بەکارھێنەر:OmarFatahiii/بەرنامەسازی کۆمپیوته‌ر
بەرنامەسازی کۆمپیوتەر یان بەرنامەسازی کۆمپیوتەر (بە ئینگلیزی: computer programming) هەمان پرۆسەی دیزاینکردن و دروستکردنی بەرنامەیەکی کۆمپیوتەریی جێبەجێکراوە بۆ بەدەستهێنانی ئەنجامێکی کۆمپیوتەریی دیاریکراو، یان بۆ ئەنجامدانی کردارێکی دیاریکراو. بەرنامەسازی کردارەکانی وەک: شیکاری، دروستکردنی ئەلگۆریتم، پرۆفایلی وردی ئەلگۆریتم و بەکارهێنانی سەرچاوە، و جێبەجێکردنی ئەو ئەلگۆریتمانە بۆ زمانێکی بەرنامەسازی هەڵبژێردراو (کە بەزۆری پێی دەوترێت کۆدکردن) لەخۆدەگرێت. کۆدی سەرچاوەی بەرنامەیەک بە زمانێک یان چەند زمانێک دەنووسرێت کە "پڕۆگرامەر" دەتوانێت لێی تێبگات (نەک کۆدی ئامێر کە ڕاستەوخۆ لەلایەن یەکەی پرۆسێسینگ ناوەندییەوە جێبەجێ دەکرێت). ئامانجی بەرنامەسازی دۆزینەوەی زنجیرەیەک ڕێنماییە کە ئەدای کردارێک لەسەر کۆمپیوتەر بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی دەکات، بەزۆری بۆ چارەسەرکردنی بەرنامەیەکی دیاریکراو (کە دەتوانێت وەک سیستەمی کارپێکردن ئاڵۆز بێت). بۆیە پرۆگرامەرێکی پیشەیی پێویستە شارەزا بێت لە چەند بابەتێکی جیاوازدا، لەوانە زانیاری دۆمەینی ئەپلیکەیشن، ئەلگۆریتمەکانی تایبەت و لۆژیکی فەرمی. بە کورتی بەرنامەسازی واتە دیاریکردنی کۆمەڵێک ڕێنمایی کە لەلایەن کۆمپیوتەرێکەوە جێبەجێ دەکرێن بۆ ئەوەی ئامانجێکی خوازراو بەدەست بهێنرێت.
مێژوو
دەستکاریئامێرە بەرنامەبۆداڕێژراوەکان بۆ چەندین سەدە لە ئارادان. لە سەرەتای سەدەی نۆیەمدا، سیکوێنسەرێکی مۆسیقای بەرنامە بۆ داڕێژراو لەلایەن برایانی فارس بانو موسا داهێنرا، کە لە کتێبی ئامێرە داهێنەرەکاندا باسیان لە ئامێرێکی ژەنینی ئۆتۆماتیکی فلوت کردووە. ئەندازیار کۆردالجەزاری لە ساڵی ١٢٠٦ی زایینی ئامێرێکی تەپڵی بەرنامەبۆداڕێژراوی داهێنا کە تیایدا دەتوانرێت ئۆتۆماتیکی مۆسیقا بەکاربهێنرێت بۆ لێدانی ڕیتمە جیاوازەکان و نەخشی تەپڵ لە ڕێگەی پێگ و کۆمپەوە. تا ساڵی ١٨٠١، بە گۆڕینی بەرنامەی جاکارد، ئامێری بڕینی جاکارد دەیتوانی پێکهاتەیەکی تەواو جیاواز بەرهەم بهێنێت - کۆمەڵێک کارتی کارتۆنی کە کونیان تێدابوو. هەروەها ئەلگۆریتمەکانی کۆدکردنەوە و کۆدکردن و کۆدی شیکاری کریپت بۆ چەندین سەدە هەبوون. لە سەدەی نۆیەمدا، بیرکارە عەرەبەکە ئەلکەندی لە کتێبی "دەستنووس لەسەر شیکردنەوەی پەیامە کریپتۆگرافییەکان"دا ئەلگۆریتمێکی encryptionی بۆ شیکردنەوەی کۆدێکی کۆدکراو وەسف کردووە. یەکەم وەسفی کۆدی پزیشکی بە بەکارهێنانی شیکاری فرێکوێنسی پێشکەش کرد، کە یەکەم ئەلگۆریتم بوو بۆ کۆدکردنەوە کۆد.
