|
'''مێریتۆکراسىمێریتۆکراسی (فەرمانڕەوایىفەرمانڕەوایی توانادار لێھاتووەکان)'''
میرۆتۆکراسىمیرۆتۆکراسی بریتیە لە سیستەمێکىسیستەمێکی فەرمانڕەواییکردن کە لەسەر بنەماىبنەمای فەڕمانڕەواییکردن لە رێگاىرێگای توانا (لێھاتوویىلێھاتوویی)، نەوەک لەسەر بنەماىبنەمای سامان و نەژاد و رەچاوکردنەکانىرەچاوکردنەکانی ترىتری پێگەىپێگەی کۆمەڵایەتى،کۆمەڵایەتی، دامەزراوە.ھەرچۆنێک بێت وشەىوشەی مێریتۆکراسىمێریتۆکراسی ئێستا زۆرجار بەکاردەھێنرێت بۆ باسکردنىباسکردنی جۆرێکىجۆرێکی کۆمەڵگا کە تیایدا سامان و داھات و بارىباری کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی لە رێگەىرێگەی پێشبڕکێکردنەوە دیاریدەکرێن لەسەر بنەماىبنەمای ئەو گریمانەیەىگریمانەیەی کە براوەکان بێگومان شایستەىشایستەی ئەو ئەنجامە بەدەستھاتووانەىبەدەستھاتووانەی خۆیانن. لە ئەنجامدا، ئەم وشەیەش مانایەکىمانایەکی داروینیزمىداروینیزمی کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی لەخۆوەدەگرێت، کە بەکاردەھێنرێت بۆ باسکردن لە کۆمەڵگایەکىکۆمەڵگایەکی پێشبڕکێکارانەىپێشبڕکێکارانەی شەڕانگێز، کە رێگە بە نایەکسانیەکىنایەکسانیەکی بەرفراوان دەدات لە داھات و سامان لە نێوان دانیشتوان، ئەمەش وەک وەزیفەیەکىوەزیفەیەکی شایستەیىشایستەیی و لێھاتوویىلێھاتوویی (merit )، بە پێچەوانەىپێچەوانەی کۆمەڵگا یەکسانەکان.
حکومەت و رێکخراوە مێریتۆکراتیەکان جەخت لەسەر زیرەکىزیرەکی (بەھرە) و خوێندنىخوێندنی فەرمىفەرمی و تایبەتمەندیەتى،تایبەتمەندیەتی، نەوەک ئەو جیاوازیانەىجیاوازیانەی کە ھەن وەک چینىچینی کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی و نەتەوە و رەگەز، دەکەنەوە. لە وارىواری کرداریدا، توێژینەوەکان لەسەر جووڵەىجووڵەی کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی ئاماژە بەوەدەکەن کە ھەموو ئەو مەرجانەىمەرجانەی کە بە بێلایەنانە رەچاودەکرێن لە کۆتاییدا لە بەرژەوەندىبەرژەوەندی منداڵەکانىمنداڵەکانی ئەوکەسانە دەکەوێتەوە کە بە رێگەیەک لە رێگەکان سوودمەند دەبن. ئەمەش بە ھەمان شێوە دیاردەیەکىدیاردەیەکی داروینیزمیە، لەکاتێکدا ھەموو دایک و باوکێک کۆشش بۆ دروستکردن و دەستەبەرکردنىدەستەبەرکردنی ژیانێکىژیانێکی باشتر بۆ منداڵەکانیان دەکات و گەیاندنىگەیاندنی سوودەکانىسوودەکانی زانیاری و ئازایەتىئازایەتی و سەرچاوەکانىسەرچاوەکانی خۆیان دەبەخشنە منداڵەکانیان بۆ ئەوەىئەوەی سەرکەوتنىسەرکەوتنی منداڵەکانیان دڵنیابکەنەوە. ئەمەش ھێزێکىھێزێکی غەریزیە لە نێو زۆر لە ئاژەڵە ئاڵۆزترەکانىئاڵۆزترەکانی سەر رووىرووی زەوى،زەوی، کە لە ناویاندا مرۆڤ تەنھا یەکێکە، ھەیە. زۆر لە کۆمەڵگا مۆدێرنەکان (ھەریەکە رێژەىرێژەی سەرکەوتنىسەرکەوتنی جیاوازیان بەدەستھێناوە) لە رێگەىرێگەی دەستێوەردانىدەستێوەردانی دەوڵەت لە خوێندن و چاودێرىچاودێری کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی و لێبوردنىلێبوردنی باج و بەخشینىبەخشینی پارە بۆ ھەرمنداڵێکەوە ھەوڵىھەوڵی خەفەکردنىخەفەکردنی ئەو فاکتەرانەىفاکتەرانەی نایەکسانیان داوە.
