خاڵ (ئەندازە): جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

لە [[ئەندازە]]، [[تۆپۆلۆژی]] و دیکەی لقە پێوەندیدارەکانی [[بیرکاری]]دا، '''خاڵ''' یان '''نوختە'''، شتێکی دیاریکراو لە [[فەزا]]دا دەستنیشاندەکات کە نە [[قەبارە]]ی هەیە،ھەیە، نە [[پانتایی]]، نە [[درێژایی]] و نە هەرھەر جۆرە [[ڕەهەند]]ێکی تری لەو چەشنە. کەوابوو، خاڵ شتێکی سیفر-ڕەهەندییەڕەھەندییە.

خاڵەکان، بەهۆیبەھۆی سروشتیانەوە وەکوو یەکێک لە سادەترین چەمکەکانی زانستی ئەندازە، زۆرتر وەکوو بەشێکی سەرەکی لە ئەندازە، [[فیزیک]]، [[گرافیکی نوانەیی]] و گەلەک مەیدانی دیکە کەڵکیان لێ وەردەگیردرێت.

== خاڵ لە هەندەسەیھەندەسەی ئوقلیدوسیدا ==

خاڵەکان زۆرتر لە چوارچێوەی [[هەندەسەی ئۆکلیدسیی]]دا جێگەی باسن، چونکە لەو چوارچێوەدا یەکێک لە شتە بنەڕەتییەکانن. [[ئوقلیدوس]] بۆخۆی خاڵی بە شێوەیەکی ناڕوون ناساندووە: "ئەو شتەی هیچھیچ بەشێکی نیە".

لە [[فەزای ئۆکلیدسیی]]ی ٢-ڕەهەندیدا،ڕەھەندیدا، هەرھەر خاڵ بە یەک دانە [[دوانەی ڕیزدار]]، <math>\,(x,y)</math>، لە [[ژمارە]]کان، نیشاندەدرێت، کە یەکەم ژمارە، بە [[پێکهات]]، [[ئاسۆیی]] نیشاندەدات و زیاتر بە <math>\,x</math> دیاریدەکرێت و دووهەمدووھەم ژمارە، بە پێکهات،پێکھات، [[ئەستوونی]] نیشاندەدات و زیاتر بە <math>\,y</math> دیاریدەکرێت. ئەم شێوە بەئاسانی تەعمیم دەدرێت بە فەزای ئوقلیدوسیی 3٣-لاییش، کە لەوێدا هەرھەر خاڵ بە یەک دانە [[سێیانەی ڕیزدار]]، <math>\,(x, y, z)</math>، نیشاندەدرێت کە ژمارەی سێهەمسێھەم نیشاندەری قووڵایییە (یان بەرزایی) و زیاتر بە <math>\,z</math> دیاریدەکرێت. تەعمیمگەلی زۆرتر بە ''n-دانەیی‌یەکی ڕیزدار'' نیشاندەدرێن، <math>\,(a_1,a_2,...,a_n)</math>، کە n ، [[ڕەهەند]]ی ئەو فەزایەیە کە خاڵەکە تێیدا هەڵکەوتووەھەڵکەوتووە.

[[Categoryپۆل:بیرکاری]]