دیواری بەرلین: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب سەرچاوە+ چاککردنەوەی هەڵەی زانستی (وتووێژ) |
|||
ھێڵی ١٦:
پەڕگە:Berlin Wall 1961-11-20.jpg|کرێکارانی ئاڵمانیای ڕۆژئاوا لەکاتی دروستکردنی دیواری بەرلین ساڵی ١٩٦١
</gallery>
دیوارێ بەرلینێ
دیوارێ بەرلینێ (ب زمانێ ئەلمانی: بەرلینەر ماور) دیوارەکی درێژ ھەر دوو رەخێن بەرلینێ ژ ئێک جودا دکەت د ناڤبەرا رۆژھەلات و رۆژئاڤا و ھەرێمێن دەوروبەر ل ئەلمانیا رۆژھەلات دا. ئارمانج ژ ئاڤاکرنا دیواری سینۆردارکرنا ھاتوچوونێ ل ناڤبەر بەرلینا رۆژئاڤا و ئەلمانیایا رۆژھەلات بوو. ل ١٣ تەباخا سالا ١٩٦١ێ دەست ب ئاڤاکرنا ئەڤی دیواری ھاتیە کرن، سەرانسەری چەندین سالان ھاتیە بھێزکرن، لێ ل رۆژا ٩ێ ھەیڤا چریا دووێ ژ سالا ١٩٨٩ێ ھاتە ڤەکرن و پاشێ ژی ھاتە ھەرفاندن ب شێوەیەکی نیڤ تەڤاڤ.
پشتی ب دوماھیک ھاتنا شەرێ جیھانێ یێ دووەم ل سالا ١٩٤٥ێ، ئەلمانیا ھاتە دابەشکرن ل سەر سێ پارچەیێن داگیرکری ڤە ل دویڤ پەیمانا (یاڵتە)، ئەو دەولەتێن داگیرکەر ژی وەلاتێن ئێکگرتیێن ئەمریکا، ئێکەتیا سۆڤیێت، بریتانیا و فرنسا، ئەڤان ھەر چوار دەولەتان ئەلمانیا داگیرکری برێڤەدبر، پایتەختا رایخێ ئەلمانی یا بەرێ ئەو ژی ھاتە دابەشکرن ل سەر چوار دەڤەران، د ئەڤێ دەمێ دا شەڕێ سار دەسپێکر ل ناڤبەرا سەربازگەھا سۆشیالیست یا رۆژھەلات و رۆژئاڤایێ سەرمایەدار. و باژارێ بەرلینێ بوو ب دەپێ شانۆییا جەنگێن سیخوری و ھەوالگیریێ.
ل سالا ١٩٤٩ێ پشتی ئاڤاکرنا کۆمارا ئەلمانیایا ئێکگرتی (ئەلمانیا رۆژئاڤا) د ھەرێمێن داگیرکری دا ژ ئالیێ وەلاتێن ئێکگرتیێن ئەمریکا و بریتانیا و فرنساڤە و ئاڤاکرنا کۆمارا ئەلمانیا دیمۆکرات (ئەلمانیا رۆژھەلات) ل دەڤەرێن د دەستێ ئێکەتیا سۆڤیێت دا، شۆل ھاتەکرن ب بەردەوامی ل ھەر دوو رەخێن سینۆر ل پێناڤ پاراستنا دیواری و پاراستنا فاکتەرێن دابەشکرنا سیاسی بۆ وەلاتێ ئەلمانیا. د ناڤبەرا ئەلمانیا رۆژھەلات و ئەلمانیا رۆژئاڤا دا ب شێوەیەکی دەسپێکی پۆلیس و زیرەڤانێن سینۆری ھاتنە دانان، پاشێ ژی ژ رەخێ رۆژھەلات ڤە ھاتە سیاجکرن، ب فەرمی باژارێ بەرلینێ یێ دابەشکری بۆ چوار دەڤەران ڤالا بوو ژ سەربازان و سەربەخۆبوو ژ ھەر دوو دەولەتێن ئەلمانی یێن نوی، لێ ب ھەمواری رەوش نە یێ وەسا بوو، دەڤەرێن رۆژئاڤا ژ بەرلینێ وێ وەکی ویلایەتەک ژ ئەلمانیا رۆژئاڤا ددانە نیشان دان. و دژبەر ژ پەیمانێن راگەھاندی بەرلین ھاتە راگەھاندن پایتەختا کۆمارا ئەلمانیایا دیمۆکرات.
