لە تاقیگە. زانی چی خۆر بەردی گورچیلەت هەیە گرنگە لە پلانی چارەسەر بۆ لە ئاییندە بەرد ڕێ دەگرن.

ئەگەر بەرد نەرۆیشت بۆ دەرەوە- بەرد گەورەتر لە ٩ یان ١٠ میلەمەتر بەدەگمەن لە خۆیان برۆنە دەرەوە و بە شێوەیەکی گشتی پێویستی بە نیشتەرگەری دەکات بۆ شکاندنی یان لابردنی بەرد، چاودێری تەندروستی موحتەمەل ئاماژە بۆ پسپۆڕێک بە ناوی "پسپۆر لە میز و بۆری میز" دەکات ئوەوی دەتوانێت بژدارە باس بکات لەگەڵ تۆ و ڕا بپرسێت.

سەیرکردنی میزەرۆ- سەیرکردنی میزەرۆ رێسایەیێکی باو کە تەلەسکۆپی بارێک بەکار دەهێنێت، کە تێ دەپەڕدرێت لە ناو بۆری میز و میزلێدان، بۆ یورتر و گورچیلە. ئەم ڕێ دەدات بۆ دکتۆر بەرد دەبینێت و لا دەبات یان بۆ دەشکێنی بۆ پارچەکانی بچووکتر بە ئاسانی دەتوانن برۆن بۆ دەرەوە. سەیرکردنی میزەرۆ زۆرجار ڕا دەهەرێن بۆ لا ببەنە بەرد لە یورتر و هەندێ جار بۆ بەردی بچووک لە گورچیلە.

بەردی گورچیلە دەرهێنان لە ناو پێستەوە- ئەمە بەبێ بریندارکەر نەشتەرگەریی ڕێسایە کە تەلەسکۆپی بچووک تێدایە تێ دەپەڕدرێت بەناو پیستەکە دواوە و بۆ گورچیلە بۆ بەرد لا دەبات. بەردی زۆر گەورە یان ئاڵۆز ، یان بەردی گەورە کە وەڵام نادەنەوە بۆ تاسان شەپۆل لیتهۆترپسی، لەوانەیە پێویستی ببێت بۆ ئەم ڕێگا لا ببردرێت.

بەرد بێ نیشان - ئەگەر تۆ گورچیلە بەردیت هەبێت كە دیارى كرا لەسەر تاقیكردنەوە وێنە دەگرێت بەڵام هیچ نیشانەیەیە نییە، تۆ لەوانەیە پێویستى ببیت بۆ یەکسەر لابردنی بەردەکە. ئەم بڕیار دا دەمەزرێنرێت لەسەر قەبارە و شوێنی بەرد، هەروەها توانا بۆ بە چارەسەر بەخێرایى دەگات ئەگەر نیشانە بوون دەر دەكەون. ئەگەر هەڵ هەیە كە تۆ لەوانەیە بەتوانا نەبیت بۆ بەخێرایى چارەسەر دەست بكەویت، لەوانەیە پزیشکت پێت دەڵێ دەبی یەکسەر بەردەکەت لاببێت.

خۆپاراستن و کۆنترۆڵکردنی نەخۆشەکە

لەدواى تۆ بەردی گورچیلەت هەبووە، تۆ ئەگەرى زیاتریت بۆ بەردەیێکی تر هەبێت لە ئایندە. چاودێرى تەندروستى هەڵ دەسەنگێنێت داخوا تۆ لەوانەیە کێشێکی تەندروستىت هەیە كە زۆر بوونت مەترسى هى گورچیلە بەرد. ئەمە لەوانەیە بگرێتەوە:

- شیكردنەوەى بەرد – ئەگەر تۆ تێ پەڕى و بهێلەوە یەك یان زیاتر بەردەکان ئەوان دەبێت شى بكرێنەوە بۆ پێكهاتە دیارى بكەن (بۆ نموونە، كالسیۆم ئۆكسالاتێ، میزاوى ترش، هتد).

- تاقیكردنەوەی میز – پزیشکەکەت لەوانەیە داواكارى كە تۆ ئەنجام بدەیت ٢٤ كاتژمێر میز كۆكردنەوە؛ ئەمە بەشدارى دەكات هەموو میز بهێلێت بەسەرێك ٢٤ - كاتژمێر ماوە.

پزیشکەکت لەوانەیە هەروەها زیاتر تاقیكردنەوە ڕا بسپێرێت (بۆ نموونە، خوێن یان تاقیكردنەوەی وێنە بگرێت) ئەگەر حالەتێکی تر بێتە هۆی بەردەکانت.

پشت دەبەستێت لەسەر چیت دكتۆر بیر دەكاتەوە بووبێتە هۆى بەردی گورچیلە ، ئەوان لەوانەیە یەك پێشنیار بكەن یان زیاتر بۆ کەمکردنی مەترسى هیێت بۆ دووبارە بەردەکەت هەبێ لە ئاییندە:

شلە هێنانە ناو –زیاتر شلە دەخواتەوە دەتوانی یارمەتى خوارووتر مەترسى هى بەردی گورچیلە بکات. ئامانج بۆ زۆر بوونی بڕى میز ئەوەیە كە ڕۆیشتن بەناو گورچیلە و هەروەها بۆ خوارووتر چڕكردنەوەى ماددە كە بەرد دروست كردن بەرەو پێش دەبەن. لەو كاتەى تۆ دەتوانیت جۆرى خواردنەوە بگۆڕیت، خواردنەوە (وەكو سۆدە و یارى خواردنەوە) لەڕاستیدا وا دەر دەكەون بۆ زۆر بوون مەترسیى بەردی گورچیلە ؛ ئەوان نەرێنى دیكە لە تەندروستى هەیانە.

گۆرینی ڕێجیم –لەوانەیە ئامۆژگارى بكرێیت بۆ گۆڕان بكەیت لە ڕێجیم؛ ئەمەەكە جۆرى گورچیلە بەرد پشت دەبەستێت بە تۆ هەتە و ئەنجامی تاقیكردنەوەی كۆكردنەوەی میز بۆ ٢٤ كاتژمێر.

دەرمان بۆ خۆپاراستن – تۆ لەوانەیە ئامۆژگارى بكرێیت بۆ دەرمان ڕوو بكەیت مەترسیى ئایندە بەرد كەم دەكاتەوە.

سەرچاوەکان

https://www.uptodate.com/contents/kidney-stones-in-adults-beyond-the-basics