یەکێتیی سۆڤیەت: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
تاگەکان: دەستکاریی مۆبایل دەستکاری بە بەرنامەی مۆبایل |
تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی مۆبایل دەستکاری بە بەرنامەی مۆبایل |
||
ھێڵی ٩٧:
* ٧ی تشرینی دووەم ڕۆژی گەورەترین شۆڕشی سۆشیالیستی ناسراو بە شۆڕشی ئۆکتۆبەر
== ھەڵوەشانەوەی یەکێتی سۆڤیەتی ساڵی ١٩٩١ ==
یەکێتی سۆڤێت کە بە رابەرایەتی ڤلادیمیر لینین لە 1917 بۆ 1922 دامەزرا و لە 15 کۆمار پێكهاتبوو کە بە یەکێتی سۆڤێت ناسراوە .لە ساڵانی 1980 جلەوی ڕۆژهەلاتی ئەوروپای لە دەست دا .بەڵام بەتەواوی لە سەرەتای 1990 دا ئەوروپای لەدەست دا بەهۆی سەربەخۆ بوونی کۆماری (لیتوانی.ستۆنی.لیتۆنی)
یاسای بنەڕەتی یەکێتی سۆڤێت ڕێگای دابوو کە 15 کۆمارەکەی دەستی لە هەر کات و ساتێ دا بێ سەربەخۆ بن.سەربەخۆ بوونی ئەم کۆمارانە بە دوای یەکدا سیاسەتی سۆڤێتی لاواز کرد.
سەربەخۆ بوونی ئەم سێ کۆمارە بۆشاییەکی زۆری لە سۆڤێتدا پەیدا کرد.ئەم بۆشاییە ش بەهۆی گۆرانکاریەکانی گۆرباشۆڤ لە بناغەی سۆڤێتدا وای کرد کە لە ماوەیەکی کورتدا سۆڤێت بروخێ.
وە هۆکاری تریش زۆرن بە تایبەت بوریس یەلتسن کە هاوڕێی گۆرباشۆڤ بوو.
یەڵتسن لە یەکەمین کۆنگرەی شوعیەتدا (کۆمەنیست)کە لەسەردەمی گۆرباشۆڤدا ئەنجام درا .وتارێكی پێشکەش کرد کە لایەنگری پرۆسترۆیکا و بەرنامەکانی گۆرباشۆڤی دەکرد.گۆرباشۆڤیش لە مۆسکۆ پۆستێكی پێدا .
دەتوانین بڵێین هۆکارێك کە یەکێتی سۆڤێت لە کۆتاییەکانی سەدەی بیستەم هەرەسی هێنا یەلتسن بوو.
---------------------------2------------------
لە سەرەتای ساڵی 1991 حیزبی کۆمەنیستی ڕووسیا .یەکێتی لە دەست دابوو بەهۆی سەربەخۆبوونی کۆمارەکان و نەمانی کەسە مەزنەکان .وە ناکۆکیەکانی گۆرباشۆڤ و یەلتسن .بەواتایەکی تر دوو هاوڕێ وڵاتێكیان بەڕێوە دەبرد کە ڕێك نەدەکەوتن لەسەر کاروبارەکان .هەر چەندە حوکمی رەها بە دەست گۆرباشۆڤ بوو.
سوپا بەهێزەکەی یەکێتی سۆڤێت تاکە فاکتەری یەکگرتنەوەی کۆماری دایک بوو .بەڵام هەموو شتێ لە 1991 دا پێچەوانە بۆوە .کۆماری گورجستان کە لە ئپریلی 1991 دا سەربەخۆ بوو لە هێزی سوپای کۆمەنیستی کەمکردەوە.وە ئەمەش چەندین بزووتنەوەی سەربەخۆبوون لەو سوپا بەهێزەی پێكهێنا و لە جلەو چوونە دەر
لە گەڵ دەستپێكی ئەم شۆڕشانەدا .گۆرباشۆڤ دەستی لە کارکێشایەوە.