مێریتۆکراسیەکان باوەڕیان بە پرەنسیپىپرەنسیپی یەکسانىیەکسانی دەرفەتەکان لە رێگەىرێگەی یەکسانىیەکسانی لەبەردەم یاسا و کۆمەڵگایەکىکۆمەڵگایەکی دوور لە نەژادپەرەستىنەژادپەرەستی و رەگەزپەرەستىرەگەزپەرەستی و چەمکەکانىچەمکەکانی تر ھەیە بەڵام ئەوان نە پاڵپشتىپاڵپشتی لە یەکسانیبوون و نە داواىداوای یەکسانبوون دەکەن. بۆ روونکردنەوەىروونکردنەوەی ئەمە تۆ مافىمافی ئەوەت ھەیە لە کىَکیَ و کەىکەی ویستت کاربکەیت بەڵام مافىمافی ئەوەت نیە کارتپێبدرێت. یان بە داڕشتنێکىداڕشتنێکی جیاواز بڵێین کەس ئەرکىئەرکی لەسەر شان نیە کە کارت بۆ دابینبکات، چونکە کار بەدەستھێنان پاداشتىپاداشتی ئەوەیە کە لە رێگەىرێگەی شایستەبوون و لێھاتوویەوە بەدەستیدەھێنیت.
لە دیموکراسیەتىدیموکراسیەتی نوێنەرایەتىنوێنەرایەتی کە تیایدا دەسەڵات بە شێوەیەکىشێوەیەکی تیۆرىتیۆری لە دەستىدەستی نوێنەرە ھەڵبژێردراوەکانە، رەگەزە مێریتۆکراتیەکیەکان بریتین لە بەکارھێنانىبەکارھێنانی راوێژىراوێژی شارەزا و پۆسپۆڕەکان بۆ یارمەتیدانىیارمەتیدانی داڕشتنىداڕشتنی سیاسەتەکان و خزمەتگوزاریە مێریتۆکراتیە مەدەنیەکان بۆ جێبەجێکردنىجێبەجێکردنی ئەو سیاسەتانە. کێشەىکێشەی بەردەوامىبەردەوامی داکۆکیکردن بۆ مێریتۆکراسىمێریتۆکراسی بریتیە لە پێناسەکردنىپێناسەکردنی ئەوەىئەوەی کە بەتەواوىبەتەواوی مەبەست لە لێھاتوویىلێھاتوویی (Merit) چیە و یان بە شێوەیەکىشێوەیەکی گرنگ کىَکیَ ئەم دیاریکردنە ئەنجامدەدات و لەسەر چ بنەمایەکیش.
== رەچەڵەکىرەچەڵەکی زاراوەکە ==
زاراوەىزاراوەی "مێریتۆکراسىمێریتۆکراسی" یەکەمجار، بە مانایەکىمانایەکی سوکایەتیپێکردن، لە کتێبەکەىکتێبەکەی میکایل یەنگ (Rise of the Meritocracy) بەکارھاتووە کە لە داھاتوویەکىداھاتوویەکی خەیاڵىخەیاڵی ترسناک و نامرۆڤایەتیانە دادەنرێت کە تیایدا پێگەىپێگەی کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی لە رێگەىرێگەی تواناىتوانای زیرەکىزیرەکی و ھەوڵدان دیاریدەکرێت. لە کتێبەکەدا، ئەم سیستەمە کۆمەڵایەتیە لە کۆتاییدا دەبێتە ھۆىھۆی روودانىروودانی شۆڕشێکىشۆڕشێکی کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی کە تیایدا جەماوەرىجەماوەری گشتىگشتی ھەڵدەگەڕێنەوە بەسەر نوخبەىنوخبەی فەرمانڕەوا کە لەخۆباییبوون و خۆیان جیاکردۆتەوە لە ھەستوسۆزىھەستوسۆزی خەڵکىخەڵکی گشتىگشتی.
