پاوڵ ڕاند
پاوڵ ڕاند (لەدایکبووی پێرێتز ڕۆزنبام؛ ١٥ی ئابی ١٩١٤ – ٢٦ی تشرینی دووەمی ١٩٩٦) دەرھێنەری ھونەری بەناوبانگی ئەمریکی و دیزاینەری گرافیک بووە. ئەو بە دروستکردنی لۆگۆی کۆمپانیا ئایکۆنییەکان ناسراوە، لەوانە لۆگۆی کۆمپانیاکانی IBM, UPS, Enron, Morningstar, Inc. , Westinghouse, ABC و NeXT. ڕاند لە یەکەم ھونەرمەندی بازرگانی ئەمریکی بوو کە شێوازی سویسری دیزاینی گرافیکیان وەرگرت و پراکتیزەیان کرد.
 Rand in 1942 | |
| لەدایکبوون | Peretz Rosenbaum 15ی ئابی 1914 نیۆرک |
| مەرگ | ٢٦ی تشرینی دووەمی ١٩٩٦ (٨٢ ساڵ ژیاوە) Norwalk, Connecticut, U.S. |
| خوێندنگە | Pratt Institute (1929–32) Parsons (1932–33) Art Students League (1933–34) |
| پیشە | Graphic designer Professor |
ھەروەھا پۆڵ ڕاند مامۆستای گرافیک دیزاین بووە لە زانکۆی یێڵ لە شاری نیو ھێڤن لە ویلایەتی کۆنتێکتیکۆت. لە ساڵی ١٩٥٦ تا ١٩٦٩ لەوێ وانەبێژ بووە و دیسانەوە لە ساڵی ١٩٧٤ تا ١٩٨٥ وانە دەڵێتەوە، لە ساڵی ١٩٧٢ ناوی ھاتووە لە ھۆڵی ناوبانگەکانی یانەی بەڕێوەبەرانی ھونەری نیویۆرک.[١][٢]
ژیانی سەرەتایی و خوێندن
دەستکاریپۆڵ ڕاند لە ١٥ی ئابی ١٩١٤ لە شاری بروکلینی ویلایەتی نیویۆرک لە شاری پێرێتز ڕۆزنبام لەدایکبووە. لە تەمەنی گەنجییەوە خەریکی دیزاین بووە، تابلۆکانی بۆیاخکردنی دوکانی خواردنی باوکی و بۆ بۆنە و ئاھەنگەکانی قوتابخانە لە P.S. 109. ھەرچەندە باوکی گومانی ھەبوو کە ھونەر بتوانێت پیشەیەکی جێگیر دابین بکات، بەڵام ڕێگەی بە پۆڵ دا کە بچێتە قوتابخانەی ئامادەیی ھارێن لەکاتێکدا وانەکانی شەوانە لە پەیمانگای پرات دەخوێند. ڕاند تا ڕادەیەکی زۆر خۆی وەک دیزاینەرێک فێری کردووە، لە گۆڤارەکانی ئەورووپی وەک *Gebrauchsgraphik* فێری بووە و لە بەرھەمەکانی کاساندرێ و مۆھۆلی-ناگی خوێندوویەتی. ھەروەھا لە قوتابخانەی دیزاینی پارسۆنس و خولی خوێندکارانی ھونەری نیویۆرک خوێندوویەتی.[٣]
پیشەی سەرەتایی
دەستکاریژیانی پیشەیی پۆڵ ڕاند بە ئەرکێکی کەم دەستی پێکرد، سەرەتا بە کارێکی نیوەکاتی دەستی پێکرد کە وێنەی ستۆک بۆ سندیکاتێک دروست دەکرد کە گرافیکیان بۆ ڕۆژنامە و گۆڤارەکان دابین دەکرد. لەگەڵ کارکردنی لەسەر ئەرک و پڕۆژەکانی پۆل، ڕاند پۆرتفۆلیۆیەکی بەرچاوی دروست کرد کە کاریگەری لەسەر شێوازی ساچپلاکاتی ئەڵمانی (پۆستەری شتەکان) و کارەکانی گوستاڤ جێنسن بوو.