ب زێدەبوونا دژوارییا شەڕێ سار بزاڤا بازرگانی دھاتە بەندکرن ل گەل سەربازگەھا رۆژھەلات و بوو ب ئەگەرێ پێکدادانێن دیبلۆماسیێن بچووک یێن بەردەوام، زێدەباری بەریکانەیا خۆ ب چەککرنێ، دەست ب بھێزکرنا سینۆران ھاتەکرن، سینۆرێن کۆمارا ئەلمانیا دیمۆکرات نە بتنێ سینۆرێن پارچەیێن ئەلمانیا بوون، بەلێ سینۆرێن د ناڤبەرا سەربازگەھا رۆژھەلات و سەربازگەھا رۆژھەلات دەبوون، د ناڤبەرا قولپا وارسۆ و قولپا ناتۆ دا، واتە د ناڤبەرا دوو ئیدیۆلۆژیێن سیاسی یێن جودا دا، دناڤبەرا دوو جەمسەرێن ئابۆری و کەلتوری یێن مەزن دا.
و ژ دەمێ دامەزراندنا کۆمارا ئەلمانیا سۆشیالیست، ھژمارێن مەزن ژ وەلاتیان خۆ ڤەگوھاستن بۆ ئەلمانیا رۆژئاڤا، ب تایبەت ژی ب رێکا باژارێ بەرلینێ، چونکی تێدا کۆنترۆلکرنا سینۆر و چاڤدێریکرن گەلەک ب زەحمەتبوو. سینۆر د نیڤەکا باژێر و تاخان دا دەرباست دبوو. و دناڤبەرا سالا ١٩٤٩ ھەتا سالا ١٩٦١ێ نێزیکی سێ ملیون وەلاتیێن ئەلمان کۆمارا ئەلمانیا سۆشیالیست بجیە ھێلان. پارا پتر ژی ژ توێژا خوێندەبوون، ئەڤە بوو ب ھەرەشە ل سەر ئابۆرا ئەلمانیا رۆژھەلات و کارتێکرنا خۆ ل سەر دەولەتێ ب گشتی کر. دیوارێ بەرلین ئامرازەکبوو بۆ رێکگرتن ل بەر ئەڤێ کۆچبەریێ، بەری دیوار بھێتە ئاڤاکرن ھێزێن ئەلمانیا رۆژھەلات، چاڤدێری و ڤەکۆلینا بزاڤان دکر ل سەر رێکێن بەرەڤ رۆژئاڤایێ بەرلینێ ڤە دچن و دویڤچوونا پەنابەرا و مرۆڤێن قاچاخ دکر.
ل رۆژا ٩ێ چرییا دووێ ژ سالا ١٩٨٩ێ، پشتی دەرباستبوونا پتر ژ ٢٨ سالان ل سەر ئاڤاکرنا دیوارێ دابەشکرنا ئێک باژار و ئێک مللەتی ڤە، غونتەر شابۆڤسکی بەردەڤکێ فەرمی و سکرتێرێ دەستەیا ناڤەندییا دەزگەھێن راگەھاندنێ و ئەندامێ نڤیسینگەھا سیاسی یا پارتا سۆشیالیستا ئەلمان راگەھاند کو ئاستەنگێن ل بەر ڤەگوھاستنا د ناڤبەرا ھەر ئەلمانیا دا رابوونە ل دەمێ دیدارەکا رۆژنامەگەری دا ب خەلەتیڤە، چونکی نە یێ پشتراستبوو ژ دەمێ راگەھاندنا ئەڤێ چەندی ھێشتا، ئەڤە بوو ئەگەرێ گەنگەشەیەکا مەزن ل بەر خالێن دەرباستبوونێ ل دەڤ دیواری ژ ئالیێ وەلاتیان ڤە، ھژمارەکا مەزن ژ وەلاتیێن ئەلمانیا رۆژھەلات بەرێ خۆ دانە سینۆرێن ڤەکری بەرەڤ بەرلینا رۆژئاڤاڤە و ئەڤ رۆژ وەکی رۆژا ھەرفاندنا دیواری دھێتە نیاسین.
==سەرچاوە==
| |||