عوسمان کوڕی عەفان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
پێداچوونەوەی 938027ی گەڕاندەوە بۆ پێداچوونەوەی AramBot (گەڕاندنەوە)
تاگ: پووچەڵکردنەوە
چاکسازیی نووسە عەرەبییەکان
تاگەکان: بزوێنی دوای یەک دەستکاریی دیداری
ھێڵی ١:
{{زانیاریدانی خەلیفە
| ناو = عوسمان کوڕىکوڕی عەفان
| سەردێڕ = سێیەم خەلیفەی ڕاشدین
| وێنە =[[پەڕگە:Mohammad adil-Rashidun-empire-at-its-peak-close.PNG|center|220px]]
| شرۆڤەی وێنە = خەلافەتىخەلافەتی عوسمانىعوسمانی کوڕىکوڕی عەفان لە فراوانترین ئاستیدا، ساڵىساڵی ٦٥٥ک
| ماوەی حوکم = (٢٣-٣٥)ک بەرامبەر (٦٤٤-٦٥٦)ز
| نازناوەکان = زولنورەین
ھێڵی ١٨:
}}
 
'''عوسمان کوڕی عەفان'''، سێیەم خەلیفەی [[خەلافەتی ڕاشدین|ڕاشدینە]] و یەکێکە لەو [[دە مزگێنی پێدراوی بەھەشت|دە کەسەی موژدەی بەھەشتیان پێدراوە]] ، و ئەوانەی لە سەرەتاوە چوونە ئیسلامەوە، و نازناوی زو لنورەینە (واتە خاوەنی دوو ڕوناکی) ئەمەش لەبەر ئەوەی ھاوسەری دووان لە کچەکانی پێغەمبەر [[موحەمەد]] بووە، ڕوقیە ھاوسەری یەکەمی بوو پاشان لەدوای مردنی ئەو ئوم کەلسوم بۆتە ھاوسەری.<ref>{{Cite web|date=2022-08-03|title=عوسمانی کوڕی عەففان|url=https://zaniary.com/blog/61c1eadc0a888/%D8%B9%D9%88%D8%B3%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%88%DA%95%DB%8C-%D8%B9%DB%95%D9%81%D9%81%D8%A7%D9%86|access-date=2022-08-03|website=عوسمانی کوڕی عەففان|language=ku}}</ref><ref>{{Cite web|title=http://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=46057&Jor=24|url=http://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=46057&Jor=24|access-date=2022-08-03|website=speemedia.com}}</ref><ref>{{Cite web|title=سێیەم عوسمانی کوڕی عەفان بە شی یەکەم زنجیرە باسی ژیانی ھاوەڵان وتاری کامل|url=https://ahlmasr.net/news//سێیەم-عوسمانی-کوڕی-عەفان-بھ-شی-یەکەم-زنجیرە-باسی-ژیانی-ھاوەڵان-وتاری-کامل|access-date=2022-08-03|website=أھل مصر|language=ar}}</ref>
 
== لە دایکبوونیلەدایکبوون ==