لە دەوروبەری ئەم کاتەدا ناوێکی نوێی ھەڵبژارد بۆ ئەوەی باشتر لە جیھانی بازرگانیدا جێی ببێتەوە. ناوی ڕەسەنی خۆی، پێرێتز ڕۆزنبام، کورتکردەوە بۆ 'پۆل' و 'ڕاند'ی لە مامی وەرگرت بۆ ئەوەی ناوێکی بنەماڵەیی زیاتر بازاڕیی دروست بکات. ھاوڕێکەی مۆریس ویسزۆگرۆد تێبینی ئەوەی کردووە کە «پۆل ڕاند» ناوێکە کە دیمەنێکی ھاوسەنگ و سەرنجڕاکێشی ھەیە. ڕۆی ئاڕ بێھرێنس ئاماژەی بەوەدا کە ئەم کەسایەتییە نوێیە لە بنەڕەتدا یەکەم ناسنامەی کۆمپانیاکانی ڕاند بووە و بووە یەکێک لە دەستکەوتە بەردەوامەکانی. ڕاند بە خێرایی لە بواری دیزاینی گرافیکدا بەرز بووەوە.
لە سەرەتای بیستەکانی تەمەنیدا، پۆڵ ڕاند دەستی کرد بە بەدەستھێنانی ناوبانگێکی نێودەوڵەتی بەھۆی کارەکانییەوە، بەتایبەتی بەھۆی دیزاینەکانی لەسەر بەرگی گۆڤاری *Direction*. لە بەرامبەر ئازادییەکی ھونەری تەواودا بەبێ پارە ئەو پڕۆژانەی گرتە ئەستۆ.
ڕاند ستایشی زۆری لەلایەن کەسایەتییە دیارەکانی وەک لاسلۆ مۆھۆلی-ناگی وەرگرت، کە بە یەکێک لە باشترین و بەتواناترین گەنجە ئەمریکییەکان وەسفی کرد. مۆھۆلی-ناگی سەرسام بوو بە لێھاتوویییە ھەمەچەشنەکانی ڕاند وەک نیگارکێش، وانەبێژ، دیزاینەری پیشەسازی و ھونەرمەندی ڕیکلام. ئاماژەی بەوەدا کە ڕاند داھێنەری خۆی لە سەرچاوە ئەمریکییەکان وەرگرتووە و ئایدیالیزمی لەگەڵ ڕیالیزمدا تێکەڵ کردووە، بە بەکارھێنانی ھەردوو ڕێبازی شیعریی و بازرگانی ھاوشێوە. ھەروەھا مۆھۆلی-ناگی تیشکی خستە سەر توانای ڕاند بۆ بیرکردنەوە لە ڕووی پێویستی و کارکردن لەکاتێکدا خەیاڵی بێ سنووری ھەیە.
ئەو ناوبانگەی کە پۆڵ ڕاند لە سەرەتای بیستەکانیدا بە خێرایی دروستی کرد، تەنھا بە تێپەڕبوونی کات بەھێزتر بوو. کارە کاریگەرەکانی و نووسینەکانی پێگەی ئەوی وەک کەسایەتییەکی پێشەنگ لە بواری دیزاینی گرافیکدا چەسپاند و بە شێوەیەکی بەرفراوان وەکو گریسێکی بەرزی پیشەکەی سەیر دەکرا.
لەکاتێکدا پۆڵ ڕاند بە لۆگۆی کۆمپانیاکانی لە ساڵانی ١٩٥٠ و ١٩٦٠ ناسراوە، بەڵام ناوبانگی سەرەتایی لەسەر کارەکانی لە دیزاینی لاپەڕەکاندا بنیات نراوە. لە ساڵی ١٩٣٦ ئەرکی دیزاینکردنی نەخشەی ژمارەیەکی ساڵڕۆژی *ھونەری جلوبەرگ* (ئێستا *GQ*)ی پێسپێردرا. توانای ناوازەی لە گۆڕینی وێنەی ئاسایی بۆ پێکھاتەی دینامیکی وای کرد پۆستێکی تەواوکات و ئۆفەرێکی بۆ ببێتە بەڕێوەبەری ھونەری گۆڤارەکانی ئیسکوایر و کۆرۆنێت.
