ڕواندنی دەریایی
ڕواندنی دەریایی (بە ئینگلیزی Marine propulsion)
رواندنی دەریایی میکانیزمەکە یان سیستەمەکە بەکاردێت بۆ دروستکردنی وزەی پالپێوەنان بۆ گواستنەوەی کەشتی یان بەلەم بەنێو ئاو.
لەو کاتەی سەوڵ لێدان و چارۆکە ھێشتا بەکاردەھێنرێت لەسەر ھەندێک بەلەمی بچووک، زۆربەی کەشتیی ھاوچەرخ پاڵدەھێندرێت لەلایەن سیستەمی میکانیکی کە لە مۆتۆڕێکی کارەبایی یان مەکینەک پەروانە دەیجولێنێ، زۆر جار لە پمپ جێت.
ھێزی کار، لە شێوەی سەوڵ، و چارۆکە شێوەی یەکەمی ڕەواندنی دەریایی بوو. ھەندێک سازیان کرد بە چارۆکە، ھەروەھا ڕۆڵێکی زووی گرنگی بینی.
یەکەم مەکینەی دەریایی پێشکەوتوو لە ڕواندنی دەریایی مەکینەی ھەلمی بوو. کە لە سەرەتایی سەدەی (١٩) بوو.
لەماوەی سەدەی (٢٠) لەجیاتی مەکینەی دووھەنگاو یان چوارھەنگاوی مەکینەی دیزلی و مەکینەی تۆربینی گازی لەسەر کەشتی خێراتر. کارتیاکەری ناوکی دەریایی، کە دەر کەوتن لە (١٩٥٠)، کە ھەڵم بەکاردەھێندرێت بۆ پاڵپێوەنانی کەشتی جەنگی یان شکاندنی سەھۆڵ، داواکردنی بازرگانی، درەنگ ھەوڵی لە کۆتایی دە ساڵی ئەم سەردەمە سەرکەوتوو نەبوون. مۆتۆڕی کارەباییان بەکارھینا کە پاتریی کارەبایی بەکاردێنێت بۆ پالپێوەنانی بەلەمی کارەبایی و پێشنیارکرا بوو بۆ ڕەواندنی وزە.
پەرەسەندن لەو مەکینانەی کە کاردەکات بە گازی سروشتی (ئێل ئێن گی) دەبتە ھاندەرێک بۆ کەمکردنی دووکەل و سوودی خەرجی.
سەرچاوەی وزە دەستکاری
ھەتا جێبەجێکردنی مەکینەی ھەڵمی کە کاردەکات بە خەڵوزی بەردین لە کەشتی کەلە سەرەتایی سەدەی (١٩) سەوڵ یان با ڕێگایەکی سەرەکی بوو بۆ پالپێوەنانی کەشتی ئاوی.
کەشتی بازرگانی بەشێوەیەکی سەرەکی کە بار دەکات چارۆکە بەکاردەھێنێ، بەڵام لەو ماوەی کاتێک جەنگی دەریایی پشتی دەبەست بە کەشتی نزیک بۆ شەڕ ڕوو بە ڕوو، ھێزی دەریایی یۆنانی کە شەڕیان کرد لە جەنگی پیلۆپۆنییە سێ جا، ھەروەک ڕۆمانەکان لە جەنگی ئاکتیوم. پەرەسەندنی تۆپی دەریایی لە سەدەی (١٦) وەبەرەودواوە، ئەمە بووە ھۆی زالبوونی کەشتی جەنگی کە کاردەکات بە ھێزی کار لە سێ سەدەی داھاتوو. لە کاتی ھاوچەرخ، ڕەواندنی مرۆڤ بەشێوەیەکی سەرەکی دەدۆزرێتەوە لەسەر بەلەمی بچووک یان ھەروەک ڕەواندنی یاریدەدەر لەسەر ھێزی کار. ڕەواندنی مرۆڤ ستوونی پاڵ پێوەنان دەگرێتەوە، سەوڵ لێدان و پەیدان.
