مالیک کوڕی ئەنەس: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ئیمام '''مالیکی کوڕی ئەنەس'''، ٩٣ک/٧١٥ز – ١٧٩ک/٧٩٦ز، یەکێکە لە چوار پێشەوا ناودارەکەی [[سوننە]]، مەزهەبیمەزھەبی مالیکی لە فیقهیفیقھی سوننەدا ئەگەڕێتەوە بۆی و یەکێکە لە گرنگترین پێشەواکانی فەرموودەکانی پێغەمبەر، لە دایکبووە ساڵی ٩٣ک ساڵی کۆچی دوایی ئەنەسی خزمەتکاری پێغەمبەر.

== نەژاد و مناڵەکانی ==

باپیری ئیمام مالیک لە گەورەکانی شوێنکەوتووەکان بووە و فەرموودەی لە [[عومەر]] و عائیشە و تەڵحە و ئە بوهورەیرەبوھورەیرە و حەسسانی کوری سابت گێڕاوەتەوە,

ئیمام چوار کور و کچێکی هەبووەھەبووە.

== ژیانی ==

شێوەی ئیمامی مالیک، مرۆڤێکی درێژی بە ھێزبووە ڕەنگی چاوەکانی شین بووە، کەم پێدەکەنی لەسەر ئەنگوستیلەکەی نوسرابوو (حسبنااللە ونعم الوکیل) لە ساڵی (٩٣)ی کۆچی لە شاری (مەدینە) لەدایکبووە، لە خیزانێکدا گەورە بوو کە سەرگەرم بوون بە زانستی فەرموودەوە، هەرھەر لە مناڵیەوە دەستی کرد بە داواکردنی زانست بە کاریگەری ئەو ژینگەیەی تیایدا ئەژیا،

[[قورئان|قورئانی پیرۆزی]] لەبەرکردووە و پاشان ڕوویکردۆتە لەبەرکردنی فەرموودە و سەرەتا تەنهاتەنھا لای ئیبن هورمزھورمز دەرسی وەرئەگرت، پاشان لای نافیع مەولای ئیبن عومەر و زانستێکی زۆری لێوەرگرت، هەروەهاھەروەھا لای ئیبن شەهابشەھاب هورمزیھورمزی وەریگرتووە کە یەکەم کەس بووە فەرموودەی نوسیوەتەوە لە مەدینەدا، لە مؤتەی مالیکدا ١٣٢ فەرموودەی لە فەرموودەکانی ئیبن شەهابشەھاب گیڕاوەتەوە هەروەهاھەروەھا لە جەعفەری سادق فەرموودەی گێڕاوەتەوە. و ژمارەی مامۆستاکانی گەیشتۆتە نزیکەی ٣٠٠ لە شوێنکەوتووان و ٦٠٠ لە شوێنکەوتووی شوێنکەوتووان.

=== کۆڕەکانی فەتوا ===

=== گەڕانی بەدوای زانست و زانیاریدا ===

=== ڕێزنانی لە زانست و فەرموودە ===

لە ڕێزنانیدا بوو بۆ زانست قسەی نەئەکرد بە دەست نویژ نەبووایە نە قسەی ئەکرد و نەیئەنووسی و فەزڵی هیچھیچ شوێنێکی نە ئەدا بەسەر مەدینەدا.

===بەهرەکانی بەھرەکانی ===

خوا بەهرەوەریبەھرەوەری کردبوو لە زۆر ڕووەوە لەوانە؛

* لەبەرکردن؛ ئەڵێن کە ئیمام زۆر بیرتیژبووە و تەنهاتەنھا لە یەک کۆڕی دانیشتندا زیاتر لە چل فەرموودەی لەبەرکردووە.

* خۆڕاگری و بە ئارامی

* دڵسۆزی لە داواکردنی زانستدا بۆ نزیکبوونەوە لە خوا.

* گەڕانێکی باشی هەبووەھەبووە لە گێڕانەوەی فەرموودەدا، و وردبینی تیاکردوون وئەوی زۆر دڵنیا و جێگیر نەبووبێت نەیگێڕاوەتەوە.

* کەسایەتی ناسی و خۆشەویستی.

== دەربارەی ئیمام ووتراوە ==

* ئە بووعو بەدیلای مە قدیسی فە رموویەتی: مالیک ئیمامێکی فەرمودەناسی گەورە و بێشەوای شاری مەدینەیە.

