بیروونی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''ئەبوڕەیحانی بیرونی''' ناسراو بە '''ئەلبیرونی''' ناوی تەواوی ('''ئەبوڕەیحان محەممەد کوڕی ئەحمەد بیرونییە''')، [[گەردوونناس]] و [[بیرکاریزان]] و [[مێژوونووس]] و [[مرۆڤناس]] و [[جوگرافیاناسێکی]] [[زمانی فارسی]] [[موسوڵمان]] بوو. باسکراوە کە یەکێکە لە زیرەکترینەکانی سەردەمی ئیسلامی ، وە یەکەم کەس بووە کە باسی لەوە کرددوەکردووە کە زەوزەوی بە دەوری خولگەکەی خۆیدا دەسوڕیتەوە .

بیروونی بە یەکێک لە زانا گەورەکانی سەردەمی ئیسلامی هاژمارهەژمار دەکرێت لە [[سەدەکانی ناوین]]، زانستەکەی فیزیا ، بیرکاری و زانستی سروشتی دەگرێتەوە ، وە شوێنی هەبوو وەک مێژووزان و زانای زمان و زانای مێژووە یەک لە دواییەکان . بەیروونی لە زۆربەی زانستەکان خوێندوویەتی ، وەکو وەفایەک بۆ کارەکانی و لێکۆڵینەوەکانی ، خێزانی شاهانەو ئەندامەکانی لە کۆبونەوەیەکدا هانیاندا بۆ بۆ لێکوڵینەوەی زانستی و ئاشکراکردنی هەندێک شت . بیروونی لە [[سەردەمی زێڕینی ئیسلام]] ژیاوە ، چەندین لێکۆڵینەوەی زانستی کردووە هاوشانی مەنهەج و بیرکردنەوەی ئیسلامی . بیررونیبیرونی بەچەندین کەس و نەتەوە کاریگەر بووە ، وەک ئغریقیەکان کە ئیلهامی لێوەرگرتوون لەکاتی خوێندنی فەلسەفە . بیروونی بەبیرونی زمانەکانی خوارزمی ، فارسی ، عەرەبی ، ئغریقی ، سنسەکریتی ، عبری ، تراثی وە سریانی دەزانێت. بیروونی زۆربەی ماوەی ژیانی لە ( خەزنە ) بەسەر بردووە ، کە بوو بە پایتەختی ( گزنویان ) ، کە ئێستا دەکەوێتە ناوڕاستی خۆرهەڵاتی [[ئەفغانستان]] . بیروونی گەشتی کردووە بۆ باشوری ئاسیا وە لێکۆڵینەوەیەکی نوسیوە دەربارەی (ڕۆشنبیری هیند)، بیروونیبیرونی بە ( زانستی هیند ) ناودەبرێت ، هەروەها ناسراوە بە نوسینە بابەتی و کلتورییەکانی . بە مامۆستا نازناوی دەرکردووە ئاماژە بەوەی کە کەس پێشتر لە سەدەی یانزایانزە بەوشێوەیەی ئەو باسی هیندی نەکردووە .