ڕاند سەرەتا ئەو پێشنیارەی ڕەتکردەوە، ھەستی کرد ھێشتا ئامادە نییە بۆ ئەو ڕۆڵە؛ بەڵام دوای ساڵێک قبوڵ کرد و تەنھا لە تەمەنی بیست و سێ ساڵیدا دەستی کرد بە سەرپەرشتیکردنی لاپەڕەکانی مۆدەی ئیسکوایر.
ھونەری بەرگی گۆڤاری Direction بەشێکی گرنگ بوو لە پەرەپێدانی ئەو شتەی کە بە «ڕووخساری پۆڵ ڕاند» ناسرا. بۆ نموونە، بەرگی کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٤٠ لە تەلی دڕکاوی بەکارھاتووە بۆ وێناکردنی گۆڤارەکە ھەم وەک دیارییەکی جەنگاوی و ھەم وەک خاچ. ئەم دیزاینە ڕەنگدانەوەی ئەو ئازادییە ھونەرییە بوو کە ڕاند لە *ئاڕاستە*دا ھەیبوو. ڕاند لە کتێبەکەیدا *بیرکردنەوەکان لەسەر دیزاین* ئاماژەی بەوە کردووە کە خاچ نەک ھەر بەھۆی ھێما ئایینییەکەیەوە گرنگە بەڵکو فۆڕمی بینراوی پاکی نیشانداوە. وەک تێکەڵەیەکی تەواو لە ڕاستە شەڕانگێزەکان (نێر) و ئاسۆیی پاسیڤ (مێ) وەسفی کردووە.
ناسنامەی کۆمپانیاکان
دەستکاریپۆڵ ڕاند بە بەشدارییەکانی لە دیزاینی ناسنامەی کۆمپانیاکان ناسراوە، کە لۆگۆی ئایکۆنی بۆ کۆمپانیاکانی وەک IBM, ABC, Cummins Engine, UPS و Enron دروست کردووە، کە زۆربەیان تا ئەمڕۆش بەکاردەھێنرێن. توانای ئەو بۆ خستنەڕووی ئەو پێداویستیانەی کە دیزاینەکانی بۆ کۆمپانیایەک دابینی دەکەن، ھێزێکی بەرچاو بوو، وەک لاسلۆ مۆھۆلی-ناگی ئاماژەی پێکردووە.
دیزاینەری گرافیک لویس دانزیگەر جەختی لەسەر کاریگەرییەکانی ڕاند کردەوە و ڕای گەیاند کە ڕاند ڕۆڵی سەرەکی ھەبووە لە قەناعەت پێکردنی بازرگانەکان کە دیزاین ئامرازێکی بەنرخە. دانزیگەر شانازیی بە ڕاند کرد کە پیشەکەی لە ھونەری بازرگانییەوە بەرزکردەوە بۆ دیزاینی گرافیک، تیشکی خستە سەر ڕۆڵی گرنگی خۆی لە ناوبانگکردنی بوارەکە و ڕێگە خۆشکردنی بۆ دیزاینەرانی داھاتوو.
لۆگۆی IBM ی پۆڵ ڕاند کە لە ساڵی ١٩٥٦ دیزاین کراوە، توخمێکی دیاریکەری کارەکانی بووە، فەلسەفەیەکی دیزاینی بەرجەستە کردووە کە کاریگەری قووڵی لەسەر ناسنامەی کۆمپانیا و تێڕوانینی گشتی ھەبووە. مارک فاڤەرمان زیاتر لە تەنھا لۆگۆیەک وەسفی کرد- ئەوە چەمکێکی بنەڕەتی دیزاین بوو کە ھۆشیاری کۆمپانیاکانی لە قاڵب دا.