عوسمان کوڕی عەفان کوڕی ئەبوعاس کوڕی ئومەیە کوڕی عەبد شەمس کوڕی عەبد مەنافە، لە نەوەی بەنی ئومەیە و لە پێشەوا و بەڕیزەکانیان بووە و ھەروەک زۆر دارا بووە، و کوڕی مامی ئەبوسوفیانی کوڕی حەرب بووە کە جەنگا لەگەڵ پێغەمبەر پێش ئیسلام بوونی لە [[فەتحی مەککەدا،مەککە|فەتحی مەککەدا]]، لە دایک بووە لە [[مەککە]] شەش ساڵ پێش [[ساڵی فیل]]، لە سەردەمی نەفامیدا لە بەڕێز و دەوڵەمەندەكاندەوڵەمەندەکان بووە، بەڕێزترین کەسی تیرەکەی خۆی بووە، ناوبانگێکی بەرزی ھەبووە، و ھۆزەکەی ڕێزێکی زۆریان لێگرتووە و خۆشیان ویستووە.<ref>{{Cite web|last=عمر|first=کەیفی|title=خوڵاصەیەک لە ژیانی عوسمانی کوری عەففان ((ڕەزای خوای لەسەر بێت))|url=http://www.historyofkurd.com/2016/03/15/%d8%ae%d9%88%da%b5%d8%a7%d8%b5%db%95%db%8c%db%95%d9%83-%d9%84%db%95-%da%98%db%8c%d8%a7%d9%86%db%8c-%d8%b9%d9%88%d8%b3%d9%85%d8%a7%d9%86%db%8c-%d9%83%d9%88%d8%b1%db%8c-%d8%b9%db%95%d9%81%d9%81%d8%a7/|access-date=2022-08-03|website=History Of Kurdistan}}</ref><ref>{{Cite web|title=ص578 - کتاب أسد الغابة ط العلمیة - عثمان بن عفان - المکتبة الشاملة الحدیثة|url=https://al-maktaba.org/book/1110/7341|access-date=2022-08-03|website=al-maktaba.org}}</ref>
== موسڵمانبووون ==
== ئیسلام بوونی ==
[[پەڕگە:Uthman-110475.jpg|وێنۆک|ناوی عوسمانی کوڕی عەففان بە عەرەبی ]]
عوسمانی کوڕی عەفان [[ئیسلام]] بوو لە سەرەتای ئیسلامدا، کاتێک تەمەنی سی وچوار ساڵ بوو کاتێک [[ئەبوبەکر|ئەبوبەکری سدیق]] بانگی کرد بۆ ئیسلام بێ ھیچ سستی و دوودڵیەک وەڵامی داواکەی ئەبووبەکری دایەوە، و ئەبوئیسحاق لەمبارەیەوە ئەڵێت؛ بە عوسمانەوە ژمارەی پیاوە موسڵمانەکان بووە چوار کەس.عوسمان یەکەم کۆچکردوو بوو بۆ حەبەشە بۆ پاراستنی ئیسلام پاشان کۆچکردووەکانی تر ڕۆیشتن لە دوای ئەو بۆ حەبەشە، پاشان کۆچی دووەمی کرد بۆ [[مەدینە]]، عوسمان ڕوقیەی کچی پێغەمبەری ھێناوە و لەگەڵیا کۆچی کردووە بۆ حەبەشە و [[مەدینە]]، و ئەڵێن باشترین ھاوسەر کە مرۆڤ بینیونی ڕوقیە و عوسمان بوون، پاشان ڕوقیە نەخۆش کەوت و کۆچی دوایی کرد ساڵی ٢ی کۆچی لە کاتی [[شەڕی بەدر]]دا، عوسمان زۆر خەفەتبار بوو بۆی و پێغەمبەر کچەکەی تری (ئوم کەلسوم)ی کردە ھاوسەری عوسمان، لەبەر ئەوە عوسمان ناونرا بە (زو لنورەین) لەبەر ئەوەی دوو کچی پێغەمبەری ھێناوە، و پیغەمبەری [[ئیسلام]] متمانەی پێی بووە و خۆشی ویستووە و ڕێزی لێگرتووە بۆ جوانی ڕەوشت و ھەڵس وکەوتی و بۆ خەرجکردنی ماڵەکەی لە سەرخستنی ئیسلامدا، و مژدەی بەھەشتی پێداو وەک [[ئەبوبەکر]] و [[عومەر]] و عەلی و ئەوانی تر لە دە کەسە مژدە پێدراوەکە. و ھەواڵی پێداوە کە بە شەھیدی ئەمرێت، زۆر کەسێکی خۆشەویست بووە لە قوڕەیش و لەسەر خۆ و ھەست ناسک بووە و زۆر چاکەکار بووە، و پەیوەندی لەگەڵ ئەبوبەکر و عومەر و عەلی زۆر باش بووە، و [[قورئان]]ی لەبەربووە.<ref>{{Cite web|url=https://www.rudaw.net/sorani/world/290720132|access-date=2022-08-03|website=www.rudaw.net}}</ref>
