میسر: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary
تاگەکان: دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە
چاککردنی هەڵەی ڕێزمانی
تاگەکان: بزوێنی دوای یەک لابردنی ژێدەرەکان بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری
ھێڵی ٤٦:
|کۆدی_تەلەفوون =+٢٠}}
 
'''کۆماری میسری عەرەبی''' (بە [[عەرەبی]]:جمهورية مصر العربية) وڵاتێکی عەرەبییە لە [[باکوور|باکووری]] کیشوەری [[ئەفریقا]]. بەشێکی بچووکی میسر لە کیشوەری [[ئاسیا]]دایە. میسر لە وڵاتە گرنگەکانی [[ڕۆژھەڵاتی ناوین]]ە. ناوەندی ئەم وڵاتە شاری [[قاھیرە]]یە.
 
== '''جوگرافیا ...''' ==
وڵاتانی دراوسێی میسر بریتین لە: [[ڕۆژاوا|ڕۆژاواوە]]لە ڕۆژئاواوە [[لیبیا]] و لە [[باشوور]] [[سودان]]ەسودانە و لە [[باکووریباکوری ڕۆژھەڵات|باکووریڕۆژهەڵاتدا ڕۆژھەڵاتدا]] [[ئیسرائیل]]، [[و کەرتی غەزە]]غەززە، و لە [[ڕۆژھەڵات|ڕۆژھەڵاتیشەوە]] [[دەریایڕۆژهەڵاتیشەوە سوور|دەریایدەریایی سوورە]].
 
== '''دانیشتوان...''' ==
بەپێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠١٧ ژمارەیی دانیشتوانی وڵاتی میسر ٩٧٧،٥٥٣،١٥١ کەس بووە کە دەکاتە ٪١،٩٥ ڕێژەی خەڵکی جیهان.
بەپێی ئامارەکانی ساڵی [[٢٠١٧]] ژمارەی دانیشتووانی وڵاتی میسر ٩٧٬٥٥٣٬١٥١ کەس بووە کە دەکاتە ١٫٩٥ % لەسەدی ڕێژەی خەڵکی جیھان. تەمەنی مام‌ناوەندی خەڵکی ئەم وڵاتە ٢٥٫٥ ساڵە. ھەروەھا ٤٤ لەسەدی دانیشتوانی وڵات لە شارەکان دەژین.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = Countries in the world (ranked by 2014 population)| ناونیشان = http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/ |ڕێکەوتی سەردان= ٦ی ئایاری ٢٠١٥ | بڵاوکەرەوە = ماڵپەڕی Worldometers |نووسەر = |زمان = ئینگلیسی}}</ref>
 
== '''شوێنە گەشت و گوزاریەکان ...''' ==
* ھەڕەمەکان
* ڕووباری نیل (درێژترین ڕووبار لەجیھان)
ھێڵی ٦١:
* شەرم شێخ (بەناوباگترین شوێنی گەشتووگوزاری لەمیسر)
 
== '''ڕووباری نیل...''' ==
ڕووباری [[نیل]] درێژترین ڕووبارە لەجیھان، بۆتە شوێنێکی گرنگ بۆ کەرتی کووشتووکاڵی و داھاتی ساڵانەی ھەیە لە مەبەستی گەشت و گوزاری وێڕای بوونی ھەڕەمەکان لەمیسر و بۆتە سەرچاوەیەکی گرنگ بۆ بەرھەمێنانی کارەبا.
 
== '''ئایین ...''' ==
دانیشتووانیدانیشتوانی میسر پێکدێن لە [[موسڵمان]] و [[مەسیحی]] (گاوڕ) بەپێیبەپێێ سەرژمێری ساڵی ١٩٧١١٩٧٢ لە ٩٤%ی٩٤٪ موسڵمان و مەسیحیەکانیشموسیعییەکانیش لەسەدا %٦٦٪ بوون بەڵام ڕێژەکە بەردەوام لە گۆڕانکاریگۆڕانکاریدایە دایە بەپێیبەپێێ سەرژمێری ساڵی ١٩٨٦ مەسیحیەکانمەسیحییەکان بوون بە ٥٪ بەڵام ئەوەی تریش موسڵمان .
{{bar box
| title=ئایینەکان لە میسر <ref>{{Cite book|last=بەختیاری|first=سەعی|title=جوگرافیا|publisher=ڕێکخراوی جوگرافیاییو کارتۆگرافی گیتاناسی|isbn=978-964-342-431-2|location=تاران}}</ref>
ھێڵی ٧٦:
{{bar percent|مەسیحی|yellow|٥٫٠}}}}
 