یەکەم بەرنامەی کۆمپیوتەر بە گشتی مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٨٤٣، کاتێک بیرکار ئادا لۆڤلێس ئەلگۆریتمێکی بۆ حیسابکردنی زنجیرەیەک لە ژمارەکانی بێرنۆلی بڵاوکردەوە، کە بڕیارە لەلایەن بزوێنەری شیکاری چارڵز بابێج بەکاربهێنرێت. داواکارییەکان زیاتر بە بەکارهێنانی کارتی پەنجە یان شریتی کاغەزی دەخرانە ژوورەوە. سەیری بەرنامەی سەردەمی کۆمپیوتەر بکەن لە سەردەمی پانچ کارتدا. تا کۆتاییەکانی شەستەکان ئامێرەکانی هەڵگرتنی زانیاری و تێرمیناڵەکانی کۆمپیوتەر ئەوەندە هەرزان بوون کە دەتوانرا بە نووسینی ڕاستەوخۆ لە کۆمپیوتەرەکاندا بەرنامە دروست بکرێن. text editors (بەرنامەکان خۆیان) لەناودا دروستکراون بۆ ئەوەی ڕێگە بدرێت گۆڕانکاری و چاککردنەوەکان زۆر بە ئاسانی لە کارتە پەنجەکراوەکان ئەنجام بدرێت.
لە ساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا، هێرمان هالێریت چەمکی هەڵگرتنی زانیارییەکانی بە شێوەیەکی ئامێری خوێندنەوەی داهێنا. دواتر پانێڵێکی کۆنترۆڵ (زیادکراو) ڕێگەی دا تابولاتۆر تایپ ١٩٠ی خۆی زیاد بکرێت بۆ ئەوەی بۆ کارە جیاوازەکان بەرنامە بۆ دابنرێت و لە کۆتاییەکانی چلەکاندا تۆمارکەری یەکەیی وەک IBM 602 و IBM 604 لەلایەن پانێڵی کۆنترۆڵەوە بە شێوەیەکی هاوشێوە بەرنامە بۆ داڕێژراو رێگا. بەڵام یەکەم کۆمپیوتەری ئەلیکترۆنی بە چەمکی کۆمپیوتەری بەرنامەی هەڵگیراو لە ساڵی ١٩٤٩ ناسێندرا، هەردوو بەرنامە و داتاکان بە هەمان شێوە لە بیرگەی کۆمپیوتەردا هەڵدەگیران و دەستکاری دەکران.
کۆدی ئامێر زمانێکی بەرنامەسازی سەرەتایی بوو کە لە کۆمەڵێک ڕێنمایی تایبەت بە ئامێردا نووسرابوو، زۆرجار بە دووانەیی. زۆری نەخایاند زمانەکانی کۆکردنەوە پەرەیان پێدرا کە ڕێگەی بە پرۆگرامەر دەدا ڕێنماییەکان بە شێوەی دەق دیاری بکات (بۆ نموونە، ADD X، TOTAL)، لەگەڵ کورتکراوەی بۆ هەر ئۆپکۆدێک و ناوی مانادار بۆ دیاریکردنی ناونیشانەکان. بەڵام، بەو پێیەی زمانی کۆکردنەوە هیچی تر نییە لە هێمایەکی دیکە بۆ زمانی ئامێر، هەر دوو ئامێرێک کە کۆمەڵە ڕێنمایی جیاوازیان هەبێت زمانی کۆکردنەوەی جیاوازیان هەیە. زمانە ئاست بەرزەکان پرۆسەی ئامادەکردنی بەرنامەیەکیان سادەتر و تێگەیشتووتر کرد و سنووردار بوو بە ڕەقەکاڵای بنەڕەتی. FORTRAN، یەکەم زمانی ئاستی بەرز کە بە شێوەیەکی بەرفراوان بەکاردەهێنرا بۆ جێبەجێکردنی پراکتیکی، لە ساڵی 1957 بڵاوکرایەوە [10] و زۆر زمانی دیکەش هەر زوو پەرەیان پێدرا- بەتایبەتی، COBOL کە ئامانجی پرۆسێسی داتاکانی بازرگانی و LEAP بوو بۆ لێکۆڵینەوەی کۆمپیوتەر.
داواکارییەکان زیاتر بە بەکارهێنانی کارتی پەنجە یان شریتی کاغەزی دەخرانە ژوورەوە. سەیری بەرنامەی سەردەمی کۆمپیوتەر بکەن لە سەردەمی پانچ کارتدا. تا کۆتاییەکانی شەستەکان ئامێرەکانی هەڵگرتنی زانیاری و تێرمیناڵەکانی کۆمپیوتەر ئەوەندە هەرزان بوون کە دەتوانرا بە نووسینی ڕاستەوخۆ لە کۆمپیوتەرەکاندا بەرنامە دروست بکرێن. دەستکاریکەری دەق (بەرنامەکان خۆیان) لەناودا دروستکراون، کە ڕێگە بە گۆڕانکاری و ڕاستکردنەوەی زۆر ئاسانتر دەدات لە چاو کارتی پانچ.