سەرەڕاىسەرەڕای بنەڕەتىبنەڕەتی نێگەتیڤانەىنێگەتیڤانەی بەکارھێنانىبەکارھێنانی ئەم وشەیە، زۆر کەس ھەن باوەڕِیان وایە کە سیستەمىسیستەمی مێریتۆکراسىمێریتۆکراسی شتێکىشتێکی باشە بۆ کۆمەڵگا. لایەنگرانىلایەنگرانی مێریتۆکراسىمێریتۆکراسی دەڵێن سیستەمێکىسیستەمێکی مێریتۆکراسىمێریتۆکراسی زیاتر دادپەروەرانە و بەرھەمھێنەرترە لە سیستەمەکانىسیستەمەکانی تر، و رێگە بە کۆتاییھێنان بەو جیاکاریانەىجیاکاریانەی کە لەسەر بنەماىبنەمای رەگەز و نەژادەوە دامەزراون دەدات ( ھەر چەندە چینە کۆمەڵایەتیەکان ھێشتا بوونیان ھەر دەمێنێتەوە).
رەخنەىرەخنەی سەرەکىسەرەکی یەنگ لەبارەىلەبارەی مێریتۆکراسىمێریتۆکراسی بریتیە لەوەىلەوەی کە سیستەمێکە تیایدا پێگەىپێگەی کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی لەسەر بنەماىبنەمای خاسیەتىخاسیەتی بابەتیانەوە دەستنیشاندەکرێت و دەبێت کە ئەمەش لە ھەر کۆمەڵگایەک پەیڕەو بکرێت ئەو کۆمەڵگایە بە کۆمەڵگایەکىکۆمەڵگایەکی نا یەکسان و نا جێگیر دەھێڵێتەوە. لە بەرئەوەىبەرئەوەی ئاراستەىئاراستەی رەخنەیىرەخنەیی تریش ھەن لەو بارەیەوە، لایەنگران و رەخنەگرانىرەخنەگرانی ئەو تیۆرە زۆربەىزۆربەی جار بەڵگەىبەڵگەی ئەوە دەھێننەوە کە لێھاتوویىلێھاتوویی (Merit) لە لایەن نوخبەىنوخبەی فەرمانڕەواوە دیاریدەکرێت ئەمەش تەنھا بۆ ئەوەىئەوەی رەوایەتىرەوایەتی بدەنە ئەو سیستەمەىسیستەمەی کە لە بنەڕەتدا بارىباری کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی لەسەر بنەماىبنەمای چینایەتىچینایەتی و لەدایکبوون و سامانەوە دیاریدەکات.
زۆربەىزۆربەی جار بەرھەڵستکارانىبەرھەڵستکارانی چەمکىچەمکی مێریتۆکراسىمێریتۆکراسی دەڵێن خاسیەتەکانىخاسیەتەکانی وەک زیرەکىزیرەکی و کۆشش ناتواندرێت بە شێوەیەکىشێوەیەکی ورد پێوانە بکرێن ( بۆ نمونە، رەنگە یەکێک بپرسێت " کىَکیَ زیرەکترە، اسحاق نیوتن یان ئەلبێرت ئەنیشتاین؟"). کەواتە، بە گوێرەىگوێرەی بۆچوونىبۆچوونی ئەوان، ھەر پیادەکردنێکىپیادەکردنێکی مێریتۆکراسىمێریتۆکراسی پلەیەکىپلەیەکی زۆرىزۆری خەملاندن و مەزەندەکردن لەخۆوە دەگرێت و ئەم مەزەندەکردنەش بە شێوەیەکىشێوەیەکی بۆماوەیىبۆماوەیی شتێکىشتێکی خراپە و لایەنگیرىلایەنگیری تێدادەکەوێت.