لە ساڵی ١٩٦٠ ڕاند لۆگۆکەی نوێکردەوە و لە ساڵی ١٩٧٢دا وەشانی ڕەنگاوڕەنگی ئایکۆنی ناساند. ھێڵەکان وەک تەکنیکێکی نیوە تۆنکردن زیادکراون بۆ ئەوەی لۆگۆکە سووکتر و دینامیکیتر دەربکەوێت. دوو وەشانی لۆگۆی ڕەنگاوڕەنگ دروست کرا: یەکێکیان ھەشت ھێڵی ھەبوو، وەکو پێشوەختە بەکارھاتووە، و وەشانی ناسکتر بە سێزدە ھێڵییەوە، کە بۆ کارپێکردنی پاڵاوتە وەکو شتومەکی نووسینگەی جێبەجێکار و کارتی بازرگانی بەکاردێت.
ھەروەھا ڕاند لە کۆتایییەکانی ساڵانی ١٩٥٠ تا کۆتایییەکانی نەوەدەکان دیزاینی پاکەت و کەرەستەی بازرگانی و پەیوەندییەکانی دیکەی بۆ کۆمپانیای IBM کردووە، لەنێویاندا پۆستەری بەناوبانگی Eye-Bee-M. ھەرچەندە لە ساڵانی شەستەکاندا لەلایەن فۆردەوە ڕاسپێردرا بۆ دیزاینکردنەوەی لۆگۆی کۆمپانیاکەیان، بەڵام فۆرد ھەڵیبژارد دیزاینە مۆدێرنەکەی بەکارنەھێنێت.
پۆڵ ڕاند پێی وابوو سادەیی لە دیزایندا بە مانای نەبوونی ڕەسەنایەتی یان وروژاندن نییە. لە کتێبەکەیدا *ھونەری دیزاینەرێک*دا ئاماژەی بەوە کردووە کە «بیرۆکەکان پێویست ناکات ڕازی بن بۆ ئەوەی ڕەسەن بن یان ورووژێنەر بن». ھێما بازرگانییەکەی لە ساڵی ١٩٦٠ی وێستنگھاوس نموونەیەکی سەرەکی ئەم فەلسەفەیە، کە نیشان دەدات کە لۆگۆیەک «ناتوانێت بژی مەگەر بەوپەڕی سادەیی و خۆگرتنەوە دیزاین نەکرێت».
ڕاند بە درێژایی ژیانی پیشەیی خۆی بەردەوام بوو لە کاریگەری، تا ساڵانی ھەشتاکان و نەوەدەکان ناسنامەی کۆمپانیا بەرچاوەکانی بەرھەمھێنا، دەنگۆی ئەوە بوو کە نرخی ھەر دیزاینێک ١٠٠ ھەزار دۆلار بوو. یەکێک لە کارە دیارەکانی دواتر ناسنامەی کۆمپانیای NeXT Computer بوو کە بە ھاوکاری ستیڤ جۆبس دروست کرا. دیزاینی سادەی سندوقی ڕەش کە ناوی کۆمپانیاکە بەسەر دوو ھێڵدا دابەشکرابوو، ھاوئاھەنگییەکی بینراوی بەدەستھێنا کە جۆبس زۆر سەرسامی بوو. پێش مردنی ڕاند لە ساڵی ١٩٩٦، جۆبس بە «گەورەترین دیزاینەری گرافیکی زیندوو» ناوی بردووە.
ساڵانی دواتر
دەستکاریلە ساڵانی کۆتایی ژیانیدا، پۆڵ ڕاند سەرنجی لەسەر ھەردوو کاری دیزاین و نووسینی بیرەوەرییەکانی بوو. لە ساڵی ١٩٩٦ لە تەمەنی ٨٢ ساڵیدا لە شاری نۆروک لە ویلایەتی کۆنتێکتیکۆت بە نەخۆشی شێرپەنجە کۆچی دوایی کرد.
پێش مردنی ڕاند داوای لە ھاوڕێ و ھاوڕێی گرافیک دیزاینەر فرێد ترۆلەر کرد کە بەردی سەری دیزاین بکات. نووسەری دیزاینی گرافیک ستیڤن ھێلەر ستایشی ئەو یادگارییەی کردووە و ئاماژەی بەوەشکردووە، «لە نێوان ڕیزەکانی بەردی گۆڕی نەریتی لە گۆڕستانی کۆنتێکتیکۆتدا جیاوازە بەھۆی جوانییە ئابوورییەکەی و داھێنەری ورد و تایپۆگرافیای ڕەسەنەوە».
