شا جەھان سێیەم
شا جەھان سێیەم (١٧١١–١٧٧٢) کوڕە بچووکەکەی ئاورەنگزێب بووە و بۆ ماوەیەکی کورت ئیمپراتۆری گورکانەکانی ھیندستان بووە.[١]
| شا جەھان سێیەم | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| ١٥ ئیمپراتۆری گورکانی | |||||
| فەرمانڕەوایی | ١٠ی کانوونی دووەمی ١٧٥٩ – ١٠ی تشرینی یەکەمی ١٧٦٠ | ||||
| تاج لەسەر نان | ١٠ی کانوونی دووەمی ١٧٥٩ | ||||
| پێشوو | ئەلامگیری دووەم | ||||
| جێگر | شا عەلامی دووەم | ||||
| ھاوسەر | سادات بەگم | ||||
| منداڵ(ەکان) | میرزا سەعدات بەخت بەھادور میرزا ئەکرەم بەھادور | ||||
| |||||
| خێزان | شانشینی تیمور | ||||
| باوک | موحی السونەت میرزا | ||||
| دایک | ڕەشگامی بەگم | ||||
| لەدایکبوون | ١٧١١ | ||||
| مردن | ١٧٧٢ (٦٠−٦١ ساڵ ژیاوە) | ||||
| ئایین | ئیسلام | ||||
حوکمڕانی دەستکاری
«شا جەھانی سێیەم» (شا جەھانی سێیەم) ئیمپراتۆرێکی تەمەن کورتی موغەکان بووە. ئای پاشا ئاورەنگزێب عەلامگیر دە سەب تۆن خوتە بتە کام باخش دە سەب تۆن و دە بتە بتە موھی ئەل سونەت میرزا دا بتاتا لە ساڵی ١٧٥٩ و بۆ ماوەیەکی کورت دە لای سنون بەدشا بنایا گیا س دە پاس دەسەڵات نایین تەمەن دەسەڵاتی ڕەسەنی وەزیر عەزەم عیماد ئەل مۆڵک پیر بوویت؟ دوای ئەوە کیتا لە پۆستەکەی لابرا و نزیکەی ١٠ مانگ حوکمڕانی کرد.
شاھجەھان سوام موھیولمولک و ئیمپراتۆرییەتی موغەکانی بەدشا ٣. ئای محی الدین دا بێتا تێ ئاورەنگزیب دە بێتا، محەممەد کام بەخش دا وەدا بێتا سی. لە ساڵی ١٨٥٩ دوای مردنی عەلامگیری دووەم، عیماد ئەلمولک، وەزیرێکی بەھێزی شاھجەھانی سێیەم، سەرکەوتە سەر تەختی موغەکان و لە پاتنا عەلامگیری دووەمی لەدایک کرد، ھەڵات ئۆتێ، ١٨٠ ڤاچ، شا جەھان سێیەم، کوڕی شا عەلامی دووەم، ماراتا سەردار دی مەداد تۆن ھیتا داتا، سێداشیرۆ ڕاو بھاو، شا ئالامی دووەم، ئیمپراتۆری موغەکان، بانە داتا، سێداشیرۆ ڕاو بھاو. حوکمڕانی دەمریت ھەیە ھەڵوەشاوەتەوە.
شا عەلامی دووەم (١٧٥٩–١٨٠٦ ز حوکمڕانی کردووە، لەدایک بووە - ٢٥ی حوزەیرانی ١٧٢٨، شەھجەھان ئاباد، کۆچی دوایی کردووە - ١٩ی تشرینی دووەمی ١٨٠٦) ١٧ی پادشای موغەکان ئەمە ناوی ڕەسەنی شەھزادە عەلی گۆھار سییە. ئەو ئەلامگیری دووەم لە ساڵی ١٧٥٩دا لە شەرەفی خۆیدا سەرکەوتوو بوو و لەسەر تەختی پاشایەتی دانیشت. ئیمپراتۆر شا عەلامی دووەم اللە ئاباد دە ناڵ کۆمپانیای ڕۆژھەڵات تشامەی ھندستان سێن کۆمپانیای دی شان لە ھیندستانی ڕۆژھەڵاتی بەخشی.
کاتی قەیران دەستکاری
عەلی گۆھەر وەک یەکەم ئیمپراتۆر نازناوی 'الشمیشی دووەم'ی وەرگرت، و لە ساڵی ١٧٥٩ لەسەر تەختی پاشایەتی دانیشت. تاریخ ڤیچ، ئای تۆ بە ناوی 'شا عەلامی دووەم' بەناوبانگ نیت. لەوێدا دەتوانین بڵێین ئەو قۆناغە قۆناغێکی پڕ لە کێشەیە لە مێژووی ھیندستاندا. باوکی عەلامگیری دووەم لەوێ دەسەڵاتی بەخشی و کۆچری وەزیر غازی الدین تەختی پاشایەتی لابرد. ئای نەوەد ئیمپراتۆر حەز دەکەن خۆیان بگرن. دوو ساڵ پێش ئەوەی ئەلئەمشای دووەم بچێتە سەر تەختی پاشایەتی، جەنگی پولیسی لەلایەن کۆمپانیای ڕۆژھەڵاتی ھیندستانەوە سەرکەوت، کە کۆنترۆڵی بەنگال و بیھار و ئۆریسایان پێبەخشی. ئەحمەد شا عەبدالیا لە باکووری ڕۆژاوا دەستی بە ھێرشەکەی کرد. لە نێوان ساڵانی ١٧٥٦ بۆ ١٧٥٦ دەھلی لە کارەکەی دوورخستەوە و لە ساڵی ١٧٥٩دا ماراتاکانی ڕاوەدوونایەوە، کە لە ساڵی ١٧٥٨دا پەنجابیان گرت. لە باشوور پێشواکان بە سەرکردایەتی بەلاجی باجیراو ھەوڵیان دا شانشینی خۆیان لە جیاتی موغەکانی مەراتا دابمەزرێنن. بەم شێوەیە کاتێک شا عەلامی دووەم لەسەر تەختی پاشایەتی دانیشت، ڤایزەرەکەی خیانەتی لێدەکرد. دەسەڵاتی کۆمپانیای ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستی ھیندستان زیاد دەکرێت و ئەحمەد شا عەبدالی لە پەنجاب دانیشتووە.