== داروینیزمی کۆمەڵایەتی ==
== داروینیزمى کۆمەڵایەتى ==
داروینیزمىداروینیزمی کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی بریتیە لە تیۆرێکىتیۆرێکی کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی کە وا رەچاودەکات تیۆرىتیۆری پێشکەوتنىپێشکەوتنی داروین لە رێگەىرێگەی دەستنیشانکردنىدەستنیشانکردنی سروشتیەوە تەنھا مۆدێلێک نیە بۆ پێشکەوتنىپێشکەوتنی خاسیەتە بایەلۆجیەکان لە رەوگەڵێکدا بەڵکو دەکرێت بە سەر دامەزراوە کۆمەڵایەتیەکانىکۆمەڵایەتیەکانی کۆمەڵگەشدا بچەسپێندرێت. داروینیزمىداروینیزمی کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی لە کۆتاییەکانىکۆتاییەکانی سەدەىسەدەی 19١٩ تاوەکو کۆتایىکۆتایی شەڕىشەڕی دووەمىدووەمی جیھانىجیھانی دروستبووە، ھەرچەندە ھەندێک بانگەشەىبانگەشەی ئەوە دەکەن کە دەکرێت زانستىزانستی زیندەورزانىزیندەورزانی کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی (Sociobiology) ھاوچەرخ وەک فۆرمێکىفۆرمێکی داروینیزمىداروینیزمی کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی پۆلین بکرێت. لایەنگرانىلایەنگرانی داروینیزمىداروینیزمی کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی زۆرجار تیۆرەکە وەک پاساوھێنانەوە بۆ ئەوەىئەوەی کە نایەکسانیە کۆمەڵایەتیەکان بەھۆىبەھۆی بوونىبوونی مێریتۆکراسیەوەن بەکاردەھێنن. ھەندێکىھەندێکی تر ئەم تێورە بەکاردەھێننەوە بۆ پاساوھێنانەوە بۆ نەژاد پەرستىپەرستی و ئیمپریالیزم. تا ئەوپەڕیشىئەوپەڕیشی لە رەخنەکاندا، بەشێک لە داروینیزمىداروینیزمی کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی وا دەردەکەوێت کە پێشبینىپێشبینی چاکترکردنىچاکترکردنی توخمىتوخمی وەچانانەوە و رێچکە نەژادیەکانىنەژادیەکانی نازیەکان بکەن.
بە شێوەیەکىشێوەیەکی گاڵتەئامێز، لە کاتێکدا داروینیزمىداروینیزمی کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی بەسەر چەمکىچەمکی پێشکەوتن و دەستنیشانکردنىدەستنیشانکردنی سروشتىسروشتی سیستەمە کۆمەڵایەتیەکانىکۆمەڵایەتیەکانی مرۆڤ دەچەسپێت، ھیچ لە ئایدۆلیژیا سیاسىسیاسی و نیمچە ئاینیە پەیوەندیدارەکان بەو تیۆرەوە نابنە بەشێک لە تێۆرە بنەڕەتیە بایۆلۆژیەکەىبایۆلۆژیەکەی داروین بۆ پێشکەوتن. ھاوشێوەش، خودىخودی داروینیزمىداروینیزمی کۆمەڵایەتیش مەرج نیە پێویستبکات کە ھەڵوێستێکىھەڵوێستێکی سیاسىسیاسی بەرھەمبھێنێت: ھەندێک لە ھەڵگرانىھەڵگرانی تیۆرىتیۆری داروینیزمىداروینیزمی کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی باس لە حەتمیەتىحەتمیەتی بەرەوپێشچوون دەکەن، لە کاتێکدا ھەندێکىھەندێکی تریان جەخت لەسەر ئەگەرىئەگەری بەرەوخراپچوونىبەرەوخراپچوونی مرۆڤایەتىمرۆڤایەتی دەکەنەوە. تەنانەت ھەندێک ھەوڵىھەوڵی ئەوەیانداوە تا داروینیزمىداروینیزمی کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی لەناو سیاسەتىسیاسەتی چاکسازیخوازدا بچەسپێنن. تیۆرىتیۆری داروینیزمىداروینیزمی کۆمەڵایەتىکۆمەڵایەتی لە کارەکانىکارەکانی زۆر لە نووسەرانەوە وەرگیراوە، لە ناویشیاندا ھێربرت سپێنسەر Herbert Spencer و تۆماس مالسەس Thomas Malthus، بەڵام بێجگە لە گووتنىگووتنی ھەندێک دەستەواژەىدەستەواژەی روون لە بارەىبارەی "رزگاربوون و مانەوە بۆ گونجاوترینە" (داروین وەک سپێنسەر زاراوەىزاراوەی گونجاوترینىگونجاوترینی بەکارھێناوە بۆ ئەو مانایەىمانایەی کە " بە باشترین شێوە رێک و گونجاوبێت لەگەڵ بارودۆخە ژینگەییەکە")، ھاوچەرخترین لایەنگرانىلایەنگرانی داروینیزمىداروینیزمی کۆمەلایەتىکۆمەلایەتی ھەرگیز ھیچ لە کارەکانىکارەکانی داروینیان نەخوێندۆتەوە و زانیاریەکىزانیاریەکی کەمیان لەبارەىلەبارەی بایەلۆجىبایەلۆجی ھەیە.
