|
'''''تۆماس هاردیھاردی'''''
تۆماس هاردیھاردی (ماوەی ژیان:٢ی حوزەیرانی ١٨٤٠ تاکوو ١١ی کانوونی دووەمی ١٩٢٨) نووسەری کورتە چیڕۆک و ڕۆماننووس و شاعیری [[بریتانیا|بریتانیاییەبریتانیایییە]].
رێئالیستێکیڕێئالیستێکی سەردەمی ویکتۆرییەن بە سەبک و سونەتی جۆرج ئێلیۆت بوو، ئەو هەمھەم دە ڕۆمانەکانیدا و هەمھەم دە شێعرەکانیدا لە ژێرلەژێر کاریگەری ڕۆمانتیسیزم بوو کە هەروەترھەروەتر شێعرەکانی ویلیام وۆردسوۆرس دەگرێتەوە. ئەو زۆری ڕەخنە لە کۆمەڵگای ویکتۆریایی دەگرت بەتایبەت لەبارەی دۆخی ڕوو بە خراپی دێهاتەکانیدێھاتەکانی بەریتانیا وەک زاگەی خۆی لە باشووری خۆرئاوایخۆراوای ئینگلیس. تۆماس هاردیھاردی هەوەڵێھەوەڵێ وەک نووسەری ئەو ڕۆمانانە بەنێوبانگ بوو: دوور لهلە خەڵکی شێت، شارەداری کاستربریج، تێس لە بنەماڵەی دوربرویل، جودی نادیار. زۆربەی ڕۆمانەکانی لەبارەی کاراکتێرهایێکیکاراکتێرھایێکی تڕاژیکە کە دەگەڵ هەستەکانھەستەکان و دۆخی کۆمەڵایەتی خۆیان شەڕ دەکەن. دودوو ڕۆمانی ''<u>''تێس لە بنەماڵەی داربرویل</u>'''' و ''<u>''دوور لە خەڵکی شێت</u>''''، لە ڕاپرسی بی بی سی دا دە لیستی پەنجادانە لە باشترین ڕۆمانەکان دا ڕیز کرا.
'''''== ژیان و پیشە''''' ==
تۆماس هاردیھاردی لە دووهەمیندووھەمین ڕۆژی مانگی حوزەیرانی ساڵی ۱۸۴۰١٨٤٠ لە دێهاتێکدێھاتێک لە ناوچەی ستینسفۆڕد (Stinsford) لە ڕۆژهەڵاتیڕۆژھەڵاتی دۆرچێستێر لە دۆرسێت (Dorset) لە بەریتانیا لە دایک بوو، جێگایێک کە لە وێ باوکی بە نێوی تۆماس ( ۱۸۱۱_۱۸۹۲١٨١١_١٨٩٢) وەک بەردتراش و بەننا کاری دەکرد و دەگەڵ دایکی بە نێوی جێمیما (Jamima) ( ۱۸۱۳_۱۹۰۴١٨١٣_١٩٠٤) دە ساڵی ۱۸۳۹١٨٣٩ دا هاوسەرگیریھاوسەرگیری کرد. جێمیما کتێبخوێن بوو و تۆماسی پەروەردە کرد تا ئەوکاتەی لە تەمەنی هەشتھەشت ساڵی چۆ هەوەڵینھەوەڵین قوتابخانەی لە بۆکهامپتنبۆکھامپتن (Bockhampton). بەڵام چوونکێ بنەماڵەی هاردیھاردی هەژارھەژار بوون و نەیانئەتوانی ئاسانکاری ڕۆیشتن بۆ زانکۆی بۆ تۆماس بەرهەمبەرھەم بێنن، لهلە تەمەنی شازدە ساڵ کۆتایی بە خوێندنی فەرمی هێناھێنا و بوو بە شاگردی مێعمارێکی ناوچەکە. ▼