== '''دەزگا ئاینیەکان ...''' ==
* ئەزهەر : جامیعێکی فاتیمییە لەسەر مەزهەبی ئیسماعیلییە ئەم جامیعەیە جامیعێکی سونییە، شێخی ئێستا دکتۆر ئەزهەر طەیبە. کەنیسەی ئۆرسۆدۆکسی لە ئەسکەندەریە ئەم کەنیسەیە دەزگای مەسیحییە گرنگی بە کۆڕ و کۆبوونەوە و بڵاوکردنەوەی مەسیعیەت دەدات.
* [[زانکۆی ئەزھەر|ئەزھەر]]: جامیعێکی فاتیمیە لەسەر مەزھەبی [[ئیسماعیلیە]] ئەم جامیعەیە جامعێکی [[سونی]]یە شێخی ئیستا ئەزھەر دکتۆر ئەحمد طەیبە
* کەنیسەی ئۆرسۆدۆکسی لە ئەسکەندریە ئەم کەنیسەیە دەزگایەی مەسیحیە گرنگی بەکۆڕ و کۆبونەوەو بڵاوبوونەوەی مەسیحیەت دەدات
 
== '''جەژنەکان و ڕۆژە تایبەتیەکانی مووسڵمانی میسر ...''' ==
* [[جەژنی قوربان]]
* [[جێژنی ڕەمەزان|جەژنی ڕەمەزان]]
Line ٨٧ ⟶ ٨٦:
* مەولودی پێغەمبەر
 
== '''جەژنەکان و ڕۆژە تایبەتیەکانی مەسیحیەکانی میسر ...''' ==
* جەژنی قیامە (بەپێی ڕۆژمێری قیبتیەکان دەگۆڕدرێت)
* جەژنی لەدایک بوونی مەسیح
* جەژنی غساس
 
== '''ڕۆژە تایبەتیەکانی گەلی میسر ...''' ==
* ڕۆژی پۆلیس
* جەژنی تەحریر تابا (١٩ی ئازار)
Line ٩٩ ⟶ ٩٨:
* جەژنی جەلاء
* جەژنی شاری سوێس
و زایاترزیاتر لە دەیان [[ڕۆژ]] و جەژنی تر کە ساڵانە لە میسر یادی دەکرێنەوەدەکرێتەوە...
 
== '''کێشەی تایفی ...''' ==
لەمیسرلە ھەمیشەمیسر هەمیشە کێشەی تایفی ھەبووهەبووە، زۆرلە لەنێواننێوان موسڵمانانموسڵـمانان و مەسیحیەمەسیحییە قیبتیەکانقیبتییەکان کە ھەمیشەمهەمیشە میسرمیسڕ بۆتە مەیدانی شەڕی تایفی لەنێوانیانلە دوایناننێوانیان، لەساڵیدواییان لە ساڵی ٢٠١١ بوو لەسەر موسڵمان بوونی کچێکی قیبتی بوو کەلەلایەنکە دەسڵاتدارانیلەلایەن دەسەڵاتدارانی کەنیسە زیندانی کرا بووکرابوو.
 
