ویکیپیدیا

ڕێژەی زێڕین: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
ب بۆت زیادکردن: ar, ast, bar, bg, bn, bs, ca, cs, da, de, el, eo, es, et, eu, ext, fa, fi, fr, fy, gl, he, hr, hu, ia, is, it, ja, ka, kk, ko, la, lb, lmo, lt, lv, ml, nl, no, oc, pl, pms, pt, ro, ru, scn, sh, simple, sk, sl, sq, sr, sv, ta,
ب بۆت چاکسازی: ro:Secțiunea de aur; دەستکاریی جوانکاری
ھێڵی ٢:
 
 
لە [[بیرکاری]] و ھەروەھا لە [[ھونەر|ھونەرەکانیشدا]]، دوو [[چەندێتی|بڕ]] لە حەنای یەکترا دەبنە خاوەنی '''ڕێژەی زێڕین''' ئەگەر [[ڕێژە|ڕێژەی]] کۆی ئەو دوو بڕە بە بڕە گەورەترەکە [[یەکسانی (بیرکاری)|یەکسان بێ بە]] ڕێژەی بڕە گەورەترەکە بە بچووکترەکە. ڕێژەی زێڕین نەگۆڕێکە لە بیرکاریدا کە [[گەورەیی (بیرکاری)|مەزناھییەکەی]] نێزیکەی 1١.6180339887٦١٨٠٣٣٩٨٨٧ دەبێ.<ref>لە درێژەدا چۆنێتیی بەدەستھێنانی ھەندی نەگۆڕەکە ڕوون کراوەتەوە.</ref> بێجگە ڕێژەی زێڕین، '''ڕێژەی خودایی'''<ref>[[لووکا پاچۆلی]] بیرکاری سەردەمی ڕێنێسانس کتێبێکی نووسیوە بە ناوی ''De divina proportione'' واتە ''ڕێژەی یەزدانی''.</ref>، '''ڕێژەی دوور و ناوین'''<ref name="Euclid">ئیقلیدس، ''[http://aleph0.clarku.edu/~djoyce/java/elements/bookVI/bookVI.html توخمەکان]''، کتێبی ٦، پێناسەی ٣.</ref> و چەند ناوێکی تریشی ھەیە. بۆ نیشاندانی ئەم ڕێژەیە زیاتر پیتی [[ئەلفوبێی یۆنانی|یۆنانیی]] [[فی]] ('''φ''') بەکار دەبردرێ.
 
ئەو وێنەیەی لای چەپ چەشنێک شرۆڤەی [[ئەندازە|ئەندازەیییە]] کە گەر بمانەوێ بە کەڵکوەرگرتن لە [[جەبر]] دەری ببڕین دەبێتە:
ھێڵی ٤٩:
پێنجلایەکی ڕێکیشی تێدایە، ھێمای [[پایتاگۆرسپەرستان]] بوو.
 
یەکەم پێناسەی نووسراوی ڕێژەی زێڕین لە [[توخمەکانی ئیقلیدس|توخمەکانی]] [[ئیقلیدس|ئیقلیدسدا]] ھاتووە: "دەوترێ ڕاستەھێڵێک لە ڕێژەی دوور و ناویندا لەت کراوە، ئەگەر گشت ھێڵەکە بەرامبەر بە لەتە گەورەکە وەکوو گەورەکە بەرامبەر بە بچووکەکە وا بێ."<ref name="Euclid"></ref> ئیقلیدس ھەروەھا چۆنێتیی لەتکردنی ھێڵەکەشی ڕوون کردۆتەوە.
 
ناوی "ڕێژەی دوور و ناوین (extreme and mean ratio)" ئەو زاراوە سەرەکییە بوو کە لە سەدەی سێھەمی پێش زایینەوە بەکار دەھێنرا<ref name="Euclid"></ref> ھەتا نزیکەی سەدەی ١٨ھەم.
 
دیرۆکی نوێی ڕێژەی زێڕین بە پەرتووکەکەی [[لووکا پاچۆلی]]‌یەوە دەست پێ دەکا: ''[[سەبارەت بە ڕێژە یەزدانییەکان]]'' (''De divina proportione''). ئەم پەرتووکە ساڵی ١٥٠٩ بڵاو کرایەوە و توانی ھزری زۆرێک لە ھونەرمەندان، تالارسازان، زانستیاران، بیرکاران و عاریفان گرفتاری خۆی بکا.
 
یەکەم ئاماژەیەک کە لە مێژوودا بە ھەندی ڕێژەی زێڕین کراوە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٥٩٧؛ لەو ساڵەدا، [[میشائیل ماستلین]] لە نامەیەکدا کە
بۆ [[یۆھانس کێپلەر]] نووسیویەتی، ھەندی ئاوەژووی ڕێژەی زێڕینی نزیکەی 0٠.6180340٦١٨٠٣٤٠ مەزەندە کردووە.
 
== بەکاربردن و بەدیکردن ==
=== جوانیناسی ===
لەگەڵ دەستپێکرانی [[ڕێنێسانس]]، کۆمەڵێک ئەدەبی نوێ لەسەر [[جوانیناسی]]ی ڕێژەی زێڕین گەشەی کرد. ئەمە ئەوەی لێ کەوتەوە کە تالارسازان، ھونەرمەندان، پەرتووکداڕێژان و کەسانی دیکە ھان دران بۆ بەکاربردنی ڕێژەی زێڕین لە پێوەندییە ڕەھەندییەکانی کارەکانیاندا.
 
یەکەم و کارتێکەرترینی ئەمانە ''سەبارەت بە ڕێژە یەزدانییەکان''-ی [[لووکا پاچۆلی]] بوو، پەرتووکێکی سێ-بەرگی کە لە ١٥٠٩ بڵاو کرایەوە. پاچۆلی، ڕاھیبێکی [[فرانسیسکەن]]، زۆرتر وەکوو بیرکارێک ناسرابوو، بەڵام ھۆگری تامەزرۆی ھونەریش بوو. ''سەبارەت بە ڕێژە یەزدانییەکان'' بیرکاریی ڕێژەی زێڕینی کەندوکۆڵ دەکرد. ئەم پەرتووکە کەریگەرییەکی زۆری لەسەر نەوەکانی داھاتووی ھونەر دانا.
 
=== سروشت ===
لە ناوەڕاستەکانی سەدەی نۆزدەھەم، [[ئادۆڵف زیزینگ]]، دەروونناسێک کە زۆر ھۆگری بیرکاری و فەلسەفە بوو، توانی لە دەمارەکانی ناو گەڵای گیاکان و پەلکێشیی لقەکانیاندا ڕێژەی زێڕین بەدی بکا. ئەمە زۆر سەرنجی ڕاکێشا و پاش ئەوە، ئەو تۆژینەوەکانی خۆی پەرە پێدا و سەرنجی دا لە ئێسکەپەیکەری ئاژەڵان و دەمارەکانی لەشیان، لە ئاوێتە کیمیایییەکان و ئەندازەی بلوورەکان، تەنانەت لە چۆنێتیی بەکارھێنانی ڕێژەکان لە خەباتە ھونەرییەکاندا. بە سەرسووڕمانێکی زۆرەوە، لە ھەمووی ئەو دیاردانەدا، زیزینگ ڕێژەی زێڕینی بەدی کرد.
 
ھێڵی ١١٦:
[[pms:Nùmer d'òr]]
[[pt:Proporção áurea]]
[[ro:Secțiunea de Auraur]]
[[ru:Золотое сечение]]
[[scn:Nùmmuru d'oru]]
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/ڕێژەی_زێڕین»