کاریگەری و بەرھەمەکانی تر
دەستکاریپەرەپێدانی تیۆری
دەستکاریسەرەڕای ئەوەی تا ڕادەیەک لە پرۆسەی داھێنەرەکەیدا خۆبەدەستەوەدان بوو و زۆرجار خۆی مامەڵەی لەگەڵ زۆربەی کارەکانی دیزاین دەکرد، بەڵام پۆڵ ڕاند بە قووڵی حەزی لە لایەنە تیۆرییەکانی دیزاین بوو. پەیوەندییەکەی لەگەڵ ڕەخنە و تیۆری ھونەریدا بەھۆی کۆبوونەوەیەکەوە بوو لەگەڵ لاسلۆ مۆھۆلی-ناگی، کە نائومێدی خۆی دەربڕی کاتێک ڕاند دانی بەوەدانا کە ڕەخنەی ھونەری نەخوێندووەتەوە. ئەم گفتوگۆیە بووە ھۆی ئەوەی ڕاند خۆی نوقم بکات لە بەرھەمەکانی فەیلەسوفی پێشەنگی ھونەری وەک ڕۆجەر فرای، ئەلفڕێد نۆرس وایت ھێد و جۆن دیوی.
کارەکانی ڕاند بە قووڵی لەژێر کاریگەری ئەم تیۆریستانەدا بوو. لە چاوپێکەوتنێکی ساڵی ١٩٩٥ لەگەڵ مایکل کرۆگەر، ڕاند باسی لە گرنگی *ھونەر وەک ئەزموون*ی دیوی کرد، ستایشی کرد بەھۆی مامەڵەکردنی ھەمەلایەنەی لەگەڵ ھونەر و پەیوەندییە بەردەوامەکەی. ڕاند تیشکی خستە سەر ئەوەی کە چۆن کتێبەکە تێگەیشتنە نوێیەکان لەسەر ھەر خوێندنەوەیەک ئاشکرا دەکات، ئەمەش کاریگەرییە بەرچاوەکانی دیوی لەسەر فەلسەفەی دیزاینی خۆی ڕەنگدەداتەوە.
بیرۆکەکانی جۆن دیوی کاریگەرییەکی بەرچاویان لەسەر ڕێبازی پۆڵ ڕاند ھەبوو بۆ دیزاینی گرافیک. ڕاند لە کتێبە کاریگەرەکەیدا *بیرکردنەوەکان لەسەر دیزاین*، فەلسەفەی دیوی بە پێویستی «کەمڵی کارایی-جوانکاری» لە ھونەری مۆدێرن دەبەستێتەوە. یەکێک لە بنەما سەرەکییەکانی ڕاند، وەک لە کتێبەکەدا باسکراوە، ئەوە بوو کە کارە گرافیکییەکان دەبێ کوالیتی ناسراوی خۆیان بپارێزن تەنانەت کاتێک کاڵ دەکرێنەوە یان دەگۆڕدرێن. ئەم چەمکە تاقیکردنەوەیەکی پراکتیکی بوو کە ڕاند بۆ ناسنامە کۆمپانیاکانی بەکاریھێنا بۆ دڵنیابوون لە کاریگەری و مانەوەیان.
ڕەخنە
دەستکاریلە ساڵانی دواتردا، پۆڵ ڕاند زیاتر بێزار بوو لە سەرھەڵدانی تیۆری پۆستمۆدێرنیستی و جوانیناسی لە دیزایندا. لە ساڵی ١٩٩٢ دەستی لە پۆستەکەی لە زانکۆی یێڵ کێشایەوە وەک ناڕەزایەتییەک بەرامبەر بە دانانی دیزاینەری پۆستمۆدێرن شیلا لیڤرانت دی برێتڤیل، ھاوکارەکەی ئارمین ھۆفمانیشی ڕازی کرد کە دەستلەکاربکێشێتەوە. ڕاند لە وتارەکەیدا *"سەرلێشێواوی و ئاژاوە: وەسوەسەی دیزاینی گرافیکی ھاوچەرخ"* ناڕەزایی خۆی لە پۆستمۆدێرنیزم دەربڕی، کە تێیدا ڕەخنەی لە بزووتنەوەکە گرت و بە "مۆدێرن و بێ بایەخ" ناوی برد و تۆمەتباری کرد بەوەی "بێزارییەکی بنیات نراوەی خۆی ھەڵگرتووە".
