بوخاری: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

== نەژادی ==

محەمەد کوڕ ئیسماعیل کوڕی ئیبراهیمئیبراھیم کوڕی موغەیەرە کوڕی بردزبە جەعفی کوری ئەبووعەبدوڵڵا بوخاری فارسی، لە شاری بوخاری هەرێمیھەرێمی [[خۆراسان]]ە، پێشەوای فەرموودە بووە لە سەردەمی خۆی.

ئیمامی بوخاری لە ١٣ی شەوالی ساڵی ١٩٤ک لە دایکبووە، مناڵ بووە کاتێک باوکی مردووە و لە ژێر سەرپەرشتی دایکییدا گەورە بوو، ئاڕاستەی کرد بۆ لەبەرکردنی فەرموودە، کتێبە ناودارەکانی خوێندەوە کاتیک لە تەمەنی شانزە ساڵیدا بوو، و ئەڵین لە لاوییدا حەفتا هەزارھەزار فەرموودەی لەبەربووە، ئەڵێن بە مناڵی نابینا بوو، و بە دوعای زۆری دایکی بینایی بۆ گەڕاوەتەوە.

== مامۆستا و خوێنکارەکانی ==

بوخاری نزیکەی بە هەمووھەموو زاناکانی سەردەمی خۆی گەیشتووە و زانیاری لی وەرگرتووە و لێیانەوە فێربووە، سەرەتا لەی زاناکانی بوخارا زانستی وەرگرت پاشان ڕۆیشت بۆ بەڵخ و لەوێش زانستی وەرگرت، پاشان چووە بەغدا و مەککە و بەسرە و کووفە و شام و عەسقەلان و دیمەشق و میسر بۆ لای زاناکانیان.

* ئەوەی کە بوخاری زۆر کاریگەر بووە پێی و لێوەی فێر بووە عەلی کوڕی مەدینیە.

* هەشتھەشت جار چۆتە بەغداوە و هەمووھەموو جارێک لەگەڵ ئیمام ئەحمەد کوڕی حەنبەل کۆبۆتەوە.

و لە خوێنکارەکانی، هەریەکھەریەک لە موسلیم و تورمزی و نەسائی فەرموودەیان لێ گێراوەتەوە.

== کەسایەتی ==

ئیمام بوخاری چەندین سیفەتی بەڕێز و بەرزی هەڵگرتبوو،ھەڵگرتبوو، لەوانە پێشوازی گرتنی زانست، حەجی بە ئەنجام گەیاند کاتیک تەمەنی لە هەژدەھەژدە ساڵیدا بوو، پاشان چەندین وڵات گەڕا بە دوای وەرگرتنی زانستدا، هەروەهاھەروەھا لە خۆبردوو بوو لە وەرگرتنی زانستدا، لە شەوی وادا هەبووەھەبووە بیست جار لە خەو هەستاوەھەستاوە تا ئەوەی بە بیریدا دێت بینووسێتەوە.

لە هەمانھەمان کاتدا بەخشندە و لێخۆشبوو بووە، و زۆر خواپەرست بووە، ووتویەتی هەرھەر فەرموودەیەکم لە کتێبی سەحیحەکەم داناوە پێش ئەوە دوو ڕکات نوێژم کردووە. هەروەهاھەروەھا لەو سیفەتانەی یارمەتی داوە زیرەکیی و بەتوانایی بووە لە لەبەرکردن و یادەورییەکی بەهێزیبەھێزی هەبووەھەبووە هەرھەر لە مناڵییەوە.

== داواکردنی فەرموودە ==

دەستی کرد بە گەڕان بۆ داواکردنی زانست لە شوێنەکەی خۆی بوخاراوە، پاشان ڕۆیشت بەرو بەڵخ لەوێ گوێی لە مکبن کوڕی ئیبراهیمئیبراھیم و زۆری تر گرت پاشان چوو بۆ نیسابوور و ڕەی. دواتر ڕۆیشت بۆ [[مەککە]] و [[مەدینە]] و لە گەشتەکەی بەردەوام بووە چوو بۆ [[میسر]] و [[شام]] و زۆر لە شارەکانی [[عێراق]]. بوخاری پێش ئەوانەی سەردەمەکەی کەوت و لەسەر دەستیا فێر دەبوون و ناسرابوو لە وڵاتەکاندا.