== لایەنگرە تاکەکەسیەکان ==
=== کۆنفۆشۆس Confucius ===
" لە فێرکردندا دەبێت ھیچ جیاوازیەکىجیاوازیەکی چینایەتىچینایەتی نەبێت" Analects XV.39٣٩.tr.Legge زۆر لە ھەوادارە رۆژئاواییەکانىرۆژئاواییەکانی کۆنفۆشۆس وەک ڤۆڵتیر و H.G. Creel بیرۆکەىبیرۆکەی شۆرشگێرانەىشۆرشگێرانەی نوێىنوێی کۆنفۆشۆسیان بەدیارخستووە: ئەو ھەڵسا بە گۆڕینەوەىگۆڕینەوەی بیرۆکەىبیرۆکەی مێرخاسىمێرخاسی لە رێگەىرێگەی خوێن بە مێرخاسىمێرخاسی لە رێگەىرێگەی چاکەکردن. جانزىجانزی کە بە زمانىزمانی چینىچینی ماناىمانای ئەسڵزادە (nobleman) وردە وردە لە رێگەىرێگەی بەکارھێنانىبەکارھێنانی ئەو وشەیەوە لە قسەکانىقسەکانی کۆنفۆشۆس مانایەکىمانایەکی ترىتری وەرگرت ---- بوو بە وشەیەکىوشەیەکی تارادەیەک وەک وشەىوشەی ئینگلیزىئینگلیزی (Gentleman) پیاو چاک. ئەو پیاوچاکە ئاساییەىئاساییەی کە پەرە بە باشترکردنىباشترکردنی خاسیەتەکانىخاسیەتەکانی دەدات دەکرێت پێىپێی بووترێت گێنتڵمان، لە کاتێکدا کۆڕێکىکۆڕێکی بىَبیَ شەرمىشەرمی شایەک تەنھا " پیاوێکىپیاوێکی بچووکە". ئەمەش بوو کە ئەو رێگەیدا ھەموو جۆرە قووتابیەک ببێتە پەیڕەوھەڵگرىپەیڕەوھەڵگری خۆىخۆی ( فێرکردنەکانىفێرکردنەکانی ئەو بەمەبەستىبەمەبەستی راھێنانىراھێنانی فەرمانڕەواکانىفەرمانڕەواکانی داھاتوو بوو) ئەمەش ئاماژەیەکىئاماژەیەکی روونە کە ئەو بە تەواوىتەواوی پاڵپشتىپاڵپشتی لە پێکھاتەىپێکھاتەی دەرەبەگایەتىدەرەبەگایەتی کۆمەڵگاىکۆمەڵگای چینىچینی نەدەکرد.