هاردیھاردی پێش کۆچ کردنیکۆچکردنی بۆ لەندەن لە ساڵی ۱۸۶۲،١٨٦٢، وەک مێعمارێک لە دۆرچێستێر پەروەردەی دیت. لەوێ وەک خوێندکار لە زانکۆی کینکز کالێجی لەندەن (King's College London) ناونووسی کرد. ئەو براوەی چەند پاداشت لە لایەنلەلایەن پەیمانگای سەڵتەنەتی مێعمارەکانی بەریتانیا و ئەنجومەنی مێعماران بوو. ▼▲تۆماس هاردی لە دووهەمین ڕۆژی مانگی حوزەیرانی ساڵی ۱۸۴۰ لە دێهاتێک لە ناوچەی ستینسفۆڕد (Stinsford) لە ڕۆژهەڵاتی دۆرچێستێر لە دۆرسێت (Dorset) لە بەریتانیا لە دایک بوو، جێگایێک کە لە وێ باوکی بە نێوی تۆماس (۱۸۱۱_۱۸۹۲) وەک بەردتراش و بەننا کاری دەکرد و دەگەڵ دایکی بە نێوی جێمیما (Jamima) (۱۸۱۳_۱۹۰۴) دە ساڵی ۱۸۳۹ دا هاوسەرگیری کرد. جێمیما کتێبخوێن بوو و تۆماسی پەروەردە کرد تا ئەوکاتەی لە تەمەنی هەشت ساڵی چۆ هەوەڵین قوتابخانەی لە بۆکهامپتن (Bockhampton). بەڵام چوونکێ بنەماڵەی هاردی هەژار بوون و نەیانئەتوانی ئاسانکاری ڕۆیشتن بۆ زانکۆی بۆ تۆماس بەرهەم بێنن، له تەمەنی شازدە ساڵ کۆتایی بە خوێندنی فەرمی هێنا و بوو بە شاگردی مێعمارێکی ناوچەکە.
هاردیھاردی لە لەندەن قەت هەستیھەستی بەوە نەکرد لە ماڵە خۆیەتی چوونکێ بە ڕوونی ئاگاداری جیاوازی چینەکان و جایگاهیجایگاھی کەمی کۆمەڵایەتی خۆی لەوێ بوو، کەوایە لە کۆتاییدا بە خاتری تەندروستی خۆی گەڕاوە دۆرسێت و لە وێیماوس (Weymouth) جێگیر بوو و بڕیاری دا هەمووھەموو کاتی خۆی بۆ نووسین تەرخان بکا. ▼▲هاردی پێش کۆچ کردنی بۆ لەندەن لە ساڵی ۱۸۶۲، وەک مێعمارێک لە دۆرچێستێر پەروەردەی دیت. لەوێ وەک خوێندکار لە زانکۆی کینکز کالێجی لەندەن (King's College London) ناونووسی کرد. ئەو براوەی چەند پاداشت لە لایەن پەیمانگای سەڵتەنەتی مێعمارەکانی بەریتانیا و ئەنجومەنی مێعماران بوو.
'''''== ساڵەکانی کۆتایی ''''' ==▼▲هاردی لە لەندەن قەت هەستی بەوە نەکرد لە ماڵە خۆیەتی چوونکێ بە ڕوونی ئاگاداری جیاوازی چینەکان و جایگاهی کەمی کۆمەڵایەتی خۆی لەوێ بوو، کەوایە لە کۆتاییدا بە خاتری تەندروستی خۆی گەڕاوە دۆرسێت و لە وێیماوس (Weymouth) جێگیر بوو و بڕیاری دا هەموو کاتی خۆی بۆ نووسین تەرخان بکا.