* ئە بوویوسف فەرمویەتی: کە سم لەوسیانە زاناتر نەبینیوە ([[ئەبووحەنیفە]] و مالیک و ئیبن ئەبوولەیلا)

* ئە سەدی کوڕی فوراد فەرموویەتی: ئەگەر دەتەوێ ڕەزامەندی خودا بە دەست بھێنی بەدوای ئیمامی مالیک بکەوە.

* ئیبن موبارەک فەرموویەتی؛ ئەگەر پێم بڵێن پێشەوایەک بۆ نەتەوە هەڵبژێرە،ھەڵبژێرە، ئەوا ماڵیک هەڵئەبژێرمھەڵئەبژێرم.

* یەحیای کوری سەعید فەرموویەتی؛ مالیک پێشەوای باوەردارانە لە فەرموودەدا.

== لەووتەکانی ئیمام ==

* ئەکەر پیاو مەدحی خۆی کرد جوانی دەم وچاوی ئەڕواو نامێنێ.

* لەڕۆژی قیامەتدا مرۆڤ بە ھەردوچاوی خۆی جوانی خوای گەورە دەبینێ.

* زانست نورێکە خوای گەورە لە ناودڵی مرۆڤ دایدەنێت، زانست بەزۆری ڕیوایەت کردن نییە.

== مامۆستاکانی ==

* ئیبن هورمزھورمز

* ئەبو زناد

* نافیع

* ئیمام جەعفەری سادق

* ڕەبیعە موحسین

* ئیبن شەهابشەھاب

* یەحیا کوری سەعید

* سەعید مفبری

* عامر کوڕی عەبدوڵڵا کوڕی زوبەیر

* ئیبن منکدر

* عەبدوڵڵا کوڕی دینار

== فێرخوازەکانی ==

زۆربەی پێشەواکانی لە سەردەمی ئیمام مالیکدا دەرکەوتوون فێرخوازی بوون، و لە هەمووھەموو لایەکەوە خوێنکاری هەبووەھەبووە و و حەجاجەکان سەردانی مزگەوتی پێغەمبەریان ئەکرد و لە دەوری دادەنیشتن و زانستیان لێ وەردەگرت، و زەهبیزەھبی ئاماژەی پێداوە کە نزیکەی ١٤٠٠ فێرخوازی هەبووە،ھەبووە، لەوانە؛

* [[ئیمام شافعی]]

* عەبدول ڕەحمان کوری قاسم

* عەبدوڵڵا کوری وەهبوەھب

*ئەسهەب ئەسھەب کوری عەبدول عەزیز قەیسی

* ئەسەد کوری فورات

* عەبدول مەلیک کوڕی عەبدول عەزیز ماجشون. ...هتدھتد.

== دانراوەکانی ==

مؤتە (الموطأ) لە گرنگترین دانراوەکانیەتی کە بە دەستی خۆی نووسیویەتی نزیکەی چل ساڵ سەرگەرمی نووسینی بوو، و هەمووھەموو پێشەواکان دانیان پێدا نابوو بە یەکەمی لە ناو هەمووھەموو کتێبەکانی فەرموودەدا لە سەردەمی خۆی و دوای سەردەمەکەی تا سەردەمی ئیمامی بوخاری.

* الرد علىعلی القدريةالقدریة.

* رسالة فيفی القدر.

*كتاب کتاب النجوم والحساب مدار الزمن.

* رسالة فيفی الأقضية،الأقضیة، لە ١٠ بەشدا.

*تفسير غريبتفسیر غریب القران.

* کۆمەڵێک نامەی فیقهی،فیقھی، نزیکەی ٣٦ هەزارھەزار بابەتی لێ گێڕدراوەتەوە و ناونراوە بە (المدونة الكبرىالکبری).

== وەفاتکردنی ==

دوای ژیانێکی درێژ و پڕ لە زانست مالیکی کوری ئەنەس کۆچی دوایی کرد لە ڕەبیعولئەوەلی ١٧٩ک بەرامبەر ٧٩٥ز، لە تەمەنی هەشتاھەشتا و سێ ساڵیدا، ئەمیری مەدینە نوێژی لەسەرکرد و بەشداری کرد لە مەراسیمی دفن و ناشتنیدا، نیژرا لە بەقیع.

== ئەم بابەتانەش ببینە ==

* [[مەزهەبیمەزھەبی مالیکی]]

* [[چوار پێشەواکەی سوننە]]

== سەرچاوەکان ==

*التاريخ الكبيرالتاریخ الکبیر والمعارف - ابن قتيبةقتیبة.