ویکیپیدیا

ئەسپ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
ب بابەتەکەم زیاتر کرد پەرەپێدان و درێژکردنەوەی وتار بەسەرداچوونەوە (بچووک)
تاگەکان: ئەگەری بەکارھێنانی وشەی نالەبار بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری
شائەمراز
ھێڵی ١:
{{+R}}{{لە شێوەزارەکاندا
| زار١ = کوردیی باکووری
| ناو١ = ھەسپ
ھێڵی ١٣:
[[پەڕگە:Mangalarga Marchador Conformação.jpg|وێنۆک|ئەسپێکی دەستەمۆ]]
 
'''ئەسپ''' (ناوی زانستی: ''Equus ferus caballus'') ئاژەڵێکە کە دوو هەزارھەزار ساڵ پێش زایین لە ئەسپی کێوییەوە دەستەمۆ کراوە.<ref>http://www.enchantedlearning.com/subjects/mammals/horse/Eohippuscoloring.shtml</ref><ref>http://biodiversitylibrary.org/page/726976</ref> لە زمانی کوردی بە ئەسپی مێ دەڵێن مایین و بە نێرەکەی دەڵێن بارگیر. بە بەچکەکەی دەوترێت جوانوو.
 
دوو جۆری ئەسپ هەیەھەیە: ئەسپی خەب و ئەسپەکانی دوژمن. ئەسپەکە لە یەک کاتدا قاچی پێشەوەی دەجوڵێنێت لە لاشەی خۆی و قاچی دواوەش لە یەک کاتدا. ئەسپی دوژمن، خەبی، قاچەکانی لەسەر یەک لای جەستەیی دەجوڵێتەوە. نزیکەی 80٪٨٠٪ ئەسپەکان لە ئەمریکا ئەسپی دوژمنن و لە زۆربەی وڵاتانی ئەوروپاشئەورووپاش ئەسپەکان پێشبڕکێ دەکەن - تەنیا ئەم دوو جۆرە ئەسپە بە دەگمەن پێشبڕکێ دەکەن چونکە ئەسپەکانی دوژمن لە ئەسپەکان خێراترن.
 
== مێژوو ==
'''مێژووی ئەسپ'''
ئەسپەکان ڕۆڵێکی گرنگیان بینیوە بە درێژایی مێژووی مرۆڤایەتی لە هەمووھەموو شتێکدا چ لە شەڕ و چ لە هەوڵھەوڵ و کۆششی ئاشتیانەی وەک گواستنەوە و بازرگانی و کشتوکاڵدا ئەسپەکان لە ئەمریکای باکوور دەژیان، بەڵام لە کۆتایی سەردەمی سەهۆڵداسەھۆڵدا لەناوچوون{{کێ وتی}}. دۆزەرەوە ئەوروپیەکانئەورووپییەکان ئەسپەکانیان گەڕاندەوە بۆ ئەمریکای باکوور، لە ساڵی 1493١٤٩٣ بە دووەم گەشتی کۆلۆمبوسەوە دەست پێ کرد. لە ساڵی ١٩٠٠، ئەسپسواری چووە ناو ئۆڵمپیکی هاوینەیھاوینەی ١٩٠٠ وەک وەرزشێکی ئۆلۆمپیک{{ژێدەر پێویستە}}▼
 
== تایبەتمەندی ==
▲ئەسپەکان ڕۆڵێکی گرنگیان بینیوە بە درێژایی مێژووی مرۆڤایەتی لە هەموو شتێکدا چ لە شەڕ و چ لە هەوڵ و کۆششی ئاشتیانەی وەک گواستنەوە و بازرگانی و کشتوکاڵدا ئەسپەکان لە ئەمریکای باکوور دەژیان، بەڵام لە کۆتایی سەردەمی سەهۆڵدا لەناوچوون. دۆزەرەوە ئەوروپیەکان ئەسپەکانیان گەڕاندەوە بۆ ئەمریکای باکوور، لە ساڵی 1493 بە دووەم گەشتی کۆلۆمبوسەوە دەست پێ کرد. لە ساڵی ١٩٠٠، ئەسپسواری چووە ناو ئۆڵمپیکی هاوینەی ١٩٠٠ وەک وەرزشێکی ئۆلۆمپیک
'''=== پیاسەی ئەسپ''' ===▼
پیاسەی ئەسپ جۆرێکە لە ئەسپسوار، لەسەر بنەمای دوو لێدان کە تێیدا ئەسپ جووت مێنوی وڵات لە یەک کاتدا لەسەر زەوی دادەنێت و دوای ساتێک وەستانی بازدان لەسەر لیستەکانی دیکەی وڵات (لیستی دواوەی چەپ + لیستی پێشەوەی ڕاست، پاشان لیست پشتەوەی ڕاست + پێرستی پێشەوەی چەپ) و تەنهاتەنھا دەنگی دوو لێدان لەسەر زەوی دەبیستێت، یەکەم کاتێک لێوارەکانی پێرستی دواوەی چەپ، پێرستی پێشەوەی ڕاست دەست لە زەویدا .{{کێ وتی}}▼
 