دەستلەکارکێشانەوەی گۆرباشۆڤ و هاتنی یانیۆڤ کارێكی زۆر هەڵە بوو لە کۆتاییەکانی حوکمی سۆڤێتدا .
-------------------------3-----------------------------
بەرلەوری بچینە سەر ئاکام و دەرئەنجامەکامی 19ی ئووتی 1991 .پێویستە بە کورتی باسی هۆکارەکانی شکستی کودەتا ڕزگاری خوازەکان بکەین .
هۆکاری یەکەم :- دەستتێوەردانی سیاسی چەند وڵاتێكی خۆرئاوا .بەتایبەت ئەمریکا
دووەم :-دژایەتی کردنی خەلکی ڕووسیا لەو بیرو ڕایەی کە هەبوو دەربارەی یەکێتی سۆڤێت .
زۆرێك پێیان وابوو کە پارتی کۆمەنتیست باشترین پارتە و لایەنگری سەختیان دەکرد .
یەکێ لەوانە ''سێرگی شویگۆ"" و ""سێرگی لاڤرۆڤ"" کە ناڕەزایەتیان دەردەبری لەبەرامبەر کودەتا چییەکانی مۆسکۆ
ئەم دوو کەسایەتیە ئێستا وەزیری بەرگری و دەرەوەی ڕووسیان .
هۆکاری سێیەم :-بناغەی کودەتاکە بابەتێكی بەهێز نەبوو و نیوەچڵ بوو.کە نەدەتوانرا پشتی پێ ببەسترێ بۆ کودەتا .
هۆکاری چوارەم :-گۆرانکاری لە بیر و ڕای کودەتا لەلایەن ڤلادمیر کریۆچكۆڤ .
هۆکاری پێنجەم :-دەستلەکارکێشانەوەی وەزیری بەرگری ((یازۆڤ)) و هاتنی لۆکیناڤ
ڕێكخراوی 'گرادۆسکی کراگرۆڤ' هەموو ئەم هۆکارانەی بە شکستی کودەتا و هەروەها هەرەس هێنانی یەکێتی سۆڤێت داناوە .وە هەروەها پەرتەوازە بوونی سوپای کۆماری دایک و لاوازبوونیان هۆکاری شەشەمی شکستن .
-------------------------------4------------------------
گۆرباچۆڤ بە پێگەیەکی لاوازەوە گەڕایەوە مۆسکۆ .و شەپۆلی سەربەخۆ بوون لە یەکێتی سۆڤێت بەردەوامی هەبوو .وە یەلتسن سەرۆک کۆماری ڕووسیا ڕۆڵی زۆری گێڕابوو لە شکست پێ هێنانی کودەتا .
وە دوو ئەندامە کەی کۆمەنیست و K.G.B سێرگی شویگۆ و لاڤرۆڤ بێدەنگیان هەلبژارد و هەلوێستیان نەما .ئەمەش پلانی پوتین و یەلتسن بوو .
گۆرباچۆڤ ناچاربوو بکەوێتە ژێر دەستی سەرۆک کۆمار بۆ بووژاندنەوەی وەزارەتی بەرگری و چەند وەزارەتێكی تر لەسەر بنەمای 6 خالی سەرەکی .
گۆرباچۆڤ بەبڕیارێك هەموو بارەگا حزبیەکانی کۆمەنیستی داخست و قەدەغەی کرد بکرێنەوە .ئەمەش لە کاتێ دابوو سۆڤێت چەند مانگێكی مابوو بڕوخێ .وە ڕای گەیاند پارتی کۆمەنتیست نابێ هەرگیز ڕێگر بێ لەبەردەم خەلکدا کە چیان دەوێت .سۆڤێت بەرەو هەرس دەروات .وە ڕێگەی دا بە چەند کۆمارەکەی تر کە سەربەخۆ بن.
وە ئامانجی گۆرباچۆڤ ئەوە بوو 'حزبی کۆمەنیست 'هەڵوەشێنێتەوە بە هەر ڕێگایەک بێ .