هاردیھاردی بە خاتری وێرانێکانی شەڕی جیهانیجیھانی هەوەڵھەوەڵ شڵەژابوو و ماوەیێکی زۆر بیری لەوە ئەکردەوەدەکردەوە کە « هەستھەست ئەکەمدەکەم دونیایێک کە تووندوتیژی و بێڕەحمێکی وای تێدا ئەکرێدەکرێ شایەنی ڕزگارڕزگارکردنی کردنی نیەنییە و باشترهباشترە لە شارستانیەتیشارستانییەتی ڕۆژئاواڕۆژاوا گەڕێین کە لە ناو بچێ و شانس بە نەژادی ڕەش و زەرد بدەین». ▼
لە ساڵی ۱۹۲۷،١٩٢٧، هاردیھاردی تووشی نەخۆشی پلوریسی (pleurisy) ئەبێدەبێ و سەعات ۹ی٩ی ڕۆژی ۱۱ی١١ی بەفرانباری ساڵی ۱۹۲۸١٩٢٨ لە کاتێکدالەکاتێکدا کە دوایین شێعری بە هاوسەرەکەیھاوسەرەکەی دیکتە ئەکا، کۆچی دوایی ئەکا. ▼▲'''''ساڵەکانی کۆتایی'''''
کۆبوونەوەی ناشتنی تەرمی هاردیھاردی لە ڕۆژی ۱۶ی١٦ی مانگی کانونیکانوونی دووەم لە کڵێسای وێست منیستێر (West Minister) بە مشت و مڕی لەسەر جێگای ناشتنەکەی، بەڕێوەچوو چوونکێ ئاواتی هاردیھاردی ئەوە بوو کە لە لای هاوسەریھاوسەری هەوەڵیھەوەڵی بنێژرێ و خزم و هاوڕێکانیشیھاوڕێکانیشی هاوڕاھاوڕا بوون بەڵام جێبەجێکارەکەی پێداگر بوو لەسەر وەیکە لە لای شاعیرانی بەنێوبانگی کڵێسا بنێژرێ و دوای گفتوگۆیێکی زۆر بڕیار درا کە دڵی وی لە لای ئێما (Emma) هاوسەریھاوسەری هەوەڵیھەوەڵی بنێژن و تەرمەکەی لە جێگای شاعیرەکان. ▼▲هاردی بە خاتری وێرانێکانی شەڕی جیهانی هەوەڵ شڵەژابوو و ماوەیێکی زۆر بیری لەوە ئەکردەوە کە «هەست ئەکەم دونیایێک کە تووندوتیژی و بێڕەحمێکی وای تێدا ئەکرێ شایەنی ڕزگار کردنی نیە و باشتره لە شارستانیەتی ڕۆژئاوا گەڕێین کە لە ناو بچێ و شانس بە نەژادی ڕەش و زەرد بدەین».
دوای مردنی هاردی،ھاردی، بەڕێوەبەرەکی نامەکان و یاداشتنامەکانی دەسووتێنێ بەڵام ۱۲١٢ یاداشتنامەی بەجێ ئەمێنێدەمێنێ کە لە یەکیاندا یاداشت و چیرۆکەکانی ڕۆژنامەی ساڵی ۱۸۲۰١٨٢٠ ئەدۆزنەوەدەدۆزنەوە و لێکۆڵینەوەیەک لەسەر وەیکە هاردیھاردی بە چ شێوەیەک ئەو چیرۆکانەی لە نێو کارەکانی خۆیدا بە کار هێناوە،ھێناوە، بەڕێوەچۆ. ▼▲لە ساڵی ۱۹۲۷، هاردی تووشی نەخۆشی پلوریسی (pleurisy) ئەبێ و سەعات ۹ی ڕۆژی ۱۱ی بەفرانباری ساڵی ۱۹۲۸ لە کاتێکدا کە دوایین شێعری بە هاوسەرەکەی دیکتە ئەکا، کۆچی دوایی ئەکا.
