یاسای ئۆم: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

بە پێی '''یاسای ئۆم''' (Ohm's Law)، [[تەزووی کارەبایی|تەزووی کارەبا]] (I) کە بەناو گەیێنەرێک دا تێدەپەڕێت ڕاستەوانەدەگۆڕێت لەگەڵ [[ڤۆڵتیە]] (V). لەم یاسایەدا هاوکۆلکەیەک هەیە کە پێی دەگوترێ بەرگری کارەبایی (R):<ref>{{cite book|title=Automotive ignition systems|author1=Consoliver, Earl L.|author2=Mitchell, Grover I.|lastauthoramp=yes|publisher=McGraw-Hill|year=1920|isbn=|page=4|url=https://books.google.com/books?id=_dYNAAAAYAAJ&pg=PA4&dq=ohm%27s+law+current+proportional+voltage+resistance}}</ref><ref>{{cite book|title=Elements of Electricity|author=[[Robert A. Millikan]] and E. S. Bishop|publisher=American Technical Society|year=1917|page=54|url=https://books.google.com/books?id=dZM3AAAAMAAJ&pg=PA54&dq=%22Ohm%27s+law%22++current+directly+proportional}}

 

 

لەم یاسایەدا بەرگری ڕەهایە و بەگۆڕانی تەزووی کارەبایی گۆڕانی بەسەر نایەت. <ref>{{cite book|title=Electrical papers|volume=1|author=Oliver Heaviside|publisher=Macmillan and Co|year=1894|page=283|url=https://books.google.com/books?id=lKV-AAAAMAAJ&pg=PA284&dq=ohm%27s+law+constant+ratio&q=ohm's%20law%20constant%20ratio|isbn=978-0-8218-2840-3}}</ref> گەرچی زۆرێک لە مەواد (کە بە ماددە ئۆمیەکان ناسراون) پەیڕەوی لەم یاسایە دەکەن، بەڵام هەندێ ماددەی تر هەن کە ئەم یاسایە لەسەریان جێبەجێ ناکرێ و پێیان دەگوترێ: نائۆمی.

ئەم یاسایە بەناوی زانای ئەڵمانی جۆرج ئۆم کراوە، کە لە ساڵی ١٨٢٧ز هەوڵی داوە کە پەیوەندی نێوان بەرگری کارەبا، توزووی کارەبا و ڤۆڵتیە بدۆزێتەوە. هەڵبەت ئەو یاسایەی ئەو بوکاری دێنا هەندێ ئاڵۆز بوو، وە جیاوازی هەبوو لەگەڵ یاساکەی ئێستا.

 

 

== مێژوو ==

== بنچینەی مایکڕۆسکۆپی ==

لە بنچینەدا، چڕی تەزووی کارەبایی دەگەڕێتەوە بۆ بنەماکانی [[مێکانیک کوانتۆم|میکانیکی کوانتەم]]. بە پێی '''مۆدێلی دڕود''' (Drude model) ئەلێکتڕۆنەکان لە کاتی تێپەڕبوونیان بەناو ماددەدا، بەر گەردەکان دەکەون و وەک تۆپ هەڵدەبەزنەوە. کاتێک بواری کارەبایی دەخرێتە سەر گەیێنەرێک، ئەلێکتڕۆنە سەبەستەکان بە پێچەوانەی ئاڕاستەی بوارەکە تاودەدرێن. کاتێک کە ئەلێکتڕۆنێک بەر گەردیلەیەک دەکەوێ ئەلێکتڕۆنەکە پەرش دەبێت و لە ڕێڕەوی سەرەکی خۆی لادەدات، بەڵام چونکە بوارە کارەباییەکە کاریگەری ماوە لەسەری جارێکیتر تاودان وەردەگرێتەوە و دەچێتەوە سەر هەمان ڕێڕەو. لە ئەنجامدا ئەم ڕێڕەوە بەشێوەی زیگزاگ دەبێت.

لەبەر ئەوەی تەوژم و چڕی تەزووی کارەبا پەیوەندیان هەیە لەگەڵ تێکڕای خێرایی لادان، کەواتە چڕی تەزووی کارەبایی پەیوەندی لەگەڵ بواری کارەبایی هەیە. بەم شێوەیەش دەگەینەوە یاسای ئۆم.

 

== شی کردنەوەی سوڕی کارەبایی ==

لە شی کردنەوەی سوڕی کارەبایی، سێ هێندی فیزیایی ڕۆڵی سەرەکی دەبینن کە بەیەکەوە سێ شێوەی جیا لە یاسای ئۆم بەرهەم دێنن:

 

== سەرچاوەکان ==