=== ھان فێیزىفێیزی Han Feizi ===
سەربارىسەرباری کۆنفۆشۆسەس، فەیلەسوفێکىفەیلەسوفێکی ترىتری کۆنىکۆنی چینىچینی لە ھەمان سەردەم ( دەوڵەتىدەوڵەتی شەڕکەر) داکۆکىداکۆکی بۆ سیستەمىسیستەمی مێریتۆکراسىمێریتۆکراسی حکومەت و کۆمەڵگا کردووە. ئەمەش ھان فێیزىفێیزی بوو کە بە بەھێزترین لایەنگرىلایەنگری قووتابخانەىقووتابخانەی سەروەرىسەروەری یاسا ناوبانگىناوبانگی دەرکردووە ( یان بە فەیلەسوفىفەیلەسوفی یاساکارىیاساکاری ناسراوە). باوەڕىباوەڕی سەرەکىسەرەکی پاساوەکانىپاساوەکانی بریتیە لە سەروەرىسەروەری رەھاىرەھای یاساکان، لەگەڵ ئەوەشدا ژمارەیەکىژمارەیەکی زۆرلە رەگەزىرەگەزی مێریتۆکراسی لەخۆدەگرێت. یەکێکىیەکێکی تر لە یاساپەروەران شانگ یانگە کە یاساپەروەرێکىیاساپەروەرێکی جێبەجێکاربوو (قانونىقانونی تگبیقىتگبیقی) و بووە ھۆىھۆی چاکسازیخوازیە مێریتۆکراسیەکانىمێریتۆکراسیەکانی دەوڵەتىدەوڵەتی کین (Qin) بە لابردنىلابردنی ئەریستۆکراتیەت و پاڵپشتیکردن و بەرەوپێشبردنىبەرەوپێشبردنی تاکە کەسەکان لەسەر بنەماىبنەمای بەھرەمەندىبەھرەمەندی و زیرەکىزیرەکی و نوێکارىنوێکاری. ئەمە سووپاىسووپای کینىکینی گەیاندە ئاستە لێوارێکىلێوارێکی زۆرگرنگ بەسەر ئەو نەتەوانەىنەتەوانەی تر کە پەیوەست بوون بە پەیڕەوکردنىپەیڕەوکردنی سیستەمىسیستەمی کۆنىکۆنی ئەرستۆکراسىئەرستۆکراسی بۆ حکومەت. ئەم یاساپەروەریەتیە، ھاوشان لەگەڵ بەھا دژە ئەرستۆکراتی و بەھا لاگیرەکانىلاگیرەکانی بۆ مێریتۆکراسى،مێریتۆکراسی، وەک بەشێکىبەشێکی سەرەکىسەرەکی لە فەلسەفە و سیاسەتىسیاسەتی چینى،چینی، ھەرچەندە لە دواىدوای کین دیناستىدیناستی Qin Dynasty بەسەختىبەسەختی بێھێَزبووەتەوە، بۆ دوو ھەزارەىھەزارەی تر ماوەتەوە.
=== جەنگیز خان Genghis Khan ===
مێریتۆکراسىمێریتۆکراسی بریتی بوو لە بنەماىبنەمای سەرەکىسەرەکی بۆ ھەڵبژاردنىھەڵبژاردنی سەرکردەکان و ژەنەڕاڵەکانىژەنەڕاڵەکانی ئیمپراتۆریەتىئیمپراتۆریەتی مەنگۆلىمەنگۆلی. جەنگیز خان ھەرکەسێک کە زیرەک و شیاوىشیاوی پۆستەکانىپۆستەکانی زنجیرەىزنجیرەی فەرماندارىفەرمانداری سوپاکەىسوپاکەی بایە ھەڵیدەبژارد. تەنانەت باوەڕىباوەڕی بەو سەرباز و ژەنەڕاڵانەش ھەبوو کە لەھێزىلەھێزی دوژمنەکانىدوژمنەکانی بوون ئەگەڕ وەفایان بۆ سەرکردەکانىسەرکردەکانی خۆیان ھەبووبێت. بۆ نمونە، جەنارەڵەکەىجەنارەڵەکەی جەنگیزخان جێبە Jebe سەربازێکىسەربازێکی ھێزىھێزی دوژمن بووە کە ئەسپەکەىئەسپەکەی جەنگیزخانىجەنگیزخانی لە شەڕێکدا پێکاوە پێش ئەوەىئەوەی ببێت بە خانێکىخانێکی پایەبەرز لەلاىلەلای جەنگیزخان.