عوسمان یەکەم کۆچکردوو بوو بۆ حەبەشە بۆ پاراستنی ئیسلام پاشان کۆچکردووەکانی تر ڕۆیشتن لە دوای ئەو بۆ حەبەشە، پاشان کۆچی دووەمی کرد بۆ [[مەدینە]]، عوسمان ڕوقیەی کچی پێغەمبەری ھێناوە و لەگەڵیا کۆچی کردووە بۆ حەبەشە و [[مەدینە]]، و ئەڵێن باشترین ھاوسەر کە مرۆڤ بینیونی ڕوقیە و عوسمان بوون، پاشان ڕوقیە نەخۆش کەوت و کۆچی دوایی کرد ساڵی ٢ی کۆچی لە کاتی [[شەڕی بەدر]]دا، عوسمان زۆر خەفەتبار بوو بۆی و پێغەمبەر کچەکەی تری (ئوم کەلسوم)ی کردە ھاوسەری عوسمان، لەبەر ئەوە عوسمان ناونرا بە (زو لنورەین) لەبەر ئەوەی دوو کچی پێغەمبەری ھێناوە، و پیغەمبەری [[ئیسلام]] متمانەی پێی بووە و خۆشی ویستووە و ڕێزی لێگرتووە بۆ جوانی ڕەوشت و ھەڵس وکەوتی و بۆ خەرجکردنی ماڵەکەی لە سەرخستنی ئیسلامدا، و مژدەی بەھەشتی پێداو وەک [[ئەبوبەکر]] و [[عومەر]] و عەلی و ئەوانی تر لە دە کەسە مژدە پێدراوەکە. و ھەواڵی پێداوە کە بە شەھیدی ئەمرێت، زۆر کەسێکی خۆشەویست بووە لە قوڕەیش و لەسەر خۆ و ھەست ناسک بووە و زۆر چاکەکار بووە، و پەیوەندی لەگەڵ ئەبوبەکر و عومەر و عەلی زۆر باش بووە، و [[قورئان]]ی لەبەربووە.
== عوسمان لە سەردەمی ئەبوبەکر و عومەردا ==
جێگەی عوسمان وەک جێگەی زۆربەی ئەو ھاوەڵانە بوو کە مژدەی بەھەشتیان پێدرابوو، کە ھەردوو خەلیفەکە نەیانناردنە سوپاوە بۆ پێویستیان بە ڕاوێژیان لە مەدینە. و ڕۆڵی ھەبوو لە ھەڵبژاردنی [[عومەری کوڕی خەتاب]] بە جێنشینی [[ئەبوبەکر]]، کاتێک ئەبوبەکر ڕاوێژی پێکرد لە ھەڵبژاردنی عومەر، عوسمان وتی؛ (ئەو پیاوێکە نھێنیەکەی بەرزترە لە ئاشکراکانی)، و وەسیەتەکەی ئەبوبەکری نوسیوە.<ref>{{Cite web|title=عوسمان کوڕی عەفان {{!}} ماڵپە ڕی فە رموودە ی شیرین|url=http://farmuda.orgfree.com/?cat=41|access-date=2022-08-03}}</ref>
و ڕۆڵی ھەبوو لە ھەڵبژاردنی [[عومەری کوڕی خەتاب]] بە جێنشینی [[ئەبوبەکر]]، کاتێک ئەبوبەکر ڕاوێژی پێکرد لە ھەڵبژاردنی عومەر، عوسمان وتی؛ (ئەو پیاوێکە نھێنیەکەی بەرزترە لە ئاشکراکانی)، و وەسیەتەکەی ئەبوبەکری نوسیوە.
