زمانی ھەوسە
| هاوسا | |
|---|---|
| ھَرْشَن ھَوْسَ Harshe/Halshen Hausa | |
| قسەی پێدەکرێ لە | نێجیریا، نیجەر، کامیروون، بێنین و چاد |
| ناوچە | ڕۆژاوای ئەفریقا |
| ڕەگەز | هاوسا /Hausawa |
| ژمارەی ئاخێوەران | ٦٠ million (٢٠١٥-٢٠١٦)e21 ٣٠ ملیۆن وەک زمانی دووەم (٢٠١٥–٢٠١٦)[١][٢] |
| بنەماڵەی زمان | ئافرۆ-ئاسیاتیک
|
| سیستەمی نووسین | لارتین (ئەلفوبێی بۆکۆ) عەرەبی (عەجەمی) هێڵکاری هاوسا |
| ڕەوشی فەرمیبوون | |
| زمانی فەرمییە لە |  نیجەر (دۆخی نەتەوەیی) نێجیریا (دۆخی نەتەویی) |
| سامان دەدرێتەوە بەدەستی | بێ ساماندانی فەرمی |
| کۆدەکانی زمان | |
| ISO 639-1 | ha |
| ISO 639-2 | hau |
| ISO 639-3 | hau |
| Linguasphere | 19-HAA-b |
 Areas of Niger and Nigeria where Hausa people are based. Hausa tribes are to the north. | |
ئەم پەڕەیە ھێماکانی فۆنەتیکی IPA بە یوونیکۆدی تێدایە. بەبێ پشتیوانیی نیشاندانی یوونیکۆد، لەوانەیە لە جێگەی کاراکتەرەکانی یوونیکۆد، نیشانەی پرسیار، چوارگۆشەکان یان ھێماکانی تر ببینی. | |
ھاوسا یان ھەوسە (/ˈhaʊsə/;[٣] Harshen/Halshen Hausa; عەجەمی: هَرْشَن هَوْسَ) بریتییە لە زمانێکی چادیکی قسەی پێدەکرێ لەلایەن گەلی ھاوسا، بە زۆری لە باکور و نیوەی نێجیریا و باشور و نیوەی نیجەر، لەگەڵ ژمارەیەکی کەم لە چاد، بێنین، و کامیرۆن.[٤][٥]
ھاوسا یەکێکە لە بەربڵاوترین زمانەکانی سەر بەخێزانی چادیک کە لەلایەن ٤٧ ملیۆن کەسەوە وەک زمانی یەکەم و ھەروەھا ٢٥ ملیۆن کەسی دیکەش وەک زمانی دووەم قسەی پێدەکەن، بەمەش ڕێژەی قسەکەرانی زمانی ھاوسا دەگاتە ٧٢ ملیۆن[٦] وە بەپێی دوایین خەمڵاندنەکان ڕێژەی قسەپێکەرانی ھاوسا ١٠٠ بۆ ١٥٠ ملیۆن کەسن.[٧]
دابەشبوونی جوگرافی دەستکاری
قسەپێکەرانی ڕەسەنی ھاوسا، کە بریتین لە گەلی ھاوسا، زیاتر نیشتەجێی نیجەر و باکوری نێجیریا، باکوری کامیروون و چادن.[٥][٤][٨]
سیستەمی نووسین دەستکاری
بۆکۆ (لاتین) دەستکاری
سیستەمی نووسینی ھاوچەرخی زمانی ھاوسا بە شێوە نووسینی لاتین کە بە بۆکۆ ناودەبرێ لە ساڵانی ١٩٣٠ دا لەلایەن ئیدارەی بەرێوەبەری بەریتانیاوە پێشکەش کرا.
| A a | B b | Ɓ ɓ | C c | D d | Ɗ ɗ | E e | F f | G g | H h | I i | J j | K k | Ƙ ƙ | L l |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| /a/ | /b/ | /ɓ/ | /tʃ/ | /d/ | /ɗ/ | /e/ | /ɸ/ | /ɡ/ | /h/ | /i/ | /(d)ʒ/ | /k/ | /kʼ/ | /l/ |
| M m | N n | O o | R r | (R̃ r̃) | S s | Sh sh | T t | Ts ts | U u | W w | Y y | (Ƴ ƴ) | Z z | [[داڕێژە:Hamza]] |
| /m/ | /n/ | /o/ | /ɽ/ | /r/ | /s/ | /ʃ/ | /t/ | /(t)sʼ/ | /u/ | /w/ | /j/ | /ʔʲ/ | /z/ | /ʔ/ |
عەجەمی (عەرەبی) دەستکاری
زمانی ھاوسا لە کۆندا بە عەجەمی و ئەلفوبێی عەرەبی نووسراوە ھەتا سەدەی ١٧ ھەمین، یەکەمین نووسراوی ھاوسا بریتیی بووە لە ڕیوایەتی نەبی موسا لە لایەن عەبدوڵاھی سوکا.