ھەرچەندە بیرکردنەوەکان لەسەر دیزاین لە دیزاینی گرافیکدا ڕێزێکی زۆری لێدەگیرێت، بەڵام کارەکانی دواتری پۆڵ ڕاند، وەک لە لاسکۆکەوە بۆ بروکلن (١٩٩٦)، بووە ھۆی تۆمەتبارکردن بەوەی کە «کاردانەوەی ھەیە و دوژمنایەتی بیرۆکە نوێیەکان دەکات سەبارەت بە دیزاین». ستیڤن ھێلەر بەرگری لە ڕاند کرد و بە «دوژمنێکی مامناوەندی، مۆدێرنیستی توندڕەو» وەسفی کرد، لەکاتێکدا مارک فاڤەرمان ھەڵوێستی ڕاندی لەم قۆناغەدا وەک «پیرە پیاوێکی کۆنەپەرستانە و توڕە» سەیر دەکرد. سەرەڕای ئەم بۆچوونە جیاوازانە، بەشدارییە گشتییەکانی ڕاند لە تیۆری دیزاینی گرافیکی مۆدێرن بە شێوەیەکی بەرفراوان وەک بنەڕەتی بۆ گەشەسەندنی پیشەکە سەیر دەکرێن.
کاریگەرییە مۆدێرنیستەکان
دەستکاریژیانی پیشەیی پۆڵ ڕاند بە قووڵی لەژێر کاریگەری فەلسەفەی مۆدێرنیستیدا بوو، کە سەرسامی بوو و لە کارەکانی دیزاینی گرافیکدا جێگیری کرد. ئەو ئاھەنگی ھونەرمەندانی وەک پاوڵ سیزان و یان تشیکۆڵدی گێڕا، ھەوڵیدا ڕێبازە داھێنەرەکانیان بە دیزاینی گرافیکەوە ببەستێتەوە. لە *ھونەری دیزاینەرێک*دا، ڕاند تیشک دەخاتە سەر گرنگی ئەم پەیوەندییە ھونەرییانە:
"لە ئیمپڕێشنیزمەوە تا دەگاتە پۆپ ئارت، شتە باوەکان و تەنانەت کۆمیک ستریپەکەش بوونەتە کەرەستەی مەنجەڵەکەی ھونەرمەند. ئەوەی سیزان بە سێو، پیکاسۆ بە گیتار، لیگەر بە ئامێر، شویتێر بە زبڵ و دوشان بە میزەڵدان کردوویەتی، ئەوە ڕوون دەکاتەوە کە ئاشکراکردن دەیکات." نەک پشت بە چەمکە گەورەکان ببەستێت کێشەی ھونەرمەند ئاشناکردنی ئاسایییە."
ڕاند پێی وابوو کە ھونەری بەرچاو دەتوانێت لە دووبارە لێکدانەوەی ئاسایییەوە سەرھەڵبدات و دیزاینیش وەک ھونەر دەبێت دیدگای نوێ لەسەر ئاشنا دەربخات.
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ graphéine، Tiphaine (٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩). «Paul Rand, everything is design!». Graphéine - Agence de communication Paris Lyon (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ٢٢ی تەممووزی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ «Paul Rand | Smithsonian American Art Museum». americanart.si.edu (بە ئینگلیزی). لە ٢٢ی تەممووزی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
- ^ «Paul Rand | Biography, Designs and Facts». Famous Graphic Designers (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ٢٢ی تەممووزی ٢٠٢٤ ھێنراوە.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە پاوڵ ڕاند تێدایە. |