== خەلافەتی ==
=== گرتنە دەستی خەلافەت ===
عوسمان خەلافەتی گرتە دەست کاتێک لە تەمەنی ٦٨ ساڵیدا، و خەلافەتی گرتە دەست لە دوای شەھید بوونی [[عومەری کوڕی خەتاب]]، لە ھەڵبژاردنی بۆ خەلافەت بەسەرھاتێک ھەیە کە ناسراوە بە بەسەرھاتی شورا (ڕاوێژ)، ئەمەش کاتێک کە عومەری کوڕی خەتاب بریندار بوو شەشە لە ھاوەڵەکانی بانگ کرد کە ئەوانیش، [[عەلی کوڕی ئەبوتالیب]] و عوسمانی کوڕی عەفان و [[عەبدولڕەحمان کوڕی عەوف|عەبدول ڕەحمانی کوڕی عەوف]] و [[سەعدی کوڕی ئەبو وەقاس]] و [[زوبێر کوڕی عەوام|زوبێری کوڕی عەوام]] و [[تەڵحە کوڕی عوبەیدولڵا|تەڵحەی کوڕی عوبەیدولڵا]] بوون، تا لە نێوانیاندا خەلیفە ھەڵببژێررێت، ھەموو بانگکردووەکان ھاتن بۆ دیداری عومەر بێجگە لە تەڵحە کە لە سەفەردا بوو، و عومەر داوای لێکردن کە خەلیفەیەک ھەڵبژێرن لە نێوانیاندا لە ماوە سێ ڕۆژ تێپەڕ نەکات لە کۆچی دوایی عومەر بۆ پاراستنی یەک ڕیزی موسڵمانان، وبە چەند ھۆکارێکی جیاواز دوو کەس پاڵێوران بۆ ئەو مەبەستە، یەکەمیان عەلی کوڕی ئەبوتالیب بوو کە نزیکایەتی ھەبوو لەگەڵ پێغەمبەر، و دووەمیان عوسمانی کوڕی عەفان بوو کە شوێنێکی بەڕێزی ھەبوو لای کۆچکردووەکان و لە نێو قوڕەیشدا، لە کۆتاییدا عوسمان ھەڵبژێردرا و موسڵمانان موبایەعەیان پێدا لە مزگەوتی بەیعە لە ساڵی ٢٣ی کۆچی، وبووە سێیەم خەلیفەی [[خەلافەتی ڕاشدین|ڕاشدین]].<ref>{{Cite web|title=إسلام ویب - سیر أعلام النبلاء - سیرة الخلفاء الراشدین - سیرة ذی النورین عثمان رضی اللە عنە - ترجمة ذی النورین عثمان ومناقبھ- الجزء رقم28|url=https://www.islamweb.net/ar/library/index.php?page=bookcontents&ID=6486&bk_no=60&flag=1|access-date=2022-08-03|website=www.islamweb.net|language=ar}}</ref>
=== دوو کێشە لە سەردەمی عوسماندا ===
*'''یەکەمیان'''، ئەو ئەنجومەنی ڕاوێژەی کە عومەر وەسیەتی پێکرد، نەبووە دەزگایەکی ڕاوێژ، تەنھا یەک ئەرکیان بە جێ ھێنا، کە باشتر وابوو ئەو پێنجەی تر ڕۆڵی ڕاوێژکاریان ببینیایە بۆ یارمەتی عوسمان لە جێبەجێکردن کاروبارەکانیدا، بە تایبەت لەبەر گەورەیی تەمەنی عوسمان و گەورەبوونی قەبارەی دەوڵەتەکە.
