خێڵی حەمە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
زیاد کردنی چەن زانیاریەکی تر لەسە گوندەکە
تاگەکان: ئەگەری پیاھەڵدان گەڕێندراوە بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە
ھێڵی ٤٤:
}}
 
'''خێڵی حەمە''' گوندێکە، کەوتووەتە [[ناحیەی خورماڵ]]، [[قەزای ھەڵەبجە]]، [[پارێزگای هەڵەبجە]]، [[باشووری کوردستان]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = پێڕستی گوندەکانی باشوور | ناونیشان = http://www.zmanikurdi.com/renusi_zmani_kurdi/21/11.pdf |ڕێکەوتی سەردان= | بڵاوکەرەوە = | نووسەر = د. عەبدوڵڵا غەفوور | نووسەرەکانی‌تر = |قاڵب = |زمان = کوردی }}</ref> گوندی خێڵی حمە
 
کورتەیەک لە مێژووی گوندی خێڵی حمە:
 
گوندی خێڵی حمە گوندێکی فراوانە و دەکەوێته باشوری ڕۆژئاوای ناحیەی خورماڵ بە دووری ( ٥کم ) و سەر بە پارێزگای هەڵەبجەیە ، هاوسنورە لەگەڵ گوندی تەپەکوڕە لە باشورەوە و گوندی گۆمەلار لە باکورەوە  و خارگێڵان لە ڕۆژهەڵاتەوە و گوندی شەشکی خواروو لە ڕۆژئاواوە
 
ناوی خێڵی حمە لە چیەوە هاتووە؟
 
خێڵی حمە زاراوەیەکی ( کوردی  ـ عەرەبی )یە لە دوو ووشە پێک هاتووە :
 
ووشەی  (خێڵ) : ووشەیەکی پشت ئەستورە بە ڕەچەڵەک و خزمایەتی ڕاستە قینە.
 
ووشەی ( حمە یان محمد ): بە مانای شوێنکەوتووانی  (محمد) پێغەمبەری ئیسلام (د.خ) یان خۆشەویستی خەڵکی گوندە بۆ پێغەمبەری خودا  وە یان زورترین ناوی خەڵکی گوندەکە بەناوی ( محمد )ە تا ئێستاش لەبەر خۆشەویستی بۆ پێغەمبەری خودا .
 
وە یەکەمین کەس گوندی خێڵی حمەی بنیات ناوە ناوی (عبدول محمد )بووە واتە شوێن کەوتەی محمد ، بۆیە ئەو ناوەیان بەکار هێناوە و ناوی خێڵی حمەی لێ نراوە.
 
بنیات نانی گوندی خێڵی حمە:
 
مێژووی بنیادنانی گوندی خێڵی حمە مێژوویەکی کۆنی هەیە و گوندی خێڵی حمە سەر بە خێڵەکانی جافن لەتیرەی نەورۆڵی و کەسایەتیەک بە ناوی ( محمد ) باپیرە گەورەی میرزا حسن نەورۆڵی دەستێکی باڵای هەبووە  لە نیشتەجێبوون و ئاوەداکردنەوەی گوندەکەدا لە هەمان کاتدا سەرۆک و پیاوماقوڵی عەشیرەتی نەورۆڵی بووە.
 
وە لە تۆماری سەرژمێری ساڵی (١٩٥٧) سەرژمێری بۆ دانیشتوانەکەی کراوە و ناوێکی تریان بۆ گوندەکە زیادکردووە بە ناوی ( ئاوایی حمەی خورماڵ ) ، تا ساڵی (١٩٨٧) گوندەکە ئاوەدان بووە و ژمارەی منداڵ زۆر بوون و بەڵام لەو ساڵانەدا گوندەکە بارکراوە تا ساڵی(١٩٩١)و دووبارە ئاوەدان کراوەتەوە ، وە لە ساڵی (١٩٩٥)خانوی بۆ دروستکراوە لە (UNDP) .
 
زمان و ئاین:
 
ئەم گوندە زمانیان سۆرانیە و ئاینی پیرۆزی ئیسلام پەیڕەو دەکەن.
 
ڕوبەری گوندەکە:
 
ڕوبەری گوندی خێڵی حمە  نزیکەی (٤٥٠٠) دۆنمە ، زەویەکەی تەخت و فراوانە و دەشتایە  ، سەرچاوەی ئاوی ئەم زەویانە جۆگەی دەلێنە کە ئاو لە سەرچاوەی زەڵمەوە وەردەگرێت و وە زۆرێک لە زەویەکان لە ئێستادا خاوەنی بیری قوڵی ئیرتیوازین ، وە لە پێشدا چەندین کانی و کارێزی تێدابووە بەڵام بەهۆی وشکە ساڵیەوە هەنێدێکی ووشک بوون .
 