== '''میسر و ئیسرائیل ...''' ==
لە تشرینی یەکەمی ١٩٦٧ی زاینی جەنگی عەرەب و جولەکە دەستیپێکرد، لەم جەنگەدا ئیسرائیل بە هاوکاری چەند وڵاتێکی ئەوروپا و سۆڤیەت و ئەمریکا توانیان لەم جەنگەدا سەرکەون.
لە [[تشرینی یەکەم]] ١٩٦٧ز جەنگی [[عەرەب]] و [[جوو]] دەستی پێکرد لەم جەنگەیەدا [[ئیسرائیل]] بە ھاوکاری چەند وڵاتێکی [[ئەورووپا]] و [[یەکێتیی سۆڤیەت|سۆڤیەت]] و [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] توانیان لەم جەنگەدا سەرکەون و لەجەنگی ساڵی ١٩٧٣ دا شەڕ کەوتە نێوان میسر و ئیسرائیل ئەم جەنگە ماوەی کەمتر لە حەوتەیەکی خایاند، ئەنجامی ئەم جەنگە بریتیبوو لە داگیرکردنی [[بیابانی سینا]] لەلایەن ئیسرائیلەوە دواتر؟سەرۆکی ئەو کاتەی میسر [[ئەنوەر سادات]] گەیشتە ئیسرائیل لەشاری تەلئەبیب لەگەڵ سەرۆکی ئەوکاتی ئیسرائیل [[مناحیم بیجن]] و سەرۆکی ئەمریکای ئەوکات [[جێمی کارتر]]
کۆبۆوە ڕیکەوتنامەی سینا یان واژوو کرد ئەم ڕێکەوتنامەیەش پێکھات لەچەند خاڵێک تێیدا میسڕ ڕازی بوو کە ھیچی تر دژایەتی [[ئیسرائیل]] نەکات و پشتگیری قەوارەی زایۆنیش بکات لەبەرامبەردا [[ئیسرائیل]] بیابانی سینای بۆ میسر گەڕاندەوە دوا بەدوای ئەمە پەیوەندی نێوان میسر و ئیسرائیل بەردەوام بوو لەڕووی بازرگانی و گواستنەوەی غاز لەنێوان مسر و ئوردەن و ئیسڕائیل ھەردوولا کوونسڵخانەیان کردەوە لە قاھیرە و تەلئەبیب بەڵام دوا بەدوای ئەوەی لەبیابانی سینا پاسێکی نەفەرھەڵگری جوولەکە لە بیابانی سینا ڕاگیرا کە سەرجەم سەرنیشینەکان جوولەکە بوون لەلایەن کەسانی نەناسراو ھێرشی کرایە سەر و سەرجەم سەرنشینەکانی کوژران و دواتر لەلایەن چەکدارانی زایۆنی ٦ ھاووڵاتی میسری کوژران پەیوەندی نێوان میسر و ئیسرائیل ڕووی لەخراپی کرد تا ئەوەی وای لێھات لەمیسر باڵیۆزخانەی ئیسرائیل سوتێنراو تاڵانکرا و لەجێگای ئاڵای ئیسرائیل ئاڵای میسر ھەڵکرا دوای [[بەھاری عەرەبی]] و ئەگەری گرتنی دەسەڵات لەلایەن موسڵمانان پەیوەندی میسر و ئیسرائیل دیار نیە.
 
لە ساڵێ ١٩٧٧٣دا شەڕ کەوتە نێوان میسڕ و ئیسرائیل ئەم جەنگە ماوەی کەمتر لە حەوتەیەکی خایاند، ئەنجامی ئەم جەنگە بریتی بوو لە داگیرکردنی بیابانی سینا لەلایەن ئیسرائیلەوە، دواتر سەرۆکی ئەو کاتەی میسر ئەنوەر سادات گەیشتە ئیسرائیل لە شاری تەلئەبیب، لەگەڵ سەرۆکی ئەوکاتی ئیسرائێل مناحیم بیجن و سەرۆکی ئەمریکایی ئەوکات جێمی کارتر، کۆبووەوە و ڕێکەوتننامەی سینایان واژۆکرد.
== شانۆگەری و سینەما ==
 