*'''دووەمیان'''، ھەندێک لەو ئاکارە باشانەی لە عوسماندا ھەیبوون، وەک بەخشندەی و چاکەکاری و بەڕێزی، کە سیفەتی باوەڕدارێکی نمونەیی بوون کە شایەنی بەھەشت بێت، بەڵام خەلافەت پێویستی بە سیفاتی ترە وەک سەرکردایەتی.. کەسوکارە ئەمەوییەکانی عوسمان، ئەم سیفەتانەی عوسمانیان قۆستەوە بۆ بەرژەوەندی خۆیان، لە بەرامبەردا نەوەی ھاوەڵەکان و ئەوانی تر ڕۆڵیان نەما، لە کاتێکا پێویستیان بە ڕۆڵی ئەوان ھەبوو، ئەمەش بووە ھۆی دروستبوونی جۆرێک لە ناڕەزایی لە جێگەی دەزگایەکی ڕاوێژ کە ئەبووایە بنیات بنرایە.<ref>{{Cite web|title=إسلام ویب - البدایة والنھایة - ثم دخلت سنة خمس وثلاثین - أسباب مقتل عثمان بن عفان رضی اللە عنھ- الجزء رقم11|url=https://www.islamweb.net/ar/library/index.php?page=bookcontents&idfrom=822&idto=822&bk_no=59&ID=911|access-date=2022-08-03|website=www.islamweb.net|language=ar}}</ref>
 
خەلیفە عوسمان زۆربەی نزیکەکانی خۆی کردە والی شوێنەکان و گرنگی نەدا بەو ھاوەڵانەی کە شیاو بوون، کە ئەمەش گرنگترین ھۆکار بوو بۆ شه‌هیدبوونیشەھیدبوونی عوسمان، ئەو والیانەی کە عوسمان داینان لە نزیکەکانی خۆی بوون، ئەمانەن؛
=== والیەکانی عوسمان کە لە نزیکەکانی بوون ===
*[[معاویەی کوڕی ئەبوسوفیان]]
Line ٤٤ ⟶ ٤٢:
*سەعیدی کوڕی عاس
*عەبدولڵای کوڕی سەعد کوڕی ئەبوسەرح
*مەڕوانی کوڕی حەکەم.<ref>{{Cite web|title=وقفات مع قتل عثمان بن عفان ، وھل بین القتلة أحد من الصحابة ؟ - الإسلام سؤال وجواب|url=https://islamqa.info/ar/answers/239015/%D9%88%D9%82%D9%81%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%B9-%D9%82%D8%AA%D9%84-%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D9%81%D8%A7%D9%86-%D9%88%D9%87%D9%84-%D8%A8%D9%8A%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AA%D9%84%D8%A9-%D8%A7%D8%AD%D8%AF-%D9%85%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8%D8%A9|access-date=2022-08-03|website=islamqa.info|language=ar}}</ref>
*مەڕوانی کوڕی حەکەم.
== فەتح لە سەردەمی عوسماندا ==
 
لە گرنگترین ئەو ئیشانەی لە سەردەمی عوسماندا کران فەتحی مەرو و [[تورکیا]] و فروان بوونی دەوڵەتی ئیسلامی بوو، و لە ڕۆژانی خەلافەتی عوسماندا فەتحی ئەسکەندەریە و [[ئەرمینیا]] و [[قەوقاز]] و خۆراسان و کرمان و سجستان و [[قوبرس]] کرا، ھەروەھا لە سەردەمیاسەردەمی ئەودا [[مزگەوتی پێغەمبەر]] فراوان کرا، و یەکەم کەشتی دەریایی ئیسلامی دروست کرا بۆ پارێزگاری کەنارە ئیسلامیەکان لە ھێرشی بیزەنتیەکان، و لە گرنگترین ئیشەکانی کۆکردنەوەی قورئان بوو لە یەک کتێبدا دوای ئەوەی کە لە سەردەمی ئەبوبەکردا دەستکرا بە کۆکردنەوەی.<ref>{{Cite web|date=2021-08-24|title=عثمان بن عفان - القصة الکاملة {{!}} د.طارق السویدان|url=https://suwaidan.com/othman-bin-affan-story/|access-date=2022-08-03|website=suwaidan.com|language=ar}}</ref>
