پلازما (فیزیک): جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

[[پەڕگە:Plasma-lamp 2.jpg|چەپ|250px|وێنۆک|دۆخیگڵۆپی پلازما]]

[['''دۆخی پلازما''' (بە [[ئینگلیزی]]: ''Plasma'') دۆخێی تایبەتیە لە دۆخەکانی [[ماددە]] ، بریتیە لە گزێکی بە [[ئایۆن]] بوو کە ئەلیکترۆنەکانی سەربەستن و بە [[گەرد]] یان گەردیلەکەوە[[گەردیلە]]کەوە نەبەستراون ، ئەگەر ماددە لە سروشتدا لە سێ دۆخدا هەبێت ([[ڕەقی]] ، [[شلی]] ، [[گاز]] ) ئەوا پلازما دۆخی چوارەمی ماددەیە.

بە پێچەوانەی گازەکانەوە چەند سیفەتێکی تایبەتی هەیە بە [[ئایۆن]] بوون دەبێتە هۆی دەرچوونی ئەلکترۆنێک یان زیاتر لە کاتێکدا [[گەرمی]] یان وزەیەکی دیاریکراو دەدرێتێ ، ئەم بارگە کارەباییە پلازما یان ماددە جیوەییەکە دەکاتە گەیەنەرێک بۆ [[کارەبا]] ،

بۆیە بەهێز بەرەو بواری موگناتیسی کێش دەبێت. پلازما شێوەی گازێکی هاوتا (مامناوەند) وەردەگرێت کە لە [[هەور]] دەچێت بۆ نموونە ئەستێرەکان[[ئەستێرە]]کان یان وەک گورزەیەکی بە ئایۆن بوو دێت کە تەپوتۆز و دەنکۆڵەکانی تێدایە و پێی دەڵێن پلازمای تەپ و تۆزاوی ، ئەمەش بەهۆی گازی بە ئایۆن بووەوە دروست بووە کاتێک ئەلکترۆن بۆ دوور لە ناوک هەڵدەدڕێت بارگە پۆزەتیڤ و نێگەتیڤەکان سەربەستتر دەبن.

==مێژووی[[مێژوو]]ی پلازما==

لە ساڵی ١٨٧٩ دا زانای ئینگلیزی ولیام کرۆکس پلازمای دۆزییەوە لە ڕێی لوولەکی کرۆکسەوە ، لەو کاتەدا ناوی نا ماددە تیشکاوەرییەکان زانای بەریتانی جۆزێف تۆمسون لە ساڵی ١٨٩٧ دا خەسڵەت و سروشتی پلازمای دۆزییەوە ، بەڵام ناولێنانی پلازما لە بنەڕەتدا بۆ زانا ئیرفینگ لانگمویر دەگەڕێتەوە لە ساڵی ١٩٢٨دا ، کە باوەڕی وابوو لە پلازمای [[خوێن]] دەچێت.