پەیماننامەی کۆمپانیای ڕۆژھەڵاتی ھیندستان دەستکاری
شا عەلامی دووەم ھەموو کەسێکی بە ھەڕەشە بۆ سەر تەختەکەی دەزانی. بۆیە عەبدالی دی پەنجانی کردە تۆو دی بەجان دی لای ماراتا نۆ وەک پارێزەری خۆی. بەڵام لە ساڵی ١٧٦١ لە شەڕی سێیەمی پانیپاتدا، عەبدالی ٩ جار شکستی بە ماراتاکان ھێنا. ڕێگەی دا شا عەلامی دووەم لەسەر تەختی نیودەلھی بمێنێتەوە. ھەرچەندە دواتر ئاواتی ئەوە بوو کە ئێسکەکان لاببات و خۆی دەست بەسەر تەختی دەھلیدا بگرێت، بەڵام پلانەکەی ھەرگیز بەدی نەھات. بەڵام ئەم شکستەی شا شا ئالامی دووەم ھیچ سوودێکی نەبوو. لە ناوەڕاستی ساڵی ١٧٦٤دا ڕێگەیان دا دەسەڵاتیان زیاد بکات و ھەوڵێکی دیکەیان دا بۆ شکستپێھێنانی ئینگلیزەکانی بەنگال نەواب شوجاود-دەولای عود و نەواب میر قاسمی ھەڵھاتووی بەنگال لەلایەن… ئینگلیزەکان لە بووکسار (١٧٦٤ ز) لە کاتی جەنگدا سوپای شاھانە شکستی ھێنا و ئیمپراتۆر شا عەلامی دووەم کۆمپانیای ڕۆژھەڵاتی ھیندستانی لە ئەلاھەباد واژوو کرد. لە ڕێگەی ئەم ڕێکەوتنەوە، بەدشا زەوییەکانی قەزاکانی کۆدا و ئەلاھەباد لە ئۆود و بەدشا بە بەنگال و بیھار و ئۆریسا دی دیوان (مافی بەردەوامبوون) کۆمپانیای ژمارە پێدرا ساڵانە. بەڵام شا عەلام تەنھا بۆ ماوەیەکی کورت ئەم سوودەی بەدەست ھێنا.
مانەوە لەسەر خانەنشینی کۆمپانیا دەستکاری
لە شەڕی سێیەمی پەنیپاتدا، دەسەڵاتی ماراتا بە دڵنیایییەوە زیانی پێگەیشت، بەڵام زۆری نەخایاند دەسەڵاتی خۆیان وەرگرتەوە - ئیمپراتۆر شا عەلامی دووەم وەزیری خۆی نەجیب بەغداد (غازی الدین) نارد بەھۆی پیلانگێڕییەکانەوە نەیتوانی بگەڕێتەوە دەھلی. داوای یارمەتی لە ماراتاکان کرد و قەزای ئەلاھەبادی ڕادەستی سەرۆک مەراتا مەھادجی شیندە کرد. بەم شێوەیە شا ئالامی دووەم بە ھاوکاری ماراتاکان لە ساڵی ١٧٧١ گەڕایەوە بۆ دەھلی، بەڵام وەک بووکەڵەیەک لە دەستی ماراتاکاندا لەوێ مایەوە. ھەر بۆیە کۆمپانیای ڕۆژھەڵاتی ھیندستان گرێبەستی ئەلاھەبادی شکاند و شا ئالامی دووەم قەزای کۆدا و ئەلاھەبادی وەرگرتەوە و ساڵانە ٢٦ لاک ڕوپییەیان پێنەدا، کە پێشتر ئینگلیزەکان دەیاندا بە بەنگال، بەڵێن درابوو لە ساڵی ١٧٦٤ بدرێت. . بەھۆی ئەمەوە بارودۆخی ئیمپراتۆر شا عەلامی دووەم خراپتر بوو و تا جەنگی دووەمی ئەنگلۆ-مەراتا (١٨٠٣–١٨٠٥ز) لە پەناگەی مەراتادا مایەوە.
مردن دەستکاری
لە کاتی جەنگی دووەمی ماراتادا ھێزەکانی کۆمپانیای ڕۆژھەڵاتی ھیندستان بە سەرۆکایەتی ژەنەڕاڵ سێک لە دەھلییەوە سوپای مەھاجی شیندەیان تێکشکاند. دوای ئەمەش کۆمپانیای ڕۆژھەڵاتی ھیندستان ھەردوو شا عەلامی دووەم و ڕاجگارەکەی لە دەھلی کۆنترۆڵ کرد. پاشا پیر و کوێر بوو. ئای ئەوەندە بێدەسەڵات. ئای کۆمپانیای ڕۆژھەڵاتی ھیندستان بە خانەنشینی دەژیا. لە کۆتاییدا لە ساڵی ١٨٠٦ کۆچی دوایی کرد.
سەرچاوەکان دەستکاری
- ^ Mehta, Jaswant Lal (2005-01-01). Advanced Study in the History of Modern India 1707-1813 (بە ئینگلیزی). Sterling Publishers Pvt. Ltd. ISBN 978-1-932705-54-6.
