مووسا: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''مووسا''' (بە [[عەرەبی]]: موسى،موسی، بە ئینگلیزی: Moses) لە ئایینەکانی [[ئایینی جوولەکە|جوولەکە]]، [[فەلە]] و [[ئایینی ئیسلام|ئیسلام]]دا پێغەمبەرێکی خودایە. مووسا لە [[فاقوس]] لە [[پارێزگای شەرقییە (میسر)|پارێزگای شەرقییە]]ی [[میسر]] کە ناو دەبرا بە خاکی جاسان (Goshen) لەسەردەمی [[فیرعەون]]ەکاندا، لەدایکبووە و ژیاوە. ناوی مووسا، لە عیبریدا بە מֹשֶׁה (بە لاتینی Moshe) هاتووە،ھاتووە، واتا لە ئاودا دەرهێنراو،دەرھێنراو، چونکە لە ئاودا دۆزییانەوە و دەریانهێنادەریانھێنا. جولەکە بە مووسای مامۆستا ناوی دەبەن و لە لایان گرنگترین [[پێغەمبەر]]ە <ref>Deuteronomy 34:10</ref>.

مووسا لە [[قورئان]]دا ١٣٦ جار (زیاتر لە هەمووھەموو پێغەمبەرانی تر) ناوی هاتووەھاتووە و یەکێکە لە پێغەمبەرە شکۆمەندەکان (اولی العزم) و نازناوی «کلیم اللهاللھ»یە و کتێبەکەی تەوراتە.

لە نووسراوەی [[سەردەمی کۆن]]دا هاتووە،ھاتووە، موسىموسی کوڕی عەمران کوڕی قهاتقھات کوڕی لاوىلاوی کوڕی [[یەعقوب]] کوڕی [[ئیسحاق]] کوڕی ئیبراهیمئیبراھیم کوڕی تارخ کوڕی ناحور کوڕی سروج کوڕی رەعو کوڕی فالج کوڕی عابر کوڕی شالح کوڕی ئەرفکشاد کوڕی سام کوڕی [[نووح]]ە ، دایکی ناوی [[یوکابد]] بوو، برایەکی هەبووھەبوو بەناوی [[هارونھارون]] کە ئەمیش یەک خوشکی هەبووھەبوو بە ناوی مریەم.

بەپێی پەڕتووکی [[پەیمانی کۆن]] و [[قورئان]] مووسا لەو ساڵەدا لەدایک بووە کە منداڵی هۆزیھۆزی ئیسرائیلیەکان دەکوژران لە کاتێکدا کە [[فیرعەون]]ی میسر [[ڕەمسیسی دووەم]] کە ساڵێک فەرمانی کوشتنیانی دەرکرد و ساڵێک وازی لێهێنانلێھێنان ئەمەش لەترسی زۆربوونی ژمارەیان بوو هەتاھەتا نەبنە یارمەتیدەرێک بۆ دوژمنەکانی، هەندێکیشھەندێکیش دەڵێن (ئەو ساڵە فیرعەون خەوێکی دیوە و بە پێی ئەوەی کە [[خەو]]ەکەیان بۆ لێک داوەتەوە پێیان وتووە کە ئەم ساڵ منداڵێک لە دایک دەبێت کە تۆ لەناو دەبات بۆیە فەرمانی بەلەناو بردنی هەمووھەموو منداڵێک کرد کە لەو ساڵەدا لەدایک دەبوون کە مووسا تیایدا لەدایک بووە). دایکی مووسا منداڵەکەی دەخاتە سندوقێکەوە و دەیخاتە ڕووباری نیل و لەم کاتەدا فیرعەون دۆزییەوە و خێزانەکەی خۆشی ویست و ئینجا مووسا لە کۆشکی فیرعەون دا ژیانی بەسەر برد.

=== یەهوودییەتیەھوودییەت ===

=== مەسیحییەت ===

مووسا لەدوای کوشتنی یەکێک لەشوێنکەوتوانی فیرعەون و سەرخستنی ئیسرائیلییەک ڕای کرد بۆ مەدیەن و بۆ ماوەی هەشتھەشت ساڵ لەوێ مایەوە و خێزانی هێناھێنا. خێزانەکەی سەفورا کچی [[شوعەیب]] بوو.

لەدوای ئەمە کۆچی کرد بۆ کێوی (طور سیناء) و دوو [[پەرجۆ]]ی داردەستەکەی و دەستی، بە یارمەتیی هارونیھارونی برای، گەڕایە بۆ لای فیرعەون. مووسا بە بەڵگە و موعجیزەکانی، فیرعەون و گەلەکەیی سەرسام و دەستەوەستان کرد. بەڵام فیرعەون لەسەر بێ باوەڕی خۆی بەردەوام بوو. قورئان: (فَأسْتَخَفَّ قَوْمَهُقَوْمَھُ فَأَطَاعُوهُفَأَطَاعُوھُ إِنَّهُمْإِنَّھُمْ کَانُوا قَوْمًا فَاسِقِينَفَاسِقِینَ) [[سورەت]]ی الزخرف، [[ئایەت]]ی: ٥٤، واتە: (گەلەکەی کەوتنە ترسەوە لە فیرعەون وگوێڕایەڵیان کرد بەڕاستی ئەوانە گەلێکی لەسنوور دەرچوون).

مووسا لەگەڵ بەنی ئیسرائیل بە نهێنینھێنی لە [[میسر]] چووەدەرەوە بۆ [[فەڵەستین]] و فیرعەون و [[هامانھامان]] و دەست و پێوەندەکانیان شوێنیان کەوتن و پێیان گەیشتن لە کەناری دەریای سوور لەسەر کەنداوی سویس، لەلای ڕۆژهەڵاتەوەڕۆژھەڵاتەوە ئینجا مووسا بە دارەکەی دەستی و بەفەرمانی خوا، دای بە ناو دەریاکەدا و دەریاکە پارچە بوو، فیرعەون و شوێنکەوتوەکانی نوقمی ئاوەکەبوون و خنکان.