'''''== ڕۆمانەکان ''''' ==▼▲کۆبوونەوەی ناشتنی تەرمی هاردی لە ڕۆژی ۱۶ی مانگی کانونی دووەم لە کڵێسای وێست منیستێر (West Minister) بە مشت و مڕی لەسەر جێگای ناشتنەکەی، بەڕێوەچوو چوونکێ ئاواتی هاردی ئەوە بوو کە لە لای هاوسەری هەوەڵی بنێژرێ و خزم و هاوڕێکانیشی هاوڕا بوون بەڵام جێبەجێکارەکەی پێداگر بوو لەسەر وەیکە لە لای شاعیرانی بەنێوبانگی کڵێسا بنێژرێ و دوای گفتوگۆیێکی زۆر بڕیار درا کە دڵی وی لە لای ئێما (Emma) هاوسەری هەوەڵی بنێژن و تەرمەکەی لە جێگای شاعیرەکان.
هەوەڵینھەوەڵین ڕۆمانی هاردیھاردی بە نێوی «خاتوون و پیاوی هەژارھەژار» (The Poor Man and the Lady) بوو کە لە ساڵی ۱۸۶۷١٨٦٧ تەواوی کرد بەڵام کەس بۆی چاپ و بڵاو نەکردەوە. دوایە هاردیھاردی ئەو کارەی نیشانی هاوڕێھاوڕێ و فێرکارەکەی دا کە بۆخۆی نووسەر و شاعیر بوو و ئەو هەستیھەستی کرد بە هۆیبەھۆی سیاسی بوونی ڕۆمانەکە، ئەکەوێتەدەکەوێتە ژێر مشت و مڕی و لەوانەیە نەتوانێ دوای وی هیچھیچ ڕۆمانێکی دیکە لە داهاتووداداھاتوودا بڵاو کاتەوە. کەوایە هاردیھاردی گوێی دا بە قسەی هاوڕێکەیھاوڕێکەی و دەستی لە بڵاوکردنەوەی ئەو کارە کێشا. بەڵام بە دڵگەرمی هاوڕێکەیھاوڕێکەی لەسەر نووسین بەردەوام بوو و دوو ڕۆمانی «چارەسەرەکانی نائۆمێدانە» (Desperate Remedies) لە ساڵی ۱۸۷۱١٨٧١ و « لە ژێرلەژێر داری گرینوود» (Under the Greenwood Tree) لە ساڵی ۱۸۷۲١٨٧٢ بە شێوەی نەناسراو بڵاو کراوە. لە ساڵی ۱۸۷۳،١٨٧٣، «یەک جووت چاوی شین» (A Pair of Blue Eyes) بە نێوی خۆی چاپ کرد. ڕۆمانی «دوور لە خەڵکی شێت» (Far from the Madding Crowd) لە ساڵی ۱۸۷۴١٨٧٤ پەخش کرا و ئەوەندە سەرکەوتوو بوو کە توانی کاری مێعماری بەجێ هێڵیھێڵی و هەمووھەموو کاتی خۆی بۆ ئەدەبیات تەرخان کا و بە درێژایی ۲۵٢٥ ساڵ دوای وی زیاتر لە دە ڕۆمان بنووسێ. ▼
▲دوای مردنی هاردی، بەڕێوەبەرەکی نامەکان و یاداشتنامەکانی دەسووتێنێ بەڵام ۱۲ یاداشتنامەی بەجێ ئەمێنێ کە لە یەکیاندا یاداشت و چیرۆکەکانی ڕۆژنامەی ساڵی ۱۸۲۰ ئەدۆزنەوە و لێکۆڵینەوەیەک لەسەر وەیکە هاردی بە چ شێوەیەک ئەو چیرۆکانەی لە نێو کارەکانی خۆیدا بە کار هێناوە، بەڕێوەچۆ.
