جەلیل گادانی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

|شوێنی لەدایکبوون=[[مەھاباد]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]، گەڕەکی قوڵەقەبران

|ڕێکەوتی لەدایکبوون=٣ی ئاداری ١٩٣٤

'''جەلیل گادانی''' (لەدایکبوویلەدایکبووی٣ی ئاداری ١٩٣٤ – مردووی ٦ی ئابی ٢٠٢٠) سیاسی و ئەندامێکی لەمێژینەی [[حیزبی دێموکراتی کوردستان (حدک)]] بوو کە لە سەردەمی [[کۆماری کوردستان|کۆماری کوردستانەوە]] تێکەڵ بە ژیانی سیاسی و حیزبی بوو و چەندین دەورە ئەندامی سەرکردایەتی و بۆ ماوەی ٨ ساڵ سکرتێری حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران ـ ڕێبەرایەتی شۆڕشگێر بوو. ناوبراو ڕۆژی ٦ی ئابی ٢٠٢٠ لە تەمەنی ٨٦ ساڵیدا لە [[باشووری کوردستان]] کۆچی دوایی کرد.<ref name=":0">تۆڕی میدیایی ڕووداو، https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/060820203</ref> بەگوتەی زۆربەی کەسایەتییە سیاسییەکانی ھەر چوار پارچەی [[کوردستان]]، جەلیل گادانی ڕۆڵێکی گرنگی لە مێژووی بزووتنەوەی سیاسیی کورد بە تایبەت لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان|رۆژھەڵاتی کوردستاندا]] ھەبووە.<ref>مەسعود بارزانی، https://www.masoudbarzani.krd/ku/پەیام-و-وتار/پرسەنامەی-سەرۆك-بارزانی-بەبۆنەی-كۆچی-دوایی-خوالێخۆشبوو-جەلیل-گادانی/</ref>

جەلیل گادانی لە دایکبووی ساڵی ١٩٣٤ لە شاری مەھاباد لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان|رۆژھەڵاتی کوردستانە]]. خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی و دوا ناوەندی ھەر لەو شارە درێژە پێ داوە. ناوبراو ساڵی ١٩٤٨١٩٤٣ بە ھۆی [[ئەحمەد تۆفیق|ئەحمەد تۆفیقەوە]] بە ناوی نھێنی حەبیبزادە بووەدەبێ بە ئەندامی حیزبی دێموکراتی کوردستان و لە زۆربەی چالاکییەکانی حیزبی بەشدار دەبێ. ساڵی ١٩٥٣ بۆ یەکەمجار لە ماڵی سولەیمانی موعینی چاوی بە عەبدولڕەحمان قاسملوو دەکەوێ. دواترگادانی لە لایەن حکوومەتی ئەو کاتی ئێرانەوە چەند جار زیندانی دەکرێ. بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٥٣ دەستگیر دەکرێ کە ئەو کات لە قۆناغی دواناوەندی بوو و بە هۆی ئەوەش لە خوێندن بێ بەش کرا. ساڵی ١٩٥٨ بە ١٢ ساڵ زینان حوکم درا. گادانی چەند جاری دیکەش دەگیرێ کە سەرجەم بۆ ماوەی ١٣ ساڵ لە زینداندا ماوەتەوە. ھەر لە ماوەی زینداندا درێژە بە خوێندنی زانکۆ دەدەا و خۆی فێری زمانەکانی عەڕەبی و رووسی و فەڕەنسی دەکا و ساڵی ١٩٧٢ دەتوانێ بەکالۆریۆس یان لیسانسی زمانی [[زمانی فەڕەنسی|فەڕانسیفەڕەنسی]] وەدەست بێنێ.

