شوێنەوارناسی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

[[پەڕگە:Archaeology.rome.arp.jpg|چەپ|وێنۆک|250px]]

دێرینەناسی، '''دێرینەناسی''' دیسیپلینێکی [[زانست]]یە کە خوێندنەوە لە سەرلەسەر ئۆبژەکان دەکات، دێرینەناس پشکنینی میژووی مرۆڤ لە سەردەمی پیش میژووەوە تا سەردەمی ھاوچەرخ دەکات لە رێگایڕێگای ھەموو ئەو کەرەستانەی کە لە کۆنەوە بە جێ ماون و لە رێگایڕێگای پشکنینی دێرین ناسانەوە دەدۆزرێنەوەزانیاری سەبارەت بە دۆنیای کۆن دەخاتە بەر چاو. ئەو کەرەستانە بریتین لە ئێسقان، گۆزە، بینا، زێڕ، شێوەکاری، ژێربینا، چەک، بەردەنووس و ھتد.

دێرینەناس زۆربەی بەڵگەکان لە رێگەرڕێگەر کاری مەیدانیەوەمەیدانییەوە (ڕاپرسی، پشکنینی ژێر زەوی، لێکدانەوەی دۆزراوەکان) وەو دەست دەھێنێت. وشەی دێرینەناسی Archeology، وشەیەکی [[یۆنانی کۆن]]ە، ἀρχαιολογία، و ریشەکەیڕیشەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ἀρχαίος = ancien et λόγος = وشەی لێدوان / وتار.

دێرینەناسی بە سەر چەندین بەشی تردا دابەش دەبێت کە ھەر کامەو لایەنیک لە کاری دێرین ناسی لە خۆی دەگڕێت و لە پشکنینی سایتێکێ دێریندا کە گرووپێک کاری لە سەرلەسەر دەکەن، ھەر کەسە و بە پێیبەپێی پسپٶری خۆی خوێندنەوە لە سەرلەسەر پشکنراوکان دەکات. دێرین ناسی یارمەتیمان دەدات لە رێگەیڕێگەی شتە دۆزراوەکانەوە مێژوو و مەتریالە بە کار ھێنراوەکان و چۆنیەتیچۆنییەتی ئاو و ھەوا و چۆنیەتیچۆنییەتی ژیانی خەلکانی کۆن بناسین.

ریشەیڕیشەی دێرینەناسی دەگەڕێتەوە بۆ یۆنانی کۆن، سیریاک ئانکۆنە یان چیریاکۆ پیتزیکۆلی- Cyriaque Ancône یان Ciriaco de' Pizzicolli - ( ١٣٩١-١٤٥٥١٣٩١–١٤٥٥)ی زایینی، وەک یەکەم دێرینەناس ناوی لێ دەبرێت کە پشکنینی لە سەرلەسەر پەرستگەی دۆلفی یان نیکۆپۆلیسی دیپیر کردوە. دێرینەناسی وەکوو زانستێک یەکەم جار لە ساڵەکانی ١٨٨٠ی زائینی لە ئەورووپا پیناسە کراوە و ئەم روانگەیەڕوانگەیە لە سەدەی ١٩یەم گەسەی سەندوە.