هاردیھاردی هەوەڵینھەوەڵین پەرتوکی شێعری لە ساڵی ۱۸۹۸١٨٩٨ بە نێوی «شێعرەکانی وێسێکس» (Wessex Poems) چاپ کرد و کۆمەڵێک لە شێعرەکانی بوو کە لە ماوەی سی ساڵ دا نووسیبوی. لە سەدەی بیست دا هاردیھاردی تەنیا هەرھەر شێعری بڵاو کردەوە. ▼
تۆماس هاردیھاردی هەمووھەموو جۆر شێعرێکی ئەنووسیدەنووسی وەک هەڵبەستیھەڵبەستی کورت، هەڵبەستیھەڵبەستی چیرۆکی، تەنز، مۆنۆلۆگی درامایی، دیالۆگ و هەروەهاھەروەھا سێ پەرتووکی درامای شەڕ بە نێوی «The Dynasts». ▼
== سەرچاوەکان ==
▲هەوەڵین ڕۆمانی هاردی بە نێوی «خاتوون و پیاوی هەژار» (The Poor Man and the Lady) بوو کە لە ساڵی ۱۸۶۷ تەواوی کرد بەڵام کەس بۆی چاپ و بڵاو نەکردەوە. دوایە هاردی ئەو کارەی نیشانی هاوڕێ و فێرکارەکەی دا کە بۆخۆی نووسەر و شاعیر بوو و ئەو هەستی کرد بە هۆی سیاسی بوونی ڕۆمانەکە، ئەکەوێتە ژێر مشت و مڕی و لەوانەیە نەتوانێ دوای وی هیچ ڕۆمانێکی دیکە لە داهاتوودا بڵاو کاتەوە. کەوایە هاردی گوێی دا بە قسەی هاوڕێکەی و دەستی لە بڵاوکردنەوەی ئەو کارە کێشا. بەڵام بە دڵگەرمی هاوڕێکەی لەسەر نووسین بەردەوام بوو و دوو ڕۆمانی «چارەسەرەکانی نائۆمێدانە» (Desperate Remedies) لە ساڵی ۱۸۷۱ و «لە ژێر داری گرینوود» (Under the Greenwood Tree) لە ساڵی ۱۸۷۲ بە شێوەی نەناسراو بڵاو کراوە. لە ساڵی ۱۸۷۳، «یەک جووت چاوی شین» (A Pair of Blue Eyes) بە نێوی خۆی چاپ کرد. ڕۆمانی «دوور لە خەڵکی شێت» (Far from the Madding Crowd) لە ساڵی ۱۸۷۴ پەخش کرا و ئەوەندە سەرکەوتوو بوو کە توانی کاری مێعماری بەجێ هێڵی و هەموو کاتی خۆی بۆ ئەدەبیات تەرخان کا و بە درێژایی ۲۵ ساڵ دوای وی زیاتر لە دە ڕۆمان بنووسێ.
ویکیپیدیای ئینگلیزی[[پەڕگە:Thomashardy restored.jpg| thumbوێنۆک|'''تۆماس هاردیھاردی''']] ▼
▲هاردی هەوەڵین پەرتوکی شێعری لە ساڵی ۱۸۹۸ بە نێوی «شێعرەکانی وێسێکس» (Wessex Poems) چاپ کرد و کۆمەڵێک لە شێعرەکانی بوو کە لە ماوەی سی ساڵ دا نووسیبوی. لە سەدەی بیست دا هاردی تەنیا هەر شێعری بڵاو کردەوە.
▲تۆماس هاردی هەموو جۆر شێعرێکی ئەنووسی وەک هەڵبەستی کورت، هەڵبەستی چیرۆکی، تەنز، مۆنۆلۆگی درامایی، دیالۆگ و هەروەها سێ پەرتووکی درامای شەڕ بە نێوی «The Dynasts».
'''''سەرچاوە'''''
▲ویکیپیدیای ئینگلیزی[[پەڕگە:Thomashardy restored.jpg|thumb|'''تۆماس هاردی''']]
{{تووڵی دەروازە|شیعر}}
| 