ئەسپەکە چوار جۆری پیاسەی سروشتی هەیەھەیە و ژمارەیەک هەنگاویھەنگاوی ڕاهێنانیڕاھێنانی تایبەتی هەیەھەیە کە زۆر جار پشت بە پیاسەی هێواشھێواش یان هەنگاویھەنگاوی ئاسایی دەبەستن. ئەم گێلە{{کێ}} تایبەتە بە شێوەیەکی سروشتی لە هەندێکھەندێک لە رەگەزەکانیڕەگەزەکانی ئەمریکادا دۆزرایەوە، وەک تێنیسی والکەر، زین سارد، فۆکس ترۆتەرترووەتەر و زاوزێی بێخەوش.▼
▲'''پیاسەی ئەسپ'''
 
▲پیاسەی ئەسپ جۆرێکە لە ئەسپسوار، لەسەر بنەمای دوو لێدان کە تێیدا ئەسپ جووت مێنوی وڵات لە یەک کاتدا لەسەر زەوی دادەنێت و دوای ساتێک وەستانی بازدان لەسەر لیستەکانی دیکەی وڵات (لیستی دواوەی چەپ + لیستی پێشەوەی ڕاست، پاشان لیست پشتەوەی ڕاست + پێرستی پێشەوەی چەپ) و تەنها دەنگی دوو لێدان لەسەر زەوی دەبیستێت، یەکەم کاتێک لێوارەکانی پێرستی دواوەی چەپ، پێرستی پێشەوەی ڕاست دەست لە زەویدا .
 
▲ئەسپەکە چوار جۆری پیاسەی سروشتی هەیە و ژمارەیەک هەنگاوی ڕاهێنانی تایبەتی هەیە کە زۆر جار پشت بە پیاسەی هێواش یان هەنگاوی ئاسایی دەبەستن. ئەم گێلە تایبەتە بە شێوەیەکی سروشتی لە هەندێک لە رەگەزەکانی ئەمریکادا دۆزرایەوە، وەک تێنیسی والکەر، زین سارد، فۆکس ترۆتەر و زاوزێی بێخەوش.
 
(ساردی ستاندارد) وەک ئەسپی ئایسلەندی
 
'''=== پێشبرکێی خەب''' ===
پێشبڕکێی خەب یەکێکە لە پێشبڕکێیە بەناوبانگەکانی ئەسپ لەم پێشبڕکێیەدا، ئەسپەکە سەیارەیەکی سووک و دوو چەرخی ڕادەکێشێت کە پێی دەوترێت سلیک. ئەم جۆرە پێشبڕکێیە لە ئوسترالیا و کەنەدا و نیوزلەندانیووزلەندا و وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکائەمریکا و زۆربەی وڵاتانی ئەوروپائەورووپا ناسراوە کە ساڵانە ملیۆنان هەواداریھەواداری پێشبڕکێ تێیدا ئامادە دەبن زۆر لە پێشبڕکێکان لە شوێنی سەرەکی پێشبڕکێدا ڕووئەدات و هەندێکھەندێک کەس گرەو لەسەر ئەسپ دەکەن▼
 
▲پێشبڕکێی خەب یەکێکە لە پێشبڕکێیە بەناوبانگەکانی ئەسپ لەم پێشبڕکێیەدا، ئەسپەکە سەیارەیەکی سووک و دوو چەرخی ڕادەکێشێت کە پێی دەوترێت سلیک. ئەم جۆرە پێشبڕکێیە لە ئوسترالیا و کەنەدا و نیوزلەندا و وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا و زۆربەی وڵاتانی ئەوروپا ناسراوە کە ساڵانە ملیۆنان هەواداری پێشبڕکێ تێیدا ئامادە دەبن زۆر لە پێشبڕکێکان لە شوێنی سەرەکی پێشبڕکێدا ڕووئەدات و هەندێک کەس گرەو لەسەر ئەسپ دەکەن
 
== ئەمانەش ببینە ==
Line ٣٧ ⟶ ٣٥:
 
== سەرچاوەکان ==
{{سەرچاوەکان}}
<references/>
 
{{تووڵی دەروازە|گیانلەبەران}}
Line ٥٠ ⟶ ٤٨:
[[پۆل:گیانلەبەران، وەسفکراوی ١٧٥٨]]
[[پۆل:ئاژەڵەکان]]
[[پۆل:ئەسپەکان| ئەسپەکان]]
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/ئەسپ»