قوبادی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ئەم عەشیرەتە یەکێکە لە عەشیرەتە گەورە و گرنگەکانی جافی جوانڕۆ و چەندین تیرە و خێڵ و بنەماڵەی جیا جیا دەگرێتە خۆ. ڕۆڵەکانی قوبادی بەگشتی خەڵکانێکی تێگەیشتوو و ئازا و بە ئینساف و هەقپەروەرھەقپەروەر و ڕەسەنن و، چەند سەرۆکێکی لێهاتوولێھاتوو و ناسراویان تێدا هەڵگەوتووەھەڵگەوتووە وەک: قوباد بەگ ؛ خانای قوبادی ؛ سەید احمد بەگ ؛ موئمین بەگ ؛ امیر خان بەگ ؛ یارحسین بەگ ؛ خانلەر بەگ ؛ کەیخسرەو بەگ.

زێدی قوبادییەکان دەکەوێتە نێوان، زێدی ڕۆستەم بەگیی جوانڕۆییەکانەوە (لە باکووری ڕۆژهەڵاتەوەڕۆژھەڵاتەوە)، زێدی وەڵەبەگی لە باشووری ڕۆژئاواوە، زێدی قەڵخانی لە باشوورەوە، ناوچەی ئەزگڵە و زێدی باوەجانی و سنووری عێراق لە ڕۆژئاواوە.

لە هاوینانداھاویناندا دەچوونە ناوچەکانی ڕووباری ئاب و ناراو و بەنیگەز و بازان و ملە ترشکە، لە زستانانیشدا کۆچیان بۆ ناوچەکانی گاڕێ و ئەزگڵە و گاوارە و قەیتول و دەربەندە هۆڵھۆڵ دەکرد.

== خانای قوبادی ==

شاعیری پایەبەرزی کورد خانای قوبادی لەم عەشیرەتەیە و کوڕی قوباد بەگی قوبادیە و دوایی باوکی سەرۆکایەتی قوبادی و جافی لە ئەستۆ گرتووە بەهۆیبەھۆی لێهاتوویلێھاتووی و شارەزای و خوێندەواریەوە توانویەتی سنوری قەڵەم ڕەوی قوبادی و جاف فراوانبکات تا دەشتی زەهازەھا و لەوسەری شەوە تا پاوە و پایەنگان و سەریاس و تانزیک سنە، چەند بەیت شیعری خانای قوبادی لەبارەی قوبادی و جافەوە:

وەی دنیای بێ پۆ هەرگیزھەرگیز نەبۆن شاد.

بەیتەور بەیان كەردکەرد (خانای خان قوباد)

پـــــەرێ هامســــەرانھامســــەران بمـانۆ وە یاد.

قوباد قــــوچاغ كــۆیکــۆی نـــەوسوارم

تـــــەرح جەبلەكێشجەبلەکێش باغچە و حەسارم..

== قوبادی لە مێژوودا: ==

لە مێژووی کورددا بەتایبەت لەبەشی جاف و هۆزایەتیداھۆزایەتیدا قوبادی پایەیەکی بەرزی بۆخۆی دروستکردووە بەهۆیبەھۆی ئەوڕۆڵە گرنگەی لەچەندین سەدەی ڕابردوودا لە بوارەکانی ئەدەبی و کلتوری و مێژوویەکی پاک کە پێشکەش بە میلەتی کورد کردووە، ڕۆڵەیەکی ئەدیب و فەیلەسوف و زانایەکی بەتوانای پێشکەش بە کوردستان و گەلەکەی کردووە ئەویش شاعیری پایەبەرز خانای قوبادیە. ئەم شاعیرە قەڵەم بە بڕشت و بە توانایە چەندین شیعری لە بوارەکانی نیشتیمان پەروەری و پاراستی زمانی کوردی داناوە و لەوسەردەمە سەخت و دژوارەدا کە میلەتی کورد تێیدا تێپەڕیوە لە سایەیی حوکمی سەفەوی و عوسمانیەکاندا. لە هەمووھەموو سەرچاوە مێژووەکاندا لەباسی ئەدەبی و هۆزایەتیداھۆزایەتیدا ناوی قوبادی جێگەی بەرزە و ئەم ناوە ئاشنایە لەنێو میلەتی کورددا.