لە ڕووی ئیداریەوە:
 
کاروباری کارگێڕی گوندی خێڵی حمە لە ناحیەی خورماڵ جێبەجێ دەکرێت تەنها زەویەکانی پشت جۆگەی دەلێن نەبێت سەر بە ناحیەی بیارەیە.
 
تۆبۆگرافی و کەش و هەوای گوندی خێڵی حمە :
 
لە ڕووی تۆبۆگرافیەوە پێکهاتەیەکی فراوان و تەختە لە سێ لای گوندەکەوە بەڵام لەبەشی پشت جۆگەی دەلێنەوە بەرزوو نزمی هەیە لە هاوسنورە لەگەڵ گوندی خارگێڵان.
 
بەرزی ئاستی زەویەکانی لە ئاستی ڕووی دەریاوە:
 
لە باکورەوە/ ٥٨٨ م
 
لە باشورەوە / ٦۰۳ م
 
لە ڕۆژهەڵاتەوە / ٥۷۳ م
 
لە ڕۆژئاواوە / ٥٨۹ م
 
تێکڕای بارانبارینی ساڵانەی نزیکەی لە نێوان (۷۰۰ ـ ٨۰۰ ) ملم دایە، جار و باریش ڕێژەیەکی باش بەفری لێ دەبارێت.
 
لە ڕووی کشتووکاڵەوە:
 
گوندی خێڵی حمە خێڵی حمە زیاتر بەرهەمەکانی گەنم و جۆی تێدا دەکرێت ، وە لەبارترین خاکە بۆ چاندنی تەماتە و پەتاتە و هەروەها بەرهەمەکانی (شوتی و کاڵەک و ترۆزی و بامیە و باینجان و نۆک و نیسک و ڕەشکە و برنج و گەنمەشامی و علی بابا و هتد....).
 
لە ڕووی ئاژەڵداریەوە:
 
زیاتر پشت دەبەستن بە بەخێوکردنی مەڕ و بزن و مانگا و پەلەوەر.
 
سەرچاوەکانی ئاو:
 
خاوەنی چەندین سەرچاوەی ئاوە :
 
۱. جۆگەی دەلێن
 
۲.چەمی چاوەپان
 
۳.چەمی گەورە کە تا بەشارەت ئاوی لەسەر.
 
کانیاوەکانی گوندەکە:
 
١. کانی فەقێ کەرەم
 
۲.کانی مزگەوت
 
۳.کانی بەردەڕەش
 
٤.کانی شاخ و ووڵات
 
٥.کانی حمەی ڕۆستەم
 
٦. کانی مچەکەڵوڕ
 
۷. کانی پلوسک
 
وە خاوەنی ۲٥ بیری ئیرتیوازیە کە قوڵیان لە نێوان ۷٥ بۆ ۱٨۰ م.
 
ژمارەی بیرە دەستیەکان لە خێڵی حمە لە ناو ماڵان ۱۲٨ بیری دەستیە کە قوڵیان لە نێوان ۱٥ بۆ ۳۰ م.
 
وە خاوەنی کارێزێکی ئاویشە.
 
دەشتەکانی ئەم گوندە :
 
دەشتی بەردەلێن
 
دەشتی شاوڵاخ
 
دەشتی کانی کەوە
 
دەشتی سەبان
 
گەشەکردنی دانیشتوانی گوندی خێڵی حمە بە پێی ژمارەی دانیشتوان :
 
لە ساڵی (۱۹٥۷) ٢٨ ماڵی تێدابووە و نزیکەی ۱٤۰ کەس بووە.
 
لە ساڵی (١٩٧٧) ۵۵ ماڵی تێدابووە و نزیکەی ۲۷٥ کەس بووە.
 
لە ساڵی (١٩٨٧) ڕاگێزراوە بۆ ئۆردوگا زۆرە ملێکان.
 
لە ساڵی (١٩٩١) ٣٠ ماڵی تێدابووە و نزیکەی ۱۳٥ کەس بووە.
 
لە ساڵی (٢٠٠٢) ٦٥  ماڵی تێدابووە و نزیکەی ۲۷٥ کەسی تێدابووە.
 
لە ساڵی (٢٠١١) ۱۲۰ ماڵی تێدابووە و نزیکەی ۳۷٥ کەسی تێدا بووە.
 
لە ساڵی (٢٠٢٢) ١٢٢ ماڵی تێدابووە و نزیکەی ٤۹۷ کەسی تێدایە.
 