لە شێوە نووسینی عەرەبی زمانی ھاوسادا چەندین پیتی زیادە و بزوێن بوونیان ھەیە کە لە زمانی عەرەبیدا زۆربەیان بەکار ناھێنرێن.
| لاتین | IPA | عەرەبی عەجەمی |
|---|---|---|
| a | /a/ | ـَ |
| a | /aː/ | ـَا |
| b | /b/ | ب |
| ɓ | /ɓ/ | ب (ھەمان شتە لەگەڵ ب), ٻ (لە عەرەبیدا بەکار ناھێنرێت) |
| c | /tʃ/ | ث |
| d | /d/ | د |
| ɗ | /ɗ/ | د (ھەمان شتە لەگەڵ د), ط (ھەروەھا بەکاردێ بۆ ت‌س) |
| e | /e/ | تٜ (لە عەرەبیدا بەکار ناھێنرێت) |
| e | /eː/ | تٰٜ (لە عەرەبیدا بەکار ناھێنرێت) |
| f | /ɸ/ | ف |
| g | /ɡ/ | غ |
| h | /h/ | ه |
| i | /i/ | ـِ |
| i | /iː/ | ـِى |
| j | /(d)ʒ/ | ج |
| k | /k/ | ك |
| ƙ | /kʼ/ | ك (ھەمان شتە لەگەڵ ك), ق |
| l | /l/ | ل |
| m | /m/ | م |
| n | /n/ | ن |
| o | /o/ | ـُ (ھەمان شتە لەگەڵ و) |
| o | /oː/ | ـُو (ھەمان شتە لەگەڵ و) |
| r | /r/, /ɽ/ | ر |
| s | /s/ | س |
| sh | /ʃ/ | ش |
| t | /t/ | ت |
| ts | /(t)sʼ/ | ط (ھەروەھا بەکاردێ بۆ د), ڟ (لە عەرەبیدا بەکار ناھێنرێت) |
| u | /u/ | ـُ (ھەمان شتە لەگەڵ ۆ) |
| u | /uː/ | ـُو (ھەمان شتە لەگەڵ ۆ) |
| w | /w/ | و |
| y | /j/ | ی |
| z | /z/ | ز ذ |
| ʼ | /ʔ/ | ع |
کتێبناسی دەستکاری
- Bauer, Laurie (2007). The Linguistics Student's Handbook. Edinburgh: Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-2758-5.
- Schuh, Russell G.; Yalwa, Lawan D. (1999). "Hausa". Handbook of the International Phonetic Association. Cambridge University Press. pp. 90–95. ISBN 0-521-63751-1.
- Charles Henry Robinson; William Henry Brooks; Hausa Association, London (1899). Dictionary of the Hausa Language: Hausa–English. The Oxford University Press.
- Schön, James Frederick (Rev.) (1882). Grammar of the Hausa language. archive.org (بە ئینگلیزی). London: Church Missionary House. p. 270. Archived from the original on October 19, 2018. Retrieved Oct 19, 2018. (Now in the public domain).
سەرچاوەکان دەستکاری
- ^ زمانی ھەوسە at Ethnologue (17th ed., 2013)
- ^ زمانی ھەوسە at Ethnologue (20th ed., 2017)
- ^ Bauer (2007).
- ^ ئ ا Wolff, H. Ekkehard. "Hausa language". Encyclopedia Britannica (بە ئینگلیزی). Retrieved 2020-10-14.
- ^ ئ ا "Spread of the Hausa Language". Worldmapper (بە ئینگلیزی). Retrieved 2020-10-14.
- ^ "Hausa language". Ethnologue.
- ^ "Full List: Hausa Is World's 11th Most Spoken Language". The Herald. 2018-02-04. Retrieved 2020-04-29.
- ^ Sani, M. A. Z. (1999). Tsarin sauti da nahawun hausa. Ibadan [Nigeria]: University Press. ISBN 978-978-030-535-2. OCLC 48668741.
بەستەرە دەرەکییەکان دەستکاری
فەرھەنگ لە ویکیفەرھەنگ
میدیا لە ویکیمیدیا کۆمنز
ڕێنوێنی گەشت لە ویکیگەشت
دراوە لە ویکیدراوە
| Scholia has a topic profile for زمانی ھەوسە. |
- زمانی ھەوسە لە کێرلی
