چا: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

[[پەڕگە:TeaLeaves.JPG|وێنۆک|وێنەی گەڵای چا]]

'''چا''' یان '''چایی''' چای ناوێکی چینییە بەکاردێت بۆ ئەو درەخت و دەوەن و گەڵا و خواردنەوەیەی لە گەڵا دروستدەکرێت، ڕووەکەکەی هەردەم سەوزە، و شوێنی بنەڕەتی [[ڕۆژهەڵاتی ئاسیا]]یە، لە شوێنی خۆیدا تا ٩ مەتر بەرز دەبێتەوە، بەڵام لە کێڵگەکاندا دەوەنی بچوکن درێژییان ٩٠-١٥٠ سم. گەڵاکانی ڕمییە لە شێوەدا و ڕەنگی سەوزی تۆخە، وگوڵەکانی سپی زەردباوی بۆنخۆشە، ولە سەدەی هەشتدا چێنراوە بە شێوەیەکی بازرگانی.

 

تامی چا هۆکارەکەی زەیتێکی فڕۆکە، تایبەتمەندیی بێدارکردنەوەی هەیە بە هۆی ئەو کافایینەی تیایەتی، لە ناودارترین و بەچێژترین خواردنەوەکانە لە جیهاندا، لە شێوە و تامی جیاوازا پێشکەش دەکرێت و ئامادەکردنی پێنج دەقیقە دەخایەنێت، خەڵک جیاوازن لە خواردنەوەی چادا، هەندێک زۆر پێیان خۆشە، هەندێکی تر بە شیرەوە پێیان خۆشترە وهەندێک بە سادەیی.

==مێژووەکەی==

ووشەکە لە فارسیەوە هاتووە ('''چای''') هەندێک لەو باوەڕەدان چا لە هیندییە سورەکانەوە هاتووەن بەڵام ئەم زانیارییە هەڵەیە، هەندێک سەرچاوەی زانیاری وەک ئینسایکلۆپیدیای بەریتانی ئاماژە بەوە دەکەن کە ئەسڵی چا وڵاتی چینە، لەوێوە بڵاو بۆتەوە بە ئاسیادا لە پێنج هەزار ساڵەوە.

 

[[پەڕگە:Cameron Highland Tea Plantation 2012.JPG|وێنۆک|کێڵگەیەکی چا لە مالیزیا]]

=== سودەکانی چا ===

* چەندین لێکۆلینەوە لە وڵاتانی‌ ئەمەریکا و چین سەلماندویانە کە [[چا]] کارگەریەکی‌ ئیجگار گەورەی‌ ھەیە بۆ دورکەوتنەوە لە توشبون بە [[شێرپەنجە]]، چا بە دژە شێرپەنجە ناودەبرێت بە ھۆی‌ بونی‌ (epigallocatechin-٣-gallate (EGCG))، کە رێگری‌ دەکات لە گەشە کردنی‌ خانە شێرپەنجەییەکان.

* چا سودی‌ زۆری‌ ھەیە بۆ دورکەوتنەوە لە نەخۆشیەکانی‌ دڵ و بۆری‌ خوێن و ھەروەھا دورکەوتنەوە لە جەڵتە، چا دەبێتە ھۆی‌ دابەزاندنی‌ کێشی‌ لەش و کەمکردنەوەی‌ کۆلیسترۆل لە خوێندا، بە ھۆی‌ خێراکردنی‌ سوتاندنی‌ چەوری‌.

=== زیانەکانی چا ===

* رێگرتنی‌ لە مژینی‌ [[ئاسن]] لە [[ریخۆڵە]]کاندا کە ئەمەش زیانی‌ زۆر گەورە دەگەیەنێت بۆ ئەو کەسانەی‌ کەم خوێنن.

بۆ کەمکردنەوەی‌ ئەم زیانە لاوەکیانە و سودبینین لە خواردنەوەی‌ چا پێویستە رەچاوی‌ ئەم راستیانەی‌ خوارەوە بکەین:

* [[چا]] بە رێژەیەکی‌ گونجاو بخۆینەوە واتا لە رۆژێکدا ٣-٥ کوپ، وە لەم رێژەیە زیاتر رەنگە زیان بگەیەنێت.