ویکیپیدیا

کۆمەڵەی نەتەوەکان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
ب r2.7.2) (بۆت چاکسازی: li:Volkerbóndj
No edit summary
ھێڵی ٢:
 
دەسپێکی ھەڵوەشانەوەی کۆمەڵە ئەو کاتە بوو کە ھەندێک [[دەوڵەتی سەروەر|دەوڵەتان]] دەستیان دایە داگیرکاری و کۆمەڵەش ھیچی لە دەست نەھات. بۆ وێنە [[ژاپۆن]] بە ھەڵگیرسانی شەڕی دووھەمی خۆی لەگەڵ [[چین]]، لە ساڵی ١٩٣١ لە کۆمەڵە ھاتە دەرەوە. یان [[ھیتلەر]] لە ساڵی ١٩٣٣ وڵاتەکەی لە کۆمەڵە کێشایە دەرەوە کە ئەنجامەکەی بوو بە [[شەڕی جیھانیی دووھەم]].
 
==ئامانجەکانی کۆمەڵەکە==
ئامانجە سەرەكیەكانی كۆمەڵەی گەلان بەپێی ئەوەی لەبە ڵێنەكەی دا هاتووە، پوخت دەبنەوە لە:
 
1- پێكهێنان‌و پاراستنی ئاشتی‌و ئاسایشی نێودەوڵەتی.
 
2- كاركردن بۆ پتەو كردنی هریكاری نێوان دەوڵەتان.
 
3- پەنابردن بۆ هێزلە چارەسەری كێشەو باسو خواسە نێودەوڵەتیەكاندا.
 
4- ڕێزگرتنی یاسا نێودەوڵەتیەكان‌و ئەو پەیمان‌و بەڵێنانەی كە لەپەیماننامە نێودەوڵەتیەكاندا هاتووە.
 
5- دامەزراندنی چەند پەیوەندیەكی پتە وو دۆستانە لەنێوان دەوڵەتە جیاجیاكاندا لەسەر بنەمای یەكسانی‌و دادپەروەری.
 
==ڕاسپاردەی گشتی یان سكرتاریەت==
 
ئەمەش دەستەی بەردەوامی ناو كۆمە ڵەیەو لەسەرو هەمویانەوە ئەمیندارێتی گشتی لەلایەن ئەنجومەنەوە بەیەك دەنگ هەڵدەبژێرێت‌و كۆمەڵەش بەزۆرینەی دەنگ ڕەزامەندی لەسەر دەردەبڕن. یاریدەدەرانێكیش یارمەتی ئەمیندار دەدەن كە بەڕەزامەندی ئەنجومەن هەڵیان دەبژێرێت، هەروەها كۆمەڵێ‌ كارمەند هەبوون. ئەركی سكرتاریەت ئامادەكردنی لێكۆڵینەوەو بەڵگەنامە گرنگەكان بوو بۆ ئەنجومەن‌و كۆمەڵە، لەكاتی هەڵگیرساندنی جەنگ یان چەند بارێكدا كە هەڕەشەی جەنگ بكەن، سكرتێری گشتی ئەنجومەن بانگهێشت دەكات بۆ كۆبونەوە.
 
ڕۆڵی كۆمەڵەی گەلان تەواو سنوردار بوو، چونكە ئەو ڕاو بۆچونانەی تیایدا زاڵبوون دەربڕی ڕای دەوڵەتە سەركەوتووەكان بوون‌و مۆركی ئەوروپی‌و بەشێوەیەكی تایبەتیش مۆركی بەریتانی‌و فەرەنسی بەسەر هەموو چالاكیەكانی دا زاڵبوو، لەگەڵ ئەمەشدا لەگەڵ كەموكورتیەكانی دا هەنگاوێكی پێشڕەوی بوو بەئامانجی هاریكاریەكی ڕێكخراوو بەردەوامی نێودەوڵەتی.
 