ڕەواندن بەھۆی چارۆکە بە شێوەیەکی گشتی بریتییە لە چارۆکەیێک بەرزی کردەوە لەسەر دار ئاڵایێکی قیت و کۆنترۆلی پێدەکرێت بە ھێلێک کە دروستکراوە لە گوریس. چارۆکە شێوەی زاڵی ڕەواندنی بازرگانی بوون ھەتا سەدەی دوای نۆزدەمین، و بەردەوام بەکارھات بۆ ماوەیەکی درێژ لە سەدەی بیستەم بەڕێگایەک کە با مسۆگەربوو و خەڵوزی بەردین لەبەردەست نەبوو، ھەروەکو لە بازرگانی ترشی نیتریکی لە ئەمریکای باشوور. چارۆکە ئێستا بە شێوەیەکی گشتی بەکاردەھێنرێت بۆ خۆشی و پێشبرکێ، ھەرچەندە بەکاردەھات لە فرۆکەی قاقز، مەکینەی تۆربینی.
ئاڵوگۆڕکردنی مەکینەی ھەڵم دەستکاری
پەرەسەندنی کەشتی ھەڵمی کردارێکی ئاڵۆز بوو. کەشتی ھەڵمی کاریدەکرد لەلایەن دار، ئەوانەی دیکە لەلایەن خەڵوزی بەردین یان ڕۆنی سووتەمەنی. کەشتییە سەرەتایییەکان سەوڵیان بەکاردەھینا، کە ڕێگایان دا بۆ پەروانە.
یەکەم سەرکەوتنی بازرگانی بۆ بەلەمی ڕۆبێرت فوولتەن باشووری دەریایی (زۆرجار بەناوی کلیرمۆنت ناسراو بوو) لە وڵاتە یەکگرتووەکان لە ساڵی (١٨٠٧)، پاشان لە ئەورووپا کە (٤٥پێ) و (١٤م) لە ساڵی (١٨١٢). ڕەواندن ھاڵاو تا ڕاددەیەکی زۆر چووە پێش ھەتا سەدەی (١٩).
پەرەسەندنە بەناوبانگەکان خەستی ڕووی ھەڵم دەگرتەوە، کە بەکارھێنانی ئاوی دەریای لا برد لە کەشتی. ئەمە لەگەڵ چاکبوونی تەکنەلۆجیایی مەنجەڵ، کە ڕێگەی دا بۆ فشاری ھەڵمی بڵندتر، و بەم جۆرە بەکارھێنانی توانایی بڵندتر (فراوان) بۆ مەکینە جۆراوجۆر. ھەروەک ڕێگایەک بۆ گواستنەوەی توانای مەکینە، سەوڵێدان ڕێگای دا بۆ پەروانە توانای کاراتر. مەکینەی ھەڵمی زۆر بەرفراوان بوو لە کۆتایی سەدەی (١٩). ئەم مەکینانەی ھەڵم لە لوولەکی فشاری بڵند تا لوولەکی فشاری نزم، کەزیاد بوونێکی گەورەی دا بەتوانایی.
تۆربینی ھەڵم دەستکاری
تۆربینی ھەلم کاریپێکرا بە خەڵوزی بەردین، پاشان رون یان توانای ناوەکی. پەرەی ھەلمی دەریایی دروستکرا لەلایەن(چارڵز ئالجەنۆن پاسەنز) ڕێژەی کارەبا-لەگەڵ-کێشیان بەرز کردەوە. ئەو ناوبانگی بەدەست ھێنا لەلایەن دەر خستنی بەشێوەیەکی ناڕەسمی کە لە(١٠٠-پێ) (٣٠م) [توربینیا] لە پێداچوونەوەی دەریایی(سپیتھید) لە ساڵی (١٨٩٧). ئەمە نەوەیێکی فڕۆکە یان پاپۆری نەفەرھەڵگری خێرای ئاسان کرد کە لە نیوەی یەکەمی سەدەی (٢٠) یەکەم لە کەشتی جەنگی، و پاشان لە کەشتیی بازرگانی. لەسەرەتایی سەدەی (٢٠)، ڕۆنی سووتەمەنی قورس دەرچوو بۆ گشت بەکارھێنان و دەستی پێکرد بەگۆرینی خەڵوزی بەردین سووتەمەنی لەجیاتی دابنێت ھەروەک لە کەشتی ھەڵمی. سوودی مەزنی ھەبوو ھێزی کار کەم کرایەوە، و بۆشایی پێویست کەم کردەوە بۆ سەنگەری سووتەمەنی.