== دەربارەی ووتراوە ==

* [[ئەحمەد کوڕی حەنبەل]] ووتویەتی؛ هەمووھەموو خۆراسان کەسێکی تری وەک محەمەد ئیسماعیل (واتە بوخاری) پێ نەگایاندووە.

* ئیبنول مەدینی ووتویەتی؛ بوخاری کەسێکی تری وەک خۆی نەبینییوە.

* ئیمامی [[موسلیم]] پێیووتوە؛ کەس تۆ نابوغزێنێت، مەگەر یەکێک بەغیل و حەسوود بێت، شایەتی ئەوە دەدەم کە یەکێکی تری وەک تۆ لەم دونیاییەدا نییە.

* ڕەجائی کوڕی ڕەجاء ووتویەتی؛ بوخاری ئایەتیکە لە ئایەتەکانی خوا، بەسەر زەوییدا ڕێ دەکات.

== دانراوەکانی ==

ئیمامی بوخاری چەندیین کتیب و دانراوی هەیە،ھەیە، لەسەروو هەمووھەموو کتێبەکانی و بە پێزترینیان سەحیحەکەیەتی (الجامع الصحیح)، کە لای ئیسلامی [[سوننە]] درووسترین پەرتووکە لە فەرموودەی پێغەمبەر [[محەمەد]]دا و بە دووەم کتێبی ڕاستی دادەنێن لە دوای [[قورئان]]، هاوکاتھاوکات چەندەهاچەندەھا دانراو و کتێبی تری هەیەھەیە لە بوارە جیاجیا ئیسلامییەکاندا.

=== سەحیحەکەی ===

سەحیحی بوخاری، ناودارترین کتێبی بوخارییە، بەڵکو ناودارترین کتێبە لە فەرموودەکانی پێغەمبەردا، بوخارێکی هەوڵێکیھەوڵێکی بێ ووچانی بۆ داوە، لە دانان و کۆکردنەوە و ڕیکخستنییدا شانزە ساڵی بەسەر بردووە، کە ماوەی گەشتە سەختەکەیەتی لە داواکردنی فەرموودەدا، ژمارەی فەرموودەکانی سەحیحی بوخاری بە دووپات بووەکانەوە ٧٥٩٣ فەرموودەیە، کە لە نێو ٦٠٠ هەزارھەزار فەرموودەدا هەڵیھەڵی بژاردوون، مەرجی هەبووەھەبووە بۆ گێڕانەوەی ئەوەی فەرموودەی گیراوەتەوە، کە ئەبووایە هاوچەرخھاوچەرخ بووایە و بە دیداری بگەیشتایە و بیبینیایە ، هاوکاتھاوکات لەگەڵ متمانە و دادپەروەری و دیسپلین و زانست و لە خواترسی.

هیچھیچ فەرموودەیەکی دانەناوە لە کتێبەکەییدا تا دوو ڕکات نویژی ئەنجام نەدایە، و دەستی کردووە بە دانانی کتیبەکەی لە مزگەوتی حەڕام و مزگەوتی پێغەمبەر. دوای ئەوەی کتێبەکانی خستە بەردەم زۆر لە مامۆستاکانی وەک [[ئەحمەد کوڕی حەنبەل]] و عەلی کوڕی مەدینی و یەحیا کوری موعین، شایەتییان بۆ دا بە ڕاستی ئەوەی تیاییدا هاتووە،ھاتووە، لە دواتریشدا لەلایەن هەمووھەموو نەتەوەی ئیسلامییەوە قبوڵ کرا و بە ڕاستترین کتیب دانرا لە دوای قورئان، و چەندین لێدوان و لێکۆڵینەوەی لە بارەوە کراوە، هەتاھەتا بایەخ پێدانی چۆتە دەروەی موسڵمانانیش، کە خوێنراوە و وەرگێڕدراوە و دەیان کتیبی لە بارەوە نووسراوە.

== کۆچی دوایی ==

== سەرچاوەکان ==

* وێکی عەرەبی

* شەش پێشەواکەی فەرموودە، نووسینی/ نەجمەددین فەرەج ئەحمەد