جەلیل گادانی پێش رووخانی رێژیمی پاشایەتی، رێکخراوی "کوردەکانی دانیشتووی ناوەند" (کردهای مقیم مرکز) دادەمەزرێنێ. ساڵی ١٩٧٩ کە لە ئێران شۆڕش ڕوو دەدا، جەلیل گادانی وەکوو ئەندامی ڕێبەری [[حیزبی دێموکراتی کوردستان (حدک)|حیزبی دێموکرات]] ھەڵدەبژێردرێ. لە ساڵی ١٩٨٨ لە کۆنگرەی ٨ی [[حیزبی دێموکراتی کوردستان (حدک)|حیزبی دێموکرات]] بە ھۆی کێشەی ناوخۆیی لەو حیزبە جیا دەبێتەوە و لە ژێر ناوی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران ـ ڕێبەرایەتیی شۆڕشگێر وەکوو سکرتێری ئەو حیزبە ھەڵدەبژێردرێ و بۆ ماوەی ٨ ساڵ کەسی یەکەمی ئەو حیزبە دەبێ و لە ساڵی ١٩٩٦ دووبارە لەگەڵ حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران یەک دەگرنەوە. لە ساڵی ٢٠٠٦ ماوەیەک دوای کۆنگرەی ١٣ دووبارە حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران تووشی لێکترازان دەبێ و جەلیل گادانی لەگەڵ [[حیزبی دێموکراتی کوردستان (حدک)|حیزبی دێموکراتی کوردستان]] دەکەوێ و وەکوو ڕاوێژکاری کۆمیتەی ناوەندی و بەرپرسی کۆمیسیۆنی چاودێری دیاری دەکرێ.<ref>کەناڵی ئاسمانی گەلی کوردستان https://www.gksat.tv/details.aspx?jimare=103145</ref> جەلیل گادانی خاوەنی چەندین کتێبی سیاسی و ئەدەبییە.

ساڵی ١٩٨٨، کۆنگرەی ٨ی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران بەسترا. لەو کۆنگرەیەدا کێشە و ناکۆکی کەوتە نێوان ئەندامانی کۆنگرە، لایەنێک بە سەرۆکایەتیی [[عەبدولڕەحمان قاسملوو]] و لایەنێک بە سەرۆکایەتیی جەلیل گادانی. کێشەکە لە سەر ئەوە بوو کە عەبدولڕەحمان قاسملوو کە تا ئەو کات سکرتێری حیزبی دێموکرات بوو، لیستەیەکی پێشکەش بە کۆنگرە کرد بە ناوی لیستەی فیکس و داوای ئەوەی لە ئەندامانی کۆنگرە کرد کە دەبێ بۆ ھەڵبژاردنی ئەندامانی کۆمیتەی ناوەندی دەنگ بەو لیستەیە بدەن و ھیچ کەسی دیکە لە دەرەوەی ئەو لیستەیە نابێ کاندید بکرێ. ئەوەش ناڕەزایەتی بەشێکی زۆر ە ئەندامانی کۆنگرەی لێ کەوتەوە. دوای ئەوەی کێشە و ئاڵۆزی لە نێو کۆنگرەدا دروستبوو و ئەندامانی کۆنگرە بە سەر دوو بەرە دا دابەشبوون، لایەنی ناڕازی کە دژی لیستەی فیکس بوون، ڕیزی خۆیان جیا کردەوە و لە ژێر ناوی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران ـ ڕێبەرایەتیی شۆڕشگێر درێژەیان بە کار و چالاکییەکانیان دا و جەلیل گادانی کە دوایین کەس بوو لەگەڵ نارازییەکان کەوت، وەکوو سکرتێری حیزبەکە دیاریکرا.<ref>رۆژھەڵات تایمز، http://rojhelattimes.net/arshivpesho/index.php/hawal?start=95</ref> ئەو لێک ترازانە تەنیا بە جیا بوونەوە کۆتایی نەھات، بەڵکوو شەڕی براکوژیشی لێ کەوتەوە کە بە ھەر دوولا نززیکەی ٢٥ کەس کوژراویان ھەبوو. ساڵی ١٩٩٦ ددوای زنجیرەیەک وتووێژ، ھەر دوو حیزب یەکیان گرتەوە. لە ماوەی ژیانی سیاسیدا، جەلیل گادانی چەندین جار لە لایەن کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە هەوڵی تێرۆر کردنی دراوە.<ref name=":0"/>