=== ناپلیۆن Napoleon ===
فەرەنساىفەرەنسای ناپلیۆنىناپلیۆنی (شۆڕگێڕىشۆڕگێڕی) بە ھەمان شێوە ھەندێجار دەکرێت وەک وڵاتێکىوڵاتێکی مێریتۆکراسىمێریتۆکراسی رەچاوبکرێت. دواىدوای شۆڕشىشۆڕشی 1792١٧٩٢ زۆر بە زەحمەت ئەندامێکىئەندامێکی نوخبەىنوخبەی پێشووت دەبینىدەبینی کە لە پێگەىپێگەی دەشەڵات مابێتەوە. کەواتە کاتێک ناپلیۆن بەرەو دەسەڵات ھەڵکشا ھیچ بنکەیەکىبنکەیەکی کۆن و پێشینە نەبوو بۆ ئەوەىئەوەی کارمەندانىکارمەندانی خۆىخۆی لێیەوە دەستنیشانبکات و دەبوو ئەو کەسانە ھەڵبژێرێت کە ئەو پێی وابوو کە باشترین کەسن بۆ ئەو کارانە، لەناو ئەو کەسانەش ئەفسەرانىئەفسەرانی سووپاکەىسووپاکەی و شۆڕشگێڕان بوون کە پێشتر لە ناو ئەنجوومەنىئەنجوومەنی خەڵک بوون، تەنانەت ھەندێک ئەریستۆکراتیش بوون وەک سەرۆک وەزیران تلیراند (Talleyrand). ھەرچۆنێک بێت دواتر پیادەنەکردنەکانىپیادەنەکردنەکانی مێریتۆکراسىمێریتۆکراسی بوون بە دامەزراندنىدامەزراندنی ئەندامانىئەندامانی خێزان و ھاوڕێ و ھاوەڵان لە پێگە گرنگەکاندا ( بە تایبەتیش لە سەرکردایەتیە ھەرێمیەکاندا)؛ سۆزدارىسۆزداری (انتماْ )رەنگە فاکتەرێکىفاکتەرێکی زیاتر گرنگتر بێت لە تەنھا لێھاتوویىلێھاتوویی (Merit) لە ئەداکردندا کە حاڵەتێکىحاڵەتێکی ئاساییە لە سیاسەتدا.
== دەوڵەتە مێریتۆکراسیەکان ==
=== سەنگافۆرە Singapora ===
لە نێو ئەو دەوڵًەتە یەک نەتەوەییە نوێیانە، کۆمارىکۆماری سەنگافورە ھەوڵىھەوڵی ئەوەدەدات ببێت بە دەوڵەتێکىدەوڵەتێکی تەواو مێریتۆکراسى،مێریتۆکراسی، جەختکردنەوەیەکىجەختکردنەوەیەکی زۆر دەخاتە سەر دەستنیشانکردن و رێگەخۆشکردن بۆ ھاوڵاتیانىھاوڵاتیانی گەنجىگەنجی زیرەک و لێھاتوو بۆ پێگە و پۆستە سەرکردایەتیەکان. ھەروەھا بە رێژەیەکىرێژەیەکی زۆر پێ لەسەر باوەڕپێکراویەتىباوەڕپێکراویەتی ئەکادیمىئەکادیمی دەچەسپێنێت، کە وەک پێوەرىپێوەری بابەتیانە رەچاودەکرێن ھەم بۆ پێوانەکردنىپێوانەکردنی زیرەکىزیرەکی و ھەمیش بۆ پێوانەکردنىپێوانەکردنی کۆششکردن.مێریتۆکراسىمێریتۆکراسی بریتیە لە چەمکێکىچەمکێکی سەرەکىسەرەکی سیاسىسیاسی لە سەنگافورە، بەشێکىبەشێکی بەھۆىبەھۆی ئەو بارودۆخە بووە کە دەوروخوولىدەوروخوولی سەرھەڵدانىسەرھەڵدانی سەربەخۆیىسەربەخۆیی ئەو شاروڵاتەیداوە. سەنگافورە لە ساڵىساڵی 1965١٩٦٥ لە مالیزیاىىمالیزیایی ھاوسنورىھاوسنوری جیاکرایەوە لەبەر لەئەنجامىلەئەنجامی نەویستنىنەویستنی زۆرینەىزۆرینەی گروپە پەناھەندەکانىپەناھەندەکانی ( بەتایبەتىبەتایبەتی بە رەگەز چینیەکان) بۆ رازیبوون لەسەر ھەڵوێستىھەڵوێستی تایبەتىتایبەتی کۆمەڵگە چوونیەکە خاوەن خاکەکە ( بە تایبەتىتایبەتی مالیزیەکان). حکومەتىحکومەتی