لە مانگی 6 ی 1991 یەلتسن و گۆرباشۆڤ لە پرۆگرامێكی تەلەڤیزۆنیدا بە هاوبەشی ڕایان گەیاند
((پارتی کۆمەنیستی لە وڵاتی ڕووسیادا هەر لە سەرەتاوە بە بنەمایەکی چەوت 70 ساڵ حوکمی نادروستی کردووە.بۆیە لاریمان نییە لە هەلوەشاندنەوەیی و هەلدانەوەی لاپەرەیەکی نوێ لە مێژووی ڕووسیادا.ئێستا کۆمۆنیزم هیچ ئەزموونێکی نەماوە لە ڕووسیادا.بۆیە پێویستە هەلبوەشێتەوە .وە بەهەلوەشانەوەشی یەکێتی سۆڤێتیش نامێنێت.....))
وە گۆرباشۆڤ لە وەڵامی پرسیارێكدا وتی
((ڕاشکاوانە بڵێم 70 ساڵ بەر لە ئێستا کۆمەنیزم شکاوە لە ولاتی ئێمەدا بەڵام ستالین نەیویست دان بەشکستدا بنێت و بە کودەتا کۆمەنیستێكی سەقەتی دروست کردەوە و تا ئەمرۆی هێنا.من ڕاستگۆم .پێویستە خەلکیش ئەمە بزانێ کۆمەنیست و یەکێتی سۆڤێت بووە دەرسێک بۆ ئێمە.هەرگیز ئەمە دووبارە نابێتەوە....))
وە یەلتسن بە و پەری سەر شۆڕیەوە دەیوت ((ئەگەر کۆمەنیست نەبایە وڵاتێك بە ناوی ئەمریکا و هاوپەیمانی ئەمریکاوە نەئەبوو.هەڵەکان لە خۆمان بوو.دەبوا زووتر ڕازی باینایە ))
----------------------ڕۆژەکانی کۆتایی -------------------
لە پاش ئەم پرۆگرامە یەکێتی سۆڤێت چەند ڕۆژێكی مابوو .7 کۆمار سەربەخۆببوون لە ماوەی هەفتەیەکدا .سوپا بەهێزەکەی لەدەست دا.گرنگترین شت دڵی خەلکی لە دەست دا .... لاواز بوونی سۆڤێت دەگەڕێتەوە بۆ سەربەخۆ بوونی چیچان و ئەوانی تر بە دوایدا .بەڵام ئەوەی گرنگە ئەوەیە
لە کۆتاییدا بەرپرسانی کۆمەنیست هاتنە سەر خەت و دانیان بەشکستی پارتەکەیاندا نا و دەستیان لەکارکێشایەوە .پاش ئەوەی 70 ساڵ بە ڕێبازێكی چەوت ی ستالینیزم
حوکمی ڕووسیا و 14 کۆمارەکەی تریان کردووە .گۆرباشۆڤ لە کۆتایی ئەم حوکمەدا دەیویست یەکیەتیەکی تازە لە نێوام 15 کۆمارەکەدا پێكبێنێ کە ئەمانەن .....
((ڕووسیا.ئۆکراین.بیلاڕووس.ئازەربایجان.ئەرمینیا.قەزاقستان.ئۆزبەکستان.تاجیکستان.تورکمانستان.قیرغستان))و پاراستنی سەربەخۆییان بە ناوی ((کۆمەلەی ولاتانی سەربەخۆی هاوبەش)) کە تیایدا حکومەتی ناوەندی پەیوەندی بەهیچ کام لە هاوپەیمانەکانیەوە نەبوو .
لە شەوی کریسمسی 1991 گۆرباشۆڤ دەستی لە پۆستی سەرۆک کۆماری ڕووسیا هێنا .کە ئیتر هیچبوونێكی وەک واقع نەمابوو .....
-----------------------------
== سەرچاوە ==
| |||