== کۆکردنەوەی قورئان لە یەک بەرگدا ==
لە سەردەمی فراوانبوونی [[ئیسلام]] و بڵاو بوونەوەی لە زۆر وڵاتدا، ھاوەڵەکان جیابوونەوە، ئەمەش بووە ھۆی دەرکەوتنی خوێندنەوەی جیاواز بۆ [[قورئان]] و لە ترسی جیاوازی لە نوسینەوەی قورئان، و گۆڕینی زمانەکەی، عوسمان ھەموو موسڵمانانی کۆکردەوە لەسەر زمانی قوڕەیش یان دیالێکتی قوڕەیش کە ئەویش دیالێکتی عەرەبە، و قورئانی نوسیوە بە زمانی عەرەبی، و ناونرا (قورئانی عوسمان) یان قورئانی ئیمام.<ref>{{Cite web|last=الصلابی|first=د علی|title=کیف وصل عثمان بن عفان لحکم الدولة الإسلامیة؟|url=https://www.aljazeera.net/blogs/2020/3/1/کیف-وصل-عثمان-بن-عفان-لحکم-الدولة|access-date=2022-08-03|website=www.aljazeera.net|language=ar}}</ref>
== کۆچی دوایی ==
عوسمانی کوڕی عەفان شەھیدکرا لە ساڵی ٣٥ی کۆچی و بە شێوەیەکی ناشیرینانە، لە کاتێکا لە تەمەنی ٨٢ ساڵیدا بوو و شەھیدبوونی لەسەر دەستی کۆمەڵێک لە ناڕازیەکان بوو لە دەسەڵاتی، ئەوانی کە دواتر لە ئایین لایاندا و دوورکەوتنەوە لە کۆبوونەوە بۆ چارەسەرکردن و ڕیکەوتن،ڕێککەوتن، و لە بەقیع نێژرا. و شەھیدبوونی عوسمان پێشەکیەک بوو بۆ ڕووداوە دیارەکانی مێژووی موسڵمانان وەک [[شەڕی جەمەل]] و [[شەری سەفین]].<ref>{{Cite web|last=قلالة|first=نورالدین|date=2021-12-30|title=عثمان بن عفان..ذو النورین|url=https://islamonline.net/عثمان-بن-عفان-ذو-النورین/|access-date=2022-08-03|website=إسلام أون لاین|language=ar}}</ref>
 
و شەھیدبوونی عوسمان پێشەکیەک بوو بۆ ڕووداوە دیارەکانی مێژووی موسڵمانان وەک [[شەڕی جەمەل]] و [[شەری سەفین]].
== لە وتەکانی پێغەمبەر لەسەر شه‌هیدبوونیشەھیدبوونی عوسمان ==
لە ئیبن عومەرەوە، ئەڵیت، پێغەمبەر فەرموویەتی ئاژاوەیەک ڕوو ئەدات، پیاوێک ڕۆیشت لەبەردەماندا، وتی؛ ئەم پیاوەی تیا ئەکوژرێت بە زوڵم لێکراوی، کە سەیرم کرد پیاوەکە عوسمانی کوڕی عەفان بوو.<ref>{{Cite web|title=ملخص عن عثمان بن عفان|url=https://mawdoo3.com/ملخص_عن_عثمان_بن_عفان|access-date=2022-08-03|website=موضوع|language=ar}}</ref>
 
== لە وتەکانی پێغەمبەر لەسەر شه‌هیدبوونی عوسمان ==
لە ئیبن عومەرەوە، ئەڵیت، پێغەمبەر فەرموویەتی ئاژاوەیەک ڕوو ئەدات، پیاوێک ڕۆیشت لەبەردەماندا، وتی؛ ئەم پیاوەی تیا ئەکوژرێت بە زوڵم لێکراوی، کە سەیرم کرد پیاوەکە عوسمانی کوڕی عەفان بوو.
 
{{خەلافەتی ڕاشدین}}
{{زانایانی عەرەب و موسوڵمانان}}
{{هاوەڵانی پێغەمبەر}}
 
== سەرچاوەکان ==
{{سەرچاوەکان}}
* عوسمانی کوڕی عەفان، کەسایەتی وسەردەمەکەی، نوسینی/د.موحەمەد عەلی سەڵابی، و/ حەمید موحەمەد عەبدولڵا.
* وێکپیدیای عەرەبی.
{{محەممەد٢}}
{{خەلافەتی ڕاشدین}}
{{زانایانی عەرەب و موسوڵمانان}}
{{هاوەڵانیھاوەڵانی پێغەمبەر}}
 
{{تووڵی دەروازە|ئیسلام|محەممەد|مێژووی ئیسلام|سیاسەت|ژیاننامە}}