کۆبۆوەئەم ڕیکەوتنامەیڕێکەوتننامەیەش سیناپێکهاتبوو یانلە واژوو کرد ئەم ڕێکەوتنامەیەش پێکھات لەچەندچەند خاڵێک تێیدا میسڕمیسر ڕازی بوو کە ھیچیهیچی تر دژایەتی [[ئیسرائیل]] نەکات و پشتگیری قەوارەیقەوارای زایۆنیش بکاتبکات، لەبەرامبەردالە بەرامبەردا [[ئیسرائیل]] بیابانی سینای بۆ میسر گەڕاندەوەمئسر دواگەڕاندەوە، بەدوایدوابەدوای ئەمە پەیوەندی نێوان میسر و ئیسرائیل بەردەوام بوو لەڕوویلە ڕووی بازرگانی و گواستنەوەی غاز لەنێوانلە مسرنێوان میسر و ئوردەنئوردن و ئیسڕائیلئیسرائیل، ھەردوولاهەردوولا کوونسڵخانەیانکۆنسۆڵخانەیان کردەوە لە قاھیرەقاهیرە و تەلئەبیبوتەلئەبیب، بەڵام دوا بەدوایدوابەدوای ئەوەی لەبیابانیلە بیابانی سینا پاسێکی نەفەرھەڵگرینەفەر جوولەکە لە بیابانی سیناهەڵگر ڕاگیرا کە سەرجەم سەرنیشینەکانسەرجەمیان جوولەکە بوون لەلایەن کەسانی نەناسراو ھێرشیهێرشی کرایە سەر و سەرجەم سەرنشینەکانی کوژران و دواتر لەلایەن چەکدارانی زایۆنیزایۆن، ٦٦هاوڵاتی ھاووڵاتی میسریمیسڕی کوژران پەیوەندی نێوان میسرمیسڕ و ئیسرائیلئیسڕائیل ڕووی لەخراپیلە خراپی کرد تا ئەوەی وای لێھاتلێهات لەمیسرلە میسڕ باڵیۆزخانەی ئیسرائیل سوتێنراوسوتێندرا و تاڵانکرا و لەجێگایلە جێگایی ئاڵای ئیسرائیل ئاڵای میسر ھەڵکراهەڵکرا دوای [[بەھاریبەهاری عەرەبی]] و ئەگەری گرتنی دەسەڵات لەلایەن موسڵمانانموسڵمانان، پەیوەندی میسرمیسڕ و ئیسرائیل دیار نیەنییە.
 
== '''شانۆگەری و سینەما ...''' ==
[[پەڕگە:Flag-map of Egypt.svg|وێنۆک]]
میسرمیسڕ پێشکەوتووترین وڵاتی عەرەبیەعەرەبییە لەم بارەیەبارەیەوە و بەھۆیبە هۆی ئەو گرنگەیگرنگییەی کە پێی دراوە و بوونی ئەکتەری ناسراو و کۆمێدیکۆمیدی، لەدیارترینلە ھونەرمەدنیدیارترین هونەرمەندانی سینەما عومەر شەریفەشەریفە، وە وەھەروەھاهەروەها دیارترین شانۆکار بریتین لە (فوئاد موھەندس،موهەندس، عادل ئیمام، شویکار، محمدمعەمەد صبحی،صوبعی، نەجیب ریحانی،ڕیحانی، علی کسار،کەسار، محمد جمال قادرجەمال ،قادر، ئەحمەد حلمیحەلمی).
 
== '''شۆڕشی ٢٥ ینایەر ...''' ==
لەدوای تونس بەھاری عەرەبی گەیشتە میسر لە ٢٥ی ینایەری ساڵی ٢٠١١ لەدژی ئەو سیاسەتە فەسادە و خراپی بژێوی ژیانی دانیشتیووان لەلایەن [[حوسنی موبارەک|محممەد حوسنی موبارەکی]] سەرۆکی میسر کر خەڵکی میسر ڕاپەڕین لە ئەنجامدا حوسنی موبارەک وازی لە پۆستەکەی ھێنا و لەئێستادا دادگایی دەکرێت بەھۆی سیاسەتە خراپەکەی و کوشتنی ھەزاران کەس لە خۆپشاندانەکەدا و لەمانگی ١٢ ی ٢٠١١ بەشێکی ھەڵبژاردن کرا و پێشبینی دەکرێ لایەنە ئیسلامیەکان سەرکەوتن بەتایبەت لیستی برایانی موسڵمان ([[ئیخوان موسلمین]].
 
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/میسر»