ئێلایەت

زۆرترین دابەشکردنی ئیدارەی عوسمانی

ئێلایەت (بە تورکی: ایالت، بە ئینگلیزی: State) بەشێکی سەرەکیی ئیدارەی بەڕێوەبەرایەتیی ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی بوون.

ئەتڵەسەی سیدید ١٨٠٣، نیشاندانی ئێلایەتەکانی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست
ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی لە ١٥٩٣

لە ١٤٥٣ەوە تا سەرەتای سەدەی نۆزدەھەم، حکوومەتی ناوەخۆی عوسمانی بە شێوەیەکی ئازاد پێکھاتبوو.[١] ئیمپراتۆرییەتەکە لە سەرەتادا دابەش بوو بەسەر ویلایەتەکاندا کە پێی دەگوترا ئێلایەتەکان، کە لەلایەن بێلەربێی (ناوی ھاوشێوەی دووک لە زمانی تورکی) بەڕێوەدەبرێن.[١] ڤیزیری گەوری (سەرۆک وەزیران- صدر اعظم) بەرپرسیار بوو لە بەڕێوەبردنی ھەموو کاروبارە باڵاکانی دەوڵەت، لە پایتەخت و ویلایەتەکان.[١] و لە نێوان ساڵانی ١٨٦١ و ١٨٦٦، ئەم ئیلاێتانە ھەڵوەشێندرانەوە، و ناوچەکە بۆ مەبەستی بەڕێوەبردن دابەشکران و کران بە پارێزگا.[١]

ئیالێتەکان دابەش دەکران بۆ ناوچە بە ناوی لیڤاس یان سانجاکس، ھەریەکێکیان لەژێر بەرپرسیارێتی پاشایەکدا بوو، بە ناونیشانی میرا-لیرا، یان سەنجەک-بێی.[٢][٣] ئەم پارێزگایانەش بەگشتی لەلایەن ئەورووپییەکانەوە بە پاشالیکس ناودەبران.[٣] پاشا دەسەڵاتی حوکمڕانی تەواوەتی لە پارێزگاکەی پێ دەبەخشرا، کە سەرۆکی ھەردوو بەشی سەربازی و دارایی بوو، ھەروەھا بەڕێوەبەری پۆلیس و دادوەری تاوانکاری.[٣]

سەرچاوەکان دەستکاری

  1. ^ ئ ا ب پ A handbook of Asia Minor. Naval Staff. Intelligence Department. 1919. p. 203.
  2. ^ Raymond Detrez; Barbara Segaert (2008-01-01). Europe and the historical legacies in the Balkans. Peter Lang. p. 167. ISBN 978-90-5201-374-9. Retrieved 2013-06-01.
  3. ^ ئ ا ب The empires and cities of Asia (1873) by Forbes, A. Gruar. Page 188