لە نیوەی دووەمی سەدەی (٢٠) زیاد بوونی مەسرەفی بەنزین وای لێھات کە مەکینەی پەرەی ھاڵاو لابدەن. زۆربەی کەشتییە نوێیەکان لە ساڵی (١٩٦٠) دروستکران بە مەکینەی دیزل. کە دوایین کەشتیی ڕێبواری سەرەکی بنیاتی نا لەگەڵ پەرەی ھەڵم (فایرسکی)، دەرچوو لە ساڵی (١٩٨٤). بە ھەمان شێوە زۆر کەشتیی ھەڵم دووبارە دروستکرانەوە تا توانایی سووتەمەنی باشتر بکەن. یەک نموونەی بەرچاو کە لە ساڵی (١٩٦٨) بنیات نێنرا (شاژن ئیلیزەبێثن) پەرەی ھەڵمی لەجیاتی دیزلی کارەبایی کە بەکارھات لە ساڵی (١٩٨٦). زۆربەی کەشتییە نوێیەکان پەرەی ھاڵاو ئەو کەشتیانەن کە تایبەتن بەو کەشتیانەی کە کاردەکەن بە وزەی ناوەکی، و کەشتیی بازرگانی مسۆگەر (بە شێوەیەکی دیار گازی سروشتی گاز دەکاتە شلە (ئێل ئێن گی) و بەری خەڵوزی بەردین) کە بارەکە دەتوانێت بەکاربھێنرێت ھەروەک سووتەمەنی.
گواستراوەکانی گازی سروشتی دەستکاری
گواستراوەکانی گازی سروشتی نوێ بەردەوام دەبێت(ڕووبەرێکی گەشە کردنی بڵندی بار کردن) لە پەرەی ھەڵم. گازی سروشتی خەزن دەکرێت لە بارێکی شل لە دەفری سارد لەسەر ئەم کەشتیانە، و ھەروەھا پێویستە بڕێکی بچووک لە گازی کوڵاو ڕابکێشین بەبەردەوامی بۆ ئەوەی فشار و پلەی گەرمی بھێڵێتەوە لەناو کەشتییەکان لە نێو سنوور بەکار خستن.
گازی کوڵاو سووتەمەنی دەستەبەر دەکات بۆ بۆیلەری کەشتییەکان کە ھەڵمی زیاتر پەیدادەکات بۆ تۆربینەکان، کەسادەترین ڕێگەیە تا مامەڵە بکات لەگەڵ گازی کڵلاوی زیادەڕەو. لەگەڵ ئەوەشدا تەکنەلۆجیای پێکردنی مەکینەی سوزشی ناوخۆیی باشتر بووە (مەکینەی دیزلی دوانی لەسەر ئەم گازە، و مەکینەی ئەوھا دەستیان پێکرد بە دەر بکەوتن لە گواستراوەکانی گازی سروشتی. ھەروەھا بەبەردەوامی داڕژتنی تانکی باشتر دەکەن ڕێ دەدەن بە گەیشتن بە بەتوانایی گەرمایی، بۆیە کولان ڕوودەدات کەمتر لە شێوەی سرووشتی. ھەروەھا پەرەسەندن ڕوویدا لە کرداری دووبارە ئاسانکردنی گاز کولاو، کە ڕێگەدەدات بۆ ئەوەی بگەرێتەوە بۆ تانکی شالادی شل.