فیدرالىفیدرالی مالیزىمالیزی پاساوىپاساوی بۆ بەخشینىبەخشینی مافێکىمافێکی تایبەتىتایبەتی پێشینە بە مالیزیەکان دەھێنایەوە وەک بەشێک لە مافىمافی لەدایکبوون کە ئەوان خەڵکە خاوەن خاکەکەبوون. سەرکردە سیاسیەکان لە سەنگافورە زۆر بە توندىتوندی دژایەتىدژایەتی ئەو سیستەمەیان کرد لە برىبری ئەوە بانگەشەیان بۆ یەکسانىیەکسانی لە نێوان ھەموو ھاوڵاتیانىھاوڵاتیانی مالیزیا دەکرد، لە گەیشتن بە زانکۆکان و گرێبەستە حکومیەکان و دامەزراندنە سیاسیەکان و ھتد، تا دەگات بەوەىبەوەی کە شایستەترین کەس پاڵیوراو بێت نەوەک ئەو کەسەىکەسەی کە لە سەر بنەماىبنەمای پەیوەندیەکان و باکگراوەندىباکگراوەندی ئیتنیکىئیتنیکی دەستنیشاندەکرێت. ئەم دژایەتیکردنە پێشینەیەىپێشینەیەی نێوان ئەو ویلایەتە و حکومەتىحکومەتی فیدرالىفیدرالی گەیشتە ئەو رادەیەىرادەیەی کە چارەسەرنەکرێت. سەنگافورە جیاکرایەوە و بوو بە شاروڵاتێکىشاروڵاتێکی سەربەخۆ.
تا ئەمرۆش، سەنگافورە بەردەوامە لەسەر پەیڕەوکردنىپەیڕەوکردنی مێریتۆکراسىمێریتۆکراسی وەک یەکێک لە بنەما رەسمىرەسمی و رێنیشاندەرەکان بۆ داڕشتنىداڕشتنی سیاسەتىسیاسەتی گشتىگشتی ناوخۆ. ھەرچەندە تێبینیکاران بە شێوەیەکىشێوەیەکی دادپەروەرانە رەخنە لەم شارولاتە دەگرن لەسەر ئەوەىئەوەی کە ئەم بنەمایە بەشێوەیەکىبەشێوەیەکی یەکپارچە بەسەر ھەموو لایەنەکاندا جێبەجێناکات بەڵام رێکەوتنێکىرێکەوتنێکی فراوان ھەیە کە سەرەڕاىسەرەڕای ئەوەش سەرکەوتنە ئابوریە گەورەکانىگەورەکانی ئەو شارولاتە بەشێکىبەشێکی لەئەنجامىلەئەنجامی جەختکردنەوەىجەختکردنەوەی بەھێزە لەسەر بەرەوپێشبردن و پێگەیاندنىپێگەیاندنی سەرکردەىسەرکردەی زیرەک و لێھاتووە.
== میرنشینىمیرنشینی گەورەىگەورەی فینلەندا Grand Duchy of Finland ==
نمونەیەکىنمونەیەکی تر بریتیە لە فینلەنداىفینلەندای سەدەىسەدەی نۆزدەم کە بە شێوەیەکىشێوەیەکی فەرمىفەرمی لە لایەن ئۆتۆکراتەکان (کارزانەکان) فەرمانڕەوایىفەرمانڕەوایی دەکرا، ھەرچەندە لە رووىرووی پراکتیزەکردنەوە ئەمە بۆ چینىچینی خوێندەوار بەجێھێڵدرابوو. ھەرچەندە باوان و سامانىسامانی بە میراتگیراو کاریگەریان ھەیە لەسەر دەرفەتەکانىدەرفەتەکانی ئاستىئاستی خوێندەوارىخوێندەواری کەسێک، خوێندن و بنەماڵە مەرجىمەرجی سەرەکىسەرەکی بوون بۆ پێشکەشکردن بۆ فەرمانبەریەتىفەرمانبەریەتی و پۆستە حکومیەکان و بەرزبوونەوەىبەرزبوونەوەی پلە تیایاندا. تا ناوەڕاستىناوەڕاستی سەدەىسەدەی بیستەمیش بڕوانامەىبڕوانامەی ئەکادیمىئەکادیمی ھەر بە فاکتەرێکىفاکتەرێکی گرنگ مایەوە بۆ ئەو سیاسەتمەدارانەىسیاسەتمەدارانەی کە داوایان لە دەنگدەران دەکرد متمانەیان پێببەخشن.
[[Categoryپۆل:ڕامیاری]]
| 