پێکهاتەی ڕەگەز و تەمەنی دانیشتوانی گوندی خێڵی حمە :
 
ڕەگەزی نێر ٪ ٤٨
 
ڕەگەزی مێ ٪ ٥٢
 
خواروو ۱٨ ساڵ ٪ ۳۲
 
سەروو ۱٨ ساڵ ٪ ٦٨
 
دروستکردنی خانووەکان :
 
لە پێشدا خانووەکان دار و بەرد و قوڕ بوون
 
بەڵام لە ئێستادا خانوەکان کۆنکریتین.
 
پرۆژەکانی گوندی خێڵی حمە کە حکومەت کردوونی:
 
۱.تۆڕی ئاوی خواردنەوە.
 
۲.خوێندنگە (پۆلەکانی ۱ تا ۹)
 
۳.دوو مزگەوت.
 
٤.ڕێگای قیر بۆ سێ ئاراستە و ناو گوندەکەش.
 
٥.کارەبای حکومی و ئەهلی.
 
٦.بنکەی تەندروستی.
 
۷.هۆڵی بۆنەکان.
 
پێداویستیەکانی تر:
 
۱.پێنج مینی مارکێت.
 
۲. بورجی ئاسیا.
 
مێژووی شەڕی خێڵی حمە :
 
لە ۲۳ / ۹/ ۲۰۰۱ شەڕێکی خوێناوی لەم گوندەدە ڕووی تا لەنێوان یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و ئەنساروالئیسلام دا و تێیدا ٤۳ پێشمەرگەی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان لەم گوندەدا شەهید کران و خەڵکی ئەم گوندە بۆ ماوەی چەند مانگێک ماڵ و حاڵیان جێ هێشت.
 
سێ مەزارگە و گۆڕستان نزیکی ئەم گوندەن:
 
گۆڕستانی شێخ جونەید کە گۆڕستانی موسوڵمانەکانە و مردووی خێڵی حمەی تێدا بە خاکدەسپێردرێت.
 
گۆڕستانی شێخ ڕەش کە پێشتر گۆڕستانی کاکەیەکان بووە و بەڵام لە ئێستادا موسوڵمانەکانیشی تێدا دەنێژرێت.
 
مەزارگەی پیر محمد پیاو چاکێک بووە و لە ناوەڕاستی گوندی خێڵی حمە مەزارگەیەکی بۆ دروستکراوە و خەڵکی لە پێشدا سەردانیان دەکرد.
 
چالاکیە پیشەسازیەکان:
 
ئەم گوندە خاوەنی یەک کارگەی (بستە )بووە کە ڕۆژانە ٥۰ کرێکار کاریان تێدا کردووە کە خاوەنەکەی (محمد محمد امین )بووە.
 
وە داهێنانەکانی (یاسین علی ) کە توانیویەتی کۆمەڵێک شت درووست بکات وەک ( تراکتۆر ، شۆفڵ ، بیردۆزەر ، سەیارەی کارەبایی ، خانووی ئاسن ، هەیکەلی فڕۆکە ).
 
وە چەندین ئافرەتی دەست ڕەنگینی تێدایە کاری دروومانی دەکەن.
 
لە ڕووی وەرزشەوە:
 
کۆمەڵێک وەرزشکاری باش لە گوندەکەدا هەیە (جمال حمە امین ، هەرێم خالید ، سعدوون خالید ، ئیکرام احمد ، هتد...).
 
لە پێشیشدا (سامان سعید و ئیسماعیل ابراهیم هتد .... )
 
کۆمەڵێک مامۆستا و فەرمانبەر و ئەندازیار و دکتۆر و شاعیری تێدا هەڵکەووتووە.
 
وە یەکەمین پارێزگاری هەڵەبجە بەڕێز ( عبداللە نەورۆڵی ) بووە و سەرۆک عەشیرەتی نەورۆڵی بەڕێز ( تحسین میرزا حسن نەورۆڵی ) بووە  کە خەڵکی خێڵی حمەن.
 
شەهیدانی گوندی خێڵی حمە:
 
دیارترین شەهیدانی خێڵی حمە ( شەهید علی محمد ناسراو بە عەلە خڕە و شەهید سیروان نەورۆڵی و شەهید عبدالرحمن میرزا حسن نەورۆڵی ).
 
یەکەمین پەرلەمانتاری خێڵی حمە:
 
یەکەمین پەرلەمانتاری گوندی خێڵی حمە ( شەهید سیروان نەورۆڵی ) بووە لە خولی یەکەمی پەرلەمانی کوردستان.
 
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
 
ئامادەکردن و نوسینی / زانا محمد محمد امین ناسراو بە زانا خێڵی حمەیی
 
==جوگرافیا==