محەممەدی چوارەم: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

سوڵتان محەمەدی چوارەم لە سالی ١٦٤٨ دەسەڵاتی گرتە دەست کاتێک لە تەمەنی حەوت ساڵیدابوو لەبەر ئەوە داپیرەی «کوسمماھپەیكەر مەھبیکركۆسەم سوڵتان» کارووباری وەرگرت لە جیاتی ئەو، و ماوەی جێگیرییەکەشی سێ سالی خایاند، کە تێیدا کارووباری دەولەت تەواو تێک چوو و ئینکیشاریی دەستیان گرتبوو بەسەر دەوڵەتدا.

ودواتر لە دوایساڵی کۆچ١٦٥١ دواییماھپەیكەر سوڵتانەیكۆسەم داپیرەسوڵتان ساڵیبە ١٦٥١،فەرمانی خەدیجە تورھان سوڵتان خنكێندرا و محەمەدی چوارەم لە تەمەنێکدا نەبوو کە بتوانێت ڕاستەوخۆ جڵەوی دەسەڵات بگرێتە دەست، لەبەرئەوە دایکی خەدیجە تاریخانتورھان لە جیاتی دەسەڵاتی وەرگرت، و گەنج بوو لە تەمەنی بیست و چوار ساڵیدا بوو، بەلام لەگەڵ ئەوەشدا ھۆشمەند و وریا بوو، پێداگربوو لەسەر بەرژوەندییەکانی دەوڵەت کە [[ئینکیشاری]] بە ئارەزووەکانی خۆیان ئەیانگۆڕی، لەبەرئەوە گەڕا بە دوا پیاوی لێھاتوو تا ئیش و کارەکانی دەوڵەت بگرنە دەست و شان و شکۆکەی بۆ بگەڕێننەوە، ھەروەھا نیازمەندی دۆزینەوەی سەدڕی ئەعزەمێکی بەھیز بوو کە سوڵتان پشتی پێ ببەستیت لە کارووبارەکانیدا.