لەلاوانەیە باری ماددی بۆ گازی سروشتی زیاتر بی لە تێچووی ڕوونی سوتەمەنی پلەی بەرز کە سوتاوە لە مەکینەی دیزلی، بۆیە کرداری دووبارە ئاسانکردنی گواستراوەکانی گازی سروشتی کە کاردەکات لەسەر مەکینەی دیزل. ھۆیەکی تر گۆڕان دروست دەکات لە پەرەکانەوە بۆ مەکینەی دیزل بۆ کۆمپانیاکانی گواستنەوەی گازی سروشتی کەمی ئەندازیارانی لێھاتووە. لەگەڵ نەبوونی کەشتی کە کاردەکات بە وزەی تۆربینی لە شوێنەکانی دیکەی بارکردن، و بەرزبوونەوەی خێرا لە قەبارەی گازی سروشتی لە ھەموو جیھان دەرچوونی (ئێل ئێن گی)، بەلام مەشق بۆی نەکراوە تا داواکارییەکە دیدەن بکات.
جۆری ڕەواندن دەستکاری
چەند جۆرێکی دیکە پێشکەوتووی ڕەواندن دروست بوو بە تێپەربوونی کات، کە ئەوانە دەگرێتەوە:
پەروانە دەستکاری
ھەروەھا پەروانە دەریایی ناسراوە بە (برغوو) زۆر جیاوازی ھەیە لە سیستەمی برغووی دەریایی، ھەروەک دووانە و برغووی شێوازی بۆری. لەکاتێکدا کەشتی بچووک برغووی تاکی ھەیە، تەنانەت کەشتی زۆر گەورە وەکو گوازراوەکان نەوت بەر، کەشتیی پاشەرۆ و لەوانەیە برغووی تاک ھەبن بەھۆی توانایی سووتەمەنی. کەشتیی دیکە لەوانەیە دووانە ھەبێت، سێقات یان برغووی چوارقۆڵی. توانا لە مەکینەوە دەنێردرێت بۆ برغوو لە ڕێگای شەفتی پەروانە، کە لەوانەیە ببەسترێتەوە بە سندوقی گێرێک.
فڕۆکەی جێت دەستکاری
فڕۆکەی جێت ,فڕۆکەی جێتی ئاو، یان لێخوڕینی فڕۆکەی جێت کە پەروانە بەکاربھێنرێت (ترومپای ڕۆیشتنی تەوەرەیی) ترومپای دوور لە ناوەند، یان ترومپای ڕۆیشتنی تێکەڵ تا فڕۆکەی جێتێکی ئاو دروست بکات بۆ ڕەواندن. سەرچاوەیەکی باشی ئاوە و سۆندە بۆ ئاڕاستەکردنی ڕۆیشتن بۆ دەرەوە، دروست کردن تەوژم، و لە زۆربەی حاڵەت، ئاڕاستە بەکاردەھێنرێت بۆ ئاڕاستەکردنی کەشتی.
فڕۆکەی جێت دۆزرایەوە لە کەشتی ئاوی تایبەت وەبەلەمی ڕووباری
چارۆکە دەستکاری
وتاری سەرەکی: ھێز لەسەر چارۆکە
مەبەست لە چارۆگە ئەوەیە وزەی با بەکاربھێنن تا کەشتییەکە پاڵ بنێت، تەختە، ئۆتۆمبیل یان ڕۆتۆڕ.
خولانی Voith Schneider دەستکاری
Voith Schneiderیان (VSP)
بزوێنەرێکی کردارییە پاڵ پێوەنان دەستەبەردەکات لە ھەر ئاڕاستەیەک. پێویست ناکات بۆ گۆڕینی پاڵنەر.
زۆربەی کەشتییە (VSPs) سووکانی کەشتی نییە. زۆرجار (VSPs)بەکار دەھێنرێت بۆ بەلەمی ڕاکێشان و پاپۆری ھەڵکردن یان کەشتی ئاوی. یەکەم مەکینە لە ساڵی (١٩٣٠) جێی باوەڕپێکراوە و بەردەستە بە قەبارەی گەورە Voith Schneider.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ڕواندنی دەریایی تێدایە. |