== چەند دێڕێک لهلە مێژوو ==

لهلە سەردەمی (ئەمان اللە خان) والی سنە موئمین بەگی قوبادی سەرۆکی قوبادی و باوەجانی و ئەتوانین بڵێن سەرۆکی جاف بووە لەو سەردەمەدا، ئەمان اللە خان لەگەڵ محمد حسن خانی کوڕی دەبێتە کێشەیان محمد حسن خان پەنا ئەهێنێتئەھێنێت بۆ موئمین بەگ و دێتە ناراو کە پایتەختی قوبادیە، موئمین بەگ لەو شەڕەی نێوان کوڕ و باوک پشتیوانی محمد حسن خان دەکات، محمد حسن خان کوڕێکی ئازاو بەتواناتوانا دەبێت و لەگەڵ باوکی لە شوێنێک بهبە ناوی تم تم بەناچاری سوپای کوڕ و باوک ئەدەن بەیەکدا و محمد حسن خان زۆر بە سوپاکەی باوکی ئەهێنێئەھێنێ و خەریکە ئەیشکێنێت، خزمەتکارێکی ئەمان اللە خان بەناوی میرزا لە بێ ئاگایی محمد حسن کەڵک وەردەگرێت و زەبرێکی قورسی لێدەوەشێنێت و بە برینداری باش کەمێک کۆچی دوایی دەکات، بەبیستنی ئەم هەواڵەھەواڵە ئەمان اللە خان زۆر دڵتەنگ دەبێت، موئمین بەگیش دەگەڕێتەوە ناراو، هەرھەر لەو سەروبەندەدا ئەمان اللە خان کچێکی پاشای قاجار بۆ کوڕێکی بەناوی خوسرەو خان مارەدەکات محمد حسن خان لەبەر ئەم باسە کێشەی لەگەڵ باوکیدا هەبوو،ھەبوو، امان اللە خان هەمووھەموو سەرۆک عەشیرەتەکان بانگێشت دەکات بە موئمیین بەگیشەوە و ئەچن بۆ تاران تا کچی پاشای قاجار بۆ کوڕەکەی بهێنێت،بھێنێت، لەکاتی گەشتنی ئەمان اللە خان ڕمبازی و شمشێر بازی دەبێت کەسێک لەناو گۆڕەپاندا نمایش دەکات و توانای خۆی نیشانی ئامادەبوان دەدات، ئاماژە بۆ ئەو خەڵکە دەکات یەکێکیان بێنە بەرامبەری بەڵام کەس ئامادهئامادە نابێت، موئمین بەگ بێ ئەوەی ناوی خۆی ئاشکرا بکات ئەچێتە گۆڕەپان و لەگەڵ قولی شا ئەدەن بەیەکدا و بە لێدانێکی خێرا موئمین بەگ قولی شا دەکوژێت، پاشای قاجار داوای ئەو کەسە دەکات کە پاڵەوانەکەی کوشتووە و ئەمان اللە خان و سەرۆک عەشیرەتەکان بانگ دەکات و ئەوانیش ناوی موئمین بەگی پێنادەن، دەڵێن سوار چاکێک بووە لەنێو ئەم هەمووھەموو سوارچاکەدا چۆن بتوانین بیدۆزینەوە، دوایی تەواو بونی ئاهەنگەکەئاھەنگەکە بۆ ماوەی یەک مانگ شا ئەمان اللە خان و سوپاکەی لای خۆی ئەهێڵێتەوەئەھێڵێتەوە باش ئەوەی بکوژی قولی شای ئاشکرا نابێت بەناچاری ڕێگە بهبە ئەمان اللە خان دەدات بگەڕێتەوە، پاش گەیشتنیان بە کوردستان واتە سنە ئەمان اللە خان دەزانێت موئمین بەگ بکوژی قولی شایە ئەمە وەک دەرفەتێک بەکارئەهێنێبەکارئەھێنێ تا وەک تۆڵە سەندنەوەیەک ئەم مەسەلەیە بجوڵێنێ دژی موئمین بەگ چونکە لەکاتی کێشەکەیدا لەگەڵ محمد حسن خانی کوڕی پشگیر نەکردووە لەبەر ئەمە بۆ ماوەی یەک ساڵ لای خۆی ئەیهێڵێتەوە،ئەیھێڵێتەوە، ڕۆژێک ئەمان اللە خان ئەڵێت بە موئمین بەگ پێمخۆشە لەبەرچاوی خۆم ڕم بازیەکم بۆ بکەی، هەرھەر ئەسپێکی بۆدێنن بەدڵی نابێت و داوای ئەسپەکەی خۆی دەکات و بۆی دێنن کە ناوی ئەسپە بۆلاش بووە لەکاتی مەشقەکەدا موئمین بەگ ئەسپەکەی غاردەدات و لەدەستی ئەمان اللە خان دەربازی دەبێت و دێتەوە ناراو لەوێشەوە دێتە سلێمان و لە بازیان کۆچی دوایی دەکات، باش مردنی خزم و برا و کەسەکانی و عەشیرەتی قوبادی دەبیستت کە کۆچی دواییکردووە دێن بەشوێنیدا و دەیبەنەوە ناراو لەوێ بەخاکی ئەسپێرن.