لەگەڵ ئەم سروشتەشیدا، چەندین كێشەی گرنگی چارەسەركردو چارەسەری بۆ هەندێكیان دانا، لەگرنگترینیان ململانێی نێوان سویدو فنلەندا بوو لەسەر دورگەكانی(ئەلەند)‌و رَاپرسی لەسیلیزیای سەرو‌و دیاریكردنی سنوری یوگسلافیای ئەلبانی‌و سنوری یوگسلافی یۆنانی‌و سنوری نێوان یۆنان‌و بولگاریا، چاویشی خشاند بەململانێی نێوان ئیتاڵیاو یۆناندا لەسەر دورگەی كورفو ململانێی نێوان پۆلیڤیاو ئۆراگوای بەهۆی هەرێمی (تشاكو)وە، ململانێی نێوان یابان‌و چین‌و نێوان عێراق‌و توركیا لەسەر ویلایەتی موسڵ‌و نێوان لیتوانیاو پۆڵۆنیا لەسەر شاری فلنس‌و چە ندین كێشەی تری نێودەوڵەتی كە كۆمەڵەی گەلان توانی هەندێكیان چارەسەر بكات، بەڵام لەچارەسەری كێشە سەرەكیەكانی تردا سەركەوتونەبوو بەتایبەت مەسەلەی چەك داماڵین‌و كاركردن بۆ كەمكردنەوەی خۆپڕچەك كردن‌و كێشەی دەست تێوەردانە جەنگی ناوخۆ لەئیسپانیا لەساڵی 1936‌و هەروەها دەست درێژی ئیتاڵی بۆسەر حەبەشە، هەروەك نەیتوانی ڕێ‌ بگرێت لەڕودانی جەنگی دووەمی جیهانی. پێویستە لێرەدا ئەو ڕۆڵە باشانە باس بكەین كە چەند دەستەیەكی نێودەوڵەتی بینیان كە لەچەند لایەنێكی ژیانی گەلان‌و دەوڵەتاندا ڕۆڵیان بینی وەك ڕێكخراوی كاری نێودەوڵەتی‌و دادگای دادی هەمیشەیی نێودەوڵەتی.
 
ڕێكخراوی كاری نێودەوڵەتی: لەماددەی 23ی بەڵێنی كۆمەڵەی گەلاندا هاتووە كە پێویستە ڕێكخراوێك دابمەزرێت بۆ كاری نێودەوڵەتی كە ئامانجی ئامادەسازی چەند بارێكی دادوەرانەی مرۆییانە بێت بۆ كرێكارانی ژن‌و پیاو‌و منداڵ لەهەموو بەش‌و ناوچەكاندا. لەساڵی 1919دا دەستەیەكی سەربەخۆ دامەزراو لەچوارچێوەی كۆمەڵەی گەلاندا كاری كرد‌و یاسا دانانە تایبەتیەكانی دانا بەشاككردنی باری گەلان‌و مەرجەكانی كارو ڕێكخستنی ماوەی كارو نەهێشتنی بێكاری لەگەڵ داننان بەبنەمای ئازادی سەندیكاكان. ئەوەی ڕێكخراوی كاری نێودەوڵەتی جیادەكاتەوە ئەوەیە كە حكومەت‌و كرێكارو خاوەن كارەكانی لەخۆدەگرت، گرنگترین دەزگاكانی ڕێكخراوی كاریش بریتیبوون لە:
 
كۆنگرەی گشتی: یان كۆنگرەی كاری نێودەوڵەتی كە بەرزترین دەزگا بوو هەموو دەوڵەتێك بەدوو نوێنەر بەشداری تیادا دەكردویەكێكیان لەكرێكاران‌و ئەویتریش لەخاوەن كارەكان بوو.
 
ئەنجومەنی كارگێڕی: كە سەرپەرشتی كارەكانی سكرتاریەتی دەكردو دابەشكردنی كارەكانی كۆنگرەكانی دادەناو لەچل ئەندام پێكدەهات، بیستیان لەحكومەت‌و دەیش لەكرێكاران‌و دەكەی تریش لەخاوەن كارەكان.
 
سكرتاریەتی گشتی: كە بەڕێوەبەرێكی گشتی سەركردایەتی دەكردو مەڵبەندەكانی لەجنێف بوو لەسویسرا.
 
==دادگای دادی هەمیشەیی نێودەوڵەتی 1922==
 
پرۆژەیەكی تایبەت دانراو پێشنیاری پێكهێنانی دادگایەكی دادی نێودەوڵەتی دەكرد كە گوێبیست‌و بینەری سكاڵا نێودەوڵەتیەكان بێت‌و بڕیارە ڕاوێژكاریە تایبەتیەكان بەهەموو ناكۆكیەك دەربكات، لە15 دادوەر پێكدەهات‌و بۆ ماوەی 9 ساڵ هەڵدەبژێرران‌و پێگەی دادگا كە لەشاری لاهای بێت لەهۆڵەندا، پەنابردن بۆ دادگا كە سەبارەت بەدەوڵەتان بەخواست بوو، دادگاكە كەلە چارەسەری ناكۆكیە نێودەوڵەتیەكاندا هیچ ڕۆڵێكی بەرچاوی نەدەبینی، بەتایبەت كە كەوتبووە ژێر كاریگەری دەوڵەتە خاوەن هە ژمون‌و زاڵەكان بەسەر چالاكیەكانی داگای نێودەوڵەتیدا.
 
 
[[پۆل:ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان]]
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/کۆمەڵەی_نەتەوەکان»