لەکاتی گەڕانەوەی تەرمی موئمین بەگدا ئەو کۆڕەی لەگەڵیدابوون بە دوو دێڕ شیعر ناڕەحەتی و دڵتەنگی خۆیان دەربڕوە بۆ ئەم کەڵە پیاوە بەتواناتوانا و ناودارە و ووتوویانە:

== تیرە و خێڵەکانی قوبادی ==

۱ تیرەی بەگزادە، ۲ تیرەی میرکی، ۳ تیرەی قەلانی، ٤ تیرەی کۆرەی، ٥ تیرەی مەلازۆراوی، ٦ تیرەی بازانی، ۷ تیرەی مامەنان، ۸ تیرەی تەنگی ئەژدیها،ئەژدیھا، ۹ تیرەی نەیجانی، ۱۰ تیرەی الیاخەی، ۱۱ خێڵی نەختە، ۱۲ تیرەی زلانی، ۱۳ خێڵی داود، ۱٤ خێڵی فەیاد، ۱٥ خێڵی وەیسە، ۱٦ خێڵی بــاوا، ۱۷ خێڵی ڕەمەزان، ۱۸ خێڵی مەیتاو، ۱۹ تیرەی پشماڵە، ۲۰ تیرەی کڵاشی، ۲۱ تیرەی مەنوچەری، ۲۲ تیرەی حسن علی، ۲۳ تیرەی مستەفا بەگی، ۲٤ تیرەی سمایل ئاخە (ئیسماعیل ئاغایی) لە پێج خێڵ پێکدێن: هۆخلوگی،ھۆخلوگی، ئاغلی بەگی، شاوەیس ئاخەی، مەسور ئاخەیی، عەلی ئاخەیی. لهلە ساداتی پیر خدری شاهۆنشاھۆن و پاشماوەی بنەماڵەی قوباد بەگن..

== گوندەکانی ناوچەی قوبادی ==

== سەرەتا گوندەکانی ( گەرمەسێر ) ==

۱ دەربەند دەهۆڵ،دەھۆڵ، ۲ شاوەڵەد، ۳ داریزەنگەنە علیا، ٤ داریزەنگەنە سفلی، ٥ تق تق علی آقائی، ٦ دوڵە وشک، ۷ خوک آخلە، ۸ بانی چنور، ۹ کلارە میرکی، ۱۰ ابدالان میرکی،۱۱ ئەسپەر، ۱۲ کاک میرکی، ۱۳ دەرهدەرە ژاڵە علیا، ۱٤ دەرهدەرە ژاڵە سفلی، ۱٥ قەلانی، ۱٦ خراتە ی قەلانی، ۱۷ ناحیەی- ئەزگڵە، ۱۸ کۆرەی، ۱۹ وەزیر ئاباد، ۲۰ سورمەر، ۲۱ شێرپەڕ، ۲۲ قەیتول، ۲۳ خڕنوبان، ۲٤ زاڵە کۆسە، ۲٥ دەرە زۆرینەی بازان، ۲٦ گندم بان، ۲۷ تلەتوو، ۲۸ کەژە چەرمەڵە، ۲۹ ابداڵان خێڵی فەیاد، ۳۰ پشت گاڕێ ی خێڵی، فەیاد، ۳۱ گووڵاڵە، ۲۳ باندار کوێخا عزیز، ۳۳ تازە دەبانە دارسمک، ۳٤ باندار کوێخا عیدللە، ۳٥ هەنجیربوس،ھەنجیربوس، ۳٦ سید مراد خیل بابای ایل قبادی، ۳۷ئیمام حسن.

گوندەکانی ( کوێستانی ) ناوچەی عەشیرەتی قوبادی:

۱ زلان قبادی، ۲ بانی میران، ۳ پیل زلان قبادی، ٤ خێلی سیدعالی قبادی، ٥ سورە توو، ٦ چمەنزار، ۷ هەسێرھەسێر ، ۸ سیاران ی نهراب،نھراب، ۹ کانی بلور نهراب،نھراب، ۱۰ بانی گلان نهراب،نھراب، ۱۱ دێڕەش نهراب،نھراب، ۱۲ علی ئاقای نهراب،نھراب، ۱۳ تازە فولادی، ۱٤ گوێزان فولادی، ۱٥ دێڕەش فولادی، ۱٦ چکول ابادی، ۱۷ دە فتح اللە فولادی، ۱۸ ملە زماونان فولادی، ۱۹ شخسە فولادی، ۲۰ کانی سواران فولادی، ۲۱ دێی دراز فولادی، ۲۲ قڵاگە فولادی، ۲۳ سنگ سیا فولادی (بەردە ڕەش)، ۲٤ پیرپوشین فولادی، ۲٥ سوال آباد فولادی، ۲٦ لاباخ میرکی، ۲۷ دهکدەدھکدە حاجی کاکە باش، ۲۸ بر کوڕ بازان، ۲۹ کیکەنی زلان، ۳۰ خیل فیاد پوژنە و بازان کیکن.

== سەرچاوەی ئەم بابەتە: ==

۱ بەڕوێن. ۲ تۆوشکێ، ۳ کانی پاشا، ٤ کانی وەیسکێ، سنوری دەستکردی نێوان باشوور و ڕۆژهەڵاتیڕۆژھەڵاتی کوردستان کەوتووەتە نێوان ئەم چوار گوندەی باشوور و گوندەکانی ڕۆژهەڵاتڕۆژھەڵات کە ٦۷ گوندە و یەکێک لە گوندەکانی ناوچەی قوبادی شارۆچکەی ( ازگڵە )یە لە ئێستادا ناحیەیە..

گوندەکانی ناوچەی قوبادی هەموویانھەموویان لەیەک سنوری